Mponina ao amin' ny Repoblikan' i Kôngô
Ny mponina ao amin' ny Repoblikan' i Kôngô dia hita indrindra ao amin' ny faritra atsimo-andrefana, ka saika tsy misy mponina ny faritra midadasika amin' ny ala trôpikaly any avaratra. Ny 85 % amin' ny fitambaran' ny mponina ao dia mipetraka any amin' ny faritra an-tanàn-dehibe vitsivitsy, izany hoe any Brazzaville, any Pointe-Noire, na any amin' ny iray amin' ny tanàna na vohitra kely manamorona ny lalamby mirefy 534 km mampitohy ny tanàna roa. Any amin' ny faritra ambanivohitra dia nihena haingana ny asa indostrialy sy ara-barotra tato anatin' ny taona vitsivitsy, ka lasa miankina amin' ny governemanta ny toekarena ambanivohitra amin' ny fanohanana sy ny fivelomana. Talohan' ny ady tamin' ny 1997 dia nisy Eorôpeana miisa 15 000 teo ho eo sy vahoaka tsy Afrikana hafa nonina tany amin' ny Repoblikan' i Kôngô, ary Frantsay ny ankamaroany. Amin' izao fotoana izao dia 9 500 eo ho eo sisa no tavela. Ny Pigme ny 2 % amin' ny mponina ao amin' ny Repoblikan' i Kôngô.
Ny mponina[hanova | hanova ny fango]
Ny isan' ny mponina[hanova | hanova ny fango]
Misy mponina mihoatra ny 5 000 000 ny ao amin' ny Repoblikan' i Kôngô (taona 2018), izay firenena manana mponina kely hakitroka (13 mp/km2). Ny ankabeazan' ny mponina ao aminy (mahatratra 62,2 %) dia monina an-tanàndehibe, indrindra ao Brazzaville sy ao Pointe-Noire, izay samy miorina ao amin' ny tapany atsimon' ilay firenena. Miisa 1 100 000 any ho any ny mponina ao Brazzaville fa ny ao Pointe-Noire kosa miisa 650 000 ny ao Loubomo (na Dolisie taloha) dia misy mponina miisa 100 000. Misy tanàna hafa folo koa izay ahitana mponina mihoatra ny 10 000 avy.
Bebe mponina ihany koa ny faritra ambanivohitra ao atsimo (anelanalen' ny 5 sy 14 mp/km2), ka ao amin' ny faritr' i Boko sy ny manodidina no tena be mponina amin' izany. Ny tapany avaratr' ilay firenena dia vitsy dia vitsy mponina (hakitroka: 0 hatramin' ny 3 mp/km2), indrindra ny ao amin' ny faritra be honahona ao avaratra-atsinanana.
Ny antsasa-manilan' ny mponina ao amin' ny Repoblikan’ i Kôngô dia monina an-tanàndehibe. Ny lehibe indrindra amin' ireo tanàna ireo dia i Brazzaville, i Pointe-Noire, i Loubomo ary i Nkayi. Tamin' ny taona 1990 i Brazzaville dia nisy mponina 760 300; i Pointe-Noire nisy mponina 387 800; i Loubomo misy mponina miisa 62 100; ary i Nkayi nisy mpoina niisa 40 100.
Ny vondrom-poko[hanova | hanova ny fango]
Ireto ny vondrom-poko ao amin' ny Repoblikan' i Kôngô, izay samy vahoaka banto:
- ny vondrona Kôngô na Bakôngô (Kongo na Bakongo): 40,5 % - 48 %;
- ny vondrona Teke na Bateke (Téké na Batéké): 16,9 % - 20 %;
- ny vondrona Mbôsy (Mboschi): 10 % - 13,1 %; anisan' io ny foko Makoa (Makua);
- ny vondrona Sanga (Sangha): 5,6 %.
Ny lehibe indrindra amin' ny foko ao dia ny Bakôngô (Bakongo) izay misy 45 % n' ny mponina, monina eo anelanelan' i Brazzaville sy ny alanana (moro-dranomasina). Ny Bateke (Batéké) izay mahatratra 20 % amin' ny mponina dia monina eny amin' ireo lembalemba anelanelan' i Brazzaville sy ny ala. Ny Mbôsy (Mboshi) izay mahatratra 10 % amin' ny mponina dia monina amin' ny ala ao avaratra. Ny Sanga (Sangha) dia monina ao amin' ny faritra misy ala ao avaratra eo anelanelan' i Sangha sy i Oubangui izay ahitana koa Pigmea baka (Baka) vitsivitsy.
Ny kolontsaina[hanova | hanova ny fango]
Ny fiteny[hanova | hanova ny fango]
Ny mponina tsirairay ao dia miteny amin’ ny fitenin’ ny vondrom-poko misy azy. Samy fiteny banto ireo fiteny ireo. Ny lalàm-panorenana kôngôley dia manao ny fiteny lingala sy kitoba ho fitenim-pirenena ifaneraserana. Ao koa ny fiteny mônôkotoba izay tenenina ao atsimo. Ny fiteny frantsay no fiteny ôfisialin' ny Repoblikan' i Kôngô. Tamin' ny taona 2010 dia nahatratra ny 56 %n' ny mponina kôngôley ny mpiteny frantsay, ka ny 78 %n' izany dia mihoatra ny 10 taona, izany no maha laharana faharoa azy manerana an' i Afrika, aorian' i Gabôna, raha ny isan-jato no heverina.
Ny fivavahana[hanova | hanova ny fango]
Ny Repoblikan’ i Kôngô dia firenena anjakan’ ny fampifangaroana fivavahana. Mihoatra ny antsasaky ny mponina manontolo no mitonon-tena ho Kristiana, ka Katôlika ny 35 hatramn' ny 50 % ary Prôtestanta ny 15 % hatramin' ny 20 %. Ny sekta mpampifangaro fivavahana no tena miely kokoa. Ny fantatra indrindra amin’ ireo sekta ireo dia ny kimbangisma. Ny animisma sy ny fivavahan-drazana dia mbola be mpanaraka ao avaratra (50 %). Any amin’ ny faritry ny hivoka sy amin’ ny tanan-dehibe no ahitana ny fivavahana silamo (2 %).
Ny fanabeazana[hanova | hanova ny fango]
Maimaimpoana sady tsy maintsy atao ny fandefasana hianatra ny zaza eo anelanelan' ny 6 sy 15 taona. Tamin' ny taona 1995 dia 75 % amin' ny Kôngôley no mahay mamaky teny sy manoratra. Ao Brazzaville no ahitana ny oniversite Marien-Ngouabi izay naoria tamin' ny taona 1961 sady mahazaka mpianatra analiny.