Mesia araka ny jodaisma
Ny Mesia dia maneho olona manana ny maha izy azy ao amin' ny fivavahana jiosy, izay anambaràn' ny faminaniana ao amin' ny Baiboly hebreo fa hisy lehilahy iray avy amin' ny taranak' i Davida mpanjaka hitondra fiadanana sy fahasambarana mandrakizay amin' ny andro farany izay hitondra soa ho an' ny firenen' i Israely sy ho an' izao tontolo izao izay hitsangana miaraka amin' ny mpino azy.
Ny hoe Mesia dia fanagasiana ny teny hebreo hoe משיח mashia'h, izay atao hoe משיחא meshi'ha amin' ny teny jodeô-arameana babilôniana, Χριστός christos amin' ny teny grika taloha, ary المسيح Al-Masih amin' ny teny arabo. Ireo teny ireo dia samy midika hoe "voahosotra".
Ny olona nohosorana voalohany, araka ny Baiboly, dia hita ao amin' ny Bokin' ny Eksôdôsy (Eks. 29) ka ny mpisorona no nohosorana tamin' izany: "Ary alao ny diloilo fanosorana, ka aidino amin' ny lohany, dia manosora azy." (Eks. 29.7). Tamin' ny vanimpotoan' ny Fahababoana tany Babilôna, ny mpaminany sasany dia miresaka ny amin' ny mesia, dia ny mpanjaka izay hanorina indray ny fanjakana ao amin' ny tanin' i Israely sady hanafaka azy. Taty aorian' ny Fahababoana dia navelan' ny Persiana hody any an-taniny ny Jiosy ka i Ezra (na Esdrasa), izay mpisoron-dehibe tao Jerosalema, no niandraikitra ny fanorenana indray ny Tempoly sy ny jodaisma, fa i Zerobabela (na Zôrôbabela) kosa, izay taranak' i Davida, dia voatendry ho mpanapaka ny faritanin' i Jodea (na Jodia). Ny tanjon' ny Persiana anefa dia tsy ny hiverenan' ny fahaleovan-tena ara-pôlitikan' ny faritany anjakany fa ny hamerina indray ny fomba amam-panaony mba hahatonga azy ireo hanoa ny fitondrana persiana. I Zerobabela dia natsoina hiverina any Babilôna, noho izany dia mpisorona no nantenaina ho Mesia.
Tamin' ny taonjato voalohany, noho ny fiheverany ny Rômana ho ny zavatra ratsy indrindra, ny Jiosy dia nivaofy ny faminaniana ao amin’ ny Baiboliny (Tanakh) ho manondro olona voatendrin’ Andriamanitra hitondra ny Jiosy amin’ ny fahafahana. Ambonin’ izany, nikorontana na ara-pôlitika na ara-pivavahana i Jodea: maro ny "sekta" niady fahefana sy niady ho lohany ara-pivavahana. Ny Sadoseo sy ny Fariseo ary ny Eseniana no tena natanjaka indrindra amin’ ireo. Tao koa ireo Galileana sy Zelôta ary Sikara.
Ny Mesia araka ny Baiboly[hanova | hanova ny fango]
Tsy mitovy ny fomba filazan' ny boky ao amin' ny Tanakh (Baiboly hebreo) ny amin' ny Mesia. Ny mpisoron' i Israely sy ny mpaminany ary ny mpanjaka dia samy voahosotra amin’ ny menaka masina alohan' ny handraisany ny asany.
Maromaro ny faminaniana miresaka ny amin' ny olona iray ao amin' ny taranak' i Davida hohosorana hitondra ny Jiosy sady hatao hoe מלך המשיח / Melekh hamashiah ("mpanjaka mesia" na "mpanjaka voahosotra") na Mashiah ("voahosotra"). Ny faminaniana momba io olona io dia miresaka azy ho taranaky ny mpanjaka Davida, izay hanangana indray ny firenen' i Israely sy hitondra fiadanana amin' izao tontolo izao amin' ny alalan' ny fametrahana indray ny fanjakan' ny taranak' i Davida sady handringana ny ratsy fanahy sy hitsara izao tontolo izao amin' ny andro farany.
Araka ny hevitr' i Neil Asher Silberman, ao amin' ny ankamaroan' ny boky ao amin' ny Baiboly, ny hoe mashiakh dia midika hoe "mpitarika mahery ampanatanterahin' Andriamanitra asa". Nampiasaina hanondroana an' i Saoly (na Saola) sy i Davida ary i Sôlômôna (na Salômôna) ary i Kirôsy Lehibe (izay tsy hebreo na jiosy fa persiana) ihany koa io teny io. Tamin' ny nandravan' ny Babilôniana ny Fanjakan' i Jodà (taona 586 tal. J.K.), ny vahoaka jiosy dia nanomboka niandry ny fotoana hahatongavan' ny mpanjaka voahosotr' Andriamanitra tahaka an' i Davida, na ny iray amin' ny taranany, mba "hitsangana handringana ny fahavalon' i Israely" sy hamerina indray ny fahaleovan-tenany ary koa hanangana indray ny fanjakan' Andriamanitra eto an-tany.
Ny Mesia araka ny jodaisma tranainy sy amin' izao fotoana izao[hanova | hanova ny fango]
Tsy mitovy ny fiheverana ny mesia eo amin' ny jodaisma tranainy sy ny jodaisma ankehitriny. Ny Talmoda (hebreo: תַּלְמוּד /Talmud) dia maneho karazana mesia roa: dia ny Mesia zanak' i Jôsefa sy ny Mesia zanak' i Davida. Amin' ny fiteny hebreo, ny teny hoe ben dia manondro amin' ny ankapobeny ny hoe "zanaka", nefa mety hanondro ny taranaka avy amin-dray rehetra, sahala amin' ny teny arabo hoe ibn. Hivoaka avy amin' i Jodà ny Mesia zanak' i Davida, izany dia mamerina indray ny zava-nitranga ny amin' i Kaleba, izay taranak' i Jodà, sy i Jôsoa taranak' i Efraima zanak' i Jôsefa. Ny hoe ben sy ny hoe av (na ab) dia mety hanana heviny hoe "sahala amin' ny fanaon' ny". Hisy izany ny "mesia miaritra fijaliana", sahala amin' i Jôsefa, sy ny "mesia mpandresy" sahala amin' i Davida. Amin' ny raby jiosy sasany kosa, ny taranaka mifandimby tsirairay dia samy hanana ny mesiany avy.
Ny jodaisma ôrtôdôksa sy ny jodaisma tranainy dia mino ny Mesia ara-nofo izay ho tonga hitondra ny fiadanana eto amin' izao tontolo izao. Ny jodaisma nohavaozina kosa dia mampianatra fa hisy vanim-potoana hisian' ny fiadanana sy vanim-potoana mesianika, nefa tsy hisy mesia: ny fiadanana dia vokatry ny fanarenana an' izao tontolo izao (hebreo: תיקון עולם / tikkun olam) izay avy amin' ny fiezahan' ny rehetra ho amin' ny fahamarinana ara-piarahamonina, fa tsy asan' olon-tokana. Tsy olon-tokana ny Mesia.