Fiteny finô-ogriana

Sarin-tany maneho ny faritra itenenana finô-ogriana

Ny fiteny finô-ogriana dia fianakaviam-piteny tenenin' ny olona ao Eorôpa, dia ny vahoaka finô-ogriana, ao amin' ny faritra ara-jeôgrafia midadasika dia midadasika avy any amin' ny Ranomasina Baltika sy avy any amin' ny tapany avarar' i Skandinavia hatrany Ural sy any Don. Ny isan' ny mpiteny finô-ogriana dia 25 000 000 any ho any. Ny fiteny finô-ogriana sasany dia nanjavona tsy misy mpiteny intsony tamin' ny taonjato faha-20 ary maro amin' ireo fiteny ireo no tandindomim-pahafatesana. Iray amin' ny sampana lehiben' ny fianakaviam-piteny oraliana ny fiteny finô-ogriana maro, ka ny sampana faharoa dia ny fiteny samôieda. Ny fiteny hongariana sy ny fiteny finoà ary ny fiteny estôniana no tena fantatra ao.

Fiaviany sy fifanahafany

Fiaviany

Araka ny rijan-kevitra eken' ny manam-pahaizana maro an' isa, ny fianakaviam-piteny oraliana na oralika dia avy amin' ny fiteny reny iraisana, dia ny fiteny prôtô-oraliana (na prôtô-oralika), izay notenenina 6 000 taona lasa izay. Ny iray amin' ny asa lehibe amin' ny haifiteny finô-ogriana nandritra ny fotoana lava dia ny famerenana ny mety ho endrik' ity fiteny prôtô-oraliana ity sy ny dingana isan-karazany amin' ny fivoarany izay niteraka ny fiteny oraliana maro ankehitriny. Ny manam-pahaizana manokana momba ny fiteny finô-ogriana dia nanandrana namaritra, tamin' ny fampifangaroana fomba fiasa samihafa (haifiteny, arkeôlôjia, paleôbôtanika, tarazo momba ny mponina), ny faritra nonenan' ny mpiteny azy.

Ity rijan-kevitra momba ny fiteny prôtô-oraliana ity dia notsipahin' ny mpahay teny vitsivitsy (Ago Künnap, Kalevi Wiik, János Pusztay) nanomboka tamin' ny faramparan' ny taompolo 1980, izay nanandrana nanolo an' izany tamin' ny hevitra hoe avy amin' ny lingua franca taloha (fiteny iray ifandraisan' ny vahoaka isan-karazany izay samy manana ny fiteniny) ny fiteny finô-ogriana ankehitriny.

Fandrafetan-teny

Ny ankamaroan' ny fiteny finô-ogriana dia manambatambatra hasinteny ary mampiasa tovana fa tsy mpampiankin-teny. Amin' ny ankapobeny dia tsy manavaka ny kandahy sy kambavy ireo fiteny ireo.

Mahalana no ampiasaina ny mpamaritra sy mpisolo tompon-javatra ary aseho amin' ny alalan' ny fiovan' endriky ny teny ny maha tompon-javatra. Ny fiteny sasany nivoatra dia mampiasa ny mpisolo tena amin' ny endrika milaza fipoirana (genitivum), ny hafa mampiasa tovana misolo tena (mpisolo tena tampisaka), indraindray miaraka amin' ny mpisolo tena milaza fipoirana.

Sampan' ny fiteny finô-ogriana sy ny ny mpiteny azy

Fanasokajiana

Misampana roa lehibe ny fiteny finô-ogriana, dia ny sampana ogriana sy ny sampana finô-permiana.

Ny sampana ogriana

Ny sampana ogriana dia ahitana ny fiteny hongariana (na hôngroà na magiara) sy ny fiteny kanty (na ôstiaka) ary ny fiteny mansy (na vôgola).

Ny sampana finô-permiana

Ny sampana finô-permiana dia ahitana mizara ho zana-tsampana permiana sy finô-vôlgaika.

Ny zana-tsampana permiana dia ahitana ny fiteny kômy (na ziriana) sy ny fiteny odmorta (na vôtiaka).

Ny zana-tsampana finô-vôlgaika dia ahitana ny fiteny mary, ny fiteny môrdviana (fiteny erzia sy fiteny môksa), ny fiteny sama maro isan-karazany, ny fiteny fenika (fiteny finoà, fiteny ingriana, ny fiteny kareliana, ny fiteny livôniana, ny fiteny estôniana, ny fiteny vepsa).

Faritra misy ny mpiteny finô-ogriana

Ny vahoaka efatra lehibe indrindra miteny finô-ogriana dia ny Hôngroà (14,5 tapitrisa), ny Finoà (6,5 tapitrisa), ny Estôniana (1,1 tapitrisa), ary ny Môrdviana (0,85 tapitrisa). Ny ankamaroan' izy telo ireo (ny Hôngroà sy Finoà ary Estôniana) dia monina any amin' ny firenena misy azy any Eorôpa, izany hoe any Hôngria sy any Finlandy ary any Estônia, fa ny Môrdviana vitsy an' isa kosa monina ao Môrdôvia any Rosia.

Ny faritra misy Samy dia fantatra amin' ny anarana hoe Sápmi ary ahitana ny tapany avaratra amin' ny Saikinosy Fenôskandiana (Fenôskandia). Ny vahoaka hafa miteny finô-ogriana dia nomena repoblika mizaka tena ao Rosia: ny Karelianina (Repoblikan' i Karelia), ny Kômy (Repoblikan' i Komi), ny Odmorta (Repoblika Udmurt) ary ny Mary (Repoblika Mari El). Ny distrika mizaka tenan' i Khantia-Mansia dia noforonina ho an' ny Kanty sy ny Mansy ao Rosia. Noforonina koa ny distrika Komi-Permyak izay nizaka tena taloha ho an' ny faritra misy ny Kômy any ivelan' ny Repoblikan' i Komi.

Ao amin' ny Saikanosy Fenôskandia

Fiteny sama (andrefana, atsinanana, atsimo-andrefana)
Fiteny finoà
Fiteny kareliana
Fiteny vepsa
Fiteny ingriana
Fiteny estôniana
Fiteny livôniana