Demôkrasia
Ny demôkrasia dia karazana fitondrana fanjakana ahitana rafitra ahafahan' ny vahoaka na ny solontenany manapa-kevitra momba ny fomba tokony hitondrana ny vondrom-bahoaka na ny firenena na ny fikambanam-pirenena misy azy. Avy amin' ny teny grika hoe δημοκρατία / dēmokratía, izay midika hoe "fanjakan' ny vahoaka" na "fitondram-bahoaka" ny teny hoe demôkrasia. Ny demôkrasia, tamin’ ny voalohany, dia rafitra pôlitika izay mamela ny vahoaka ho tompon' ny fahefana, izay mampiasa izany mivantana na amin' ny alalan' ny solontena voafidy. Izany dia mifototra amin' ny ainga fototra toy ny fandraisan' ny olom-pirenena anjara, ny fahalalahana maneho hevitra, ny fitoviana eo anatrehan' ny lalàna, ary ny fanajana ny zo fototra.
Ny demôkrasia amin' ny alalan' ny solontena (mpitondra fanjakana) izay fidin' ny olom-pirenena, mba hanapa-kevitra mikasika ny lalàna, no karazana demôkrasia mahazatra. Atao isaky ny taona vitsivitsy ny fifidianana ny solontena. Amin' izany fotoana izany dia izay mahazo vato be indrindra no mandresy ary lany hamita ny andraikitra ankinina aminy, mandra-pahatongan' ny fifidianana manaraka.
Ampahany manan-danja ao amin' ny demôkrasian-tsolontena ny antoko pôlitika. Mpikambana ao amina antoko pôlitika na ao amina fikambanana iombonan' ny mpanao pôlitika mitovy hevitra momba ny zavatra tokony hatao ny mpanao pôlitika. Noho izany, eo amin' ny fifidianana dia olona iray fotsiny no fidin' ny olom-pirenena, fidin' ny antoko pôlitika misy azy koa. Manao fanamafisana ny demôkrasia matetika ny fanjakana iray mba hahamarin-toerana ny demôkrasia.
Ny demôkrasia, izay mampanjaka ny hevitra hoe "fitondrana vahoaka, sahanin' ny vahoaka ary ho an' ny vahoaka", ohatra dia lazaina fa "mivantana", rehefa omena andraikitra tokoa ny vahoaka amin' ny fanapahan-kevitra rehetra mifandraika amin' ny vondrom-bahoaka (ohatra, manao latsa-bato handany lalàna), na "misy solontena", rehefa manolotra an-kalalahana ny fahefana hitondra amin' ny olom-boafidy ny vahoaka. Sady heverina ho soatoavina, mamorona tanjona hotratrarina (fahafahan' ny rehetra tanterahina ao anatin' ny fandaminana iombonana), no sady teknikam-pitondram-panjakana ny demôkrasia izay miseho amin' ny môdely sy endrika maro samihafa.
Ireto ny masontsivana iombonan' ny demôkrasia: ny fisian' ny andrim-panjakana sy ny lalàna mikendry ny hiaro ny vahoaka amin' ny fihoaram-pefy mankany amin' ny didy jadona mety hataon' ny olona iray na ny vondron' olona iray, anisan' izany ny maro anisa. Ny demôkrasia rehetra dia tsy maintsy manana lalàna ahafahan' ny olom-pirenena hanova governemanta na hanova vina ara-pôlitika, izany hoe tsy mila mampiasa herisetra sady manaja ny paika voafaritry ny lalàna.
Mihevitra ohatra i Karl Popper, fa demôkratika ny fitondrana iray raha mamela ny olom-pirenena hanara-maso ny mpitondra ao aminy sy hanaisotra azy ireo amin' ny fomba tsy misy herisetra. Ao amin' ny firenena misy demôkrasia dia tsy ny hoe "iza no tokony hitondra" no olana fa ny hoe "ahoana ny fomba hanakanana ny manana fahefana mba tsy hanampatra izany". Manana fahefana sy adidy amin' ny fanombanana ny mpitondra ny vahoaka, saingy tsy afaka ny hitondra amin' ny fotoana iray ny olon-drehetra.
Fanampin' izany, ny teny hoe "demôkrasia" dia tsy manondro ny endriky ny governemanta ihany fa afaka manondro endri-piarahamonina mandala ny soatoavin' ny fitovian-jo sy ny fahalalahana (izany indrindra no hevitr' i Alexis de Tocqueville, izay mifantoka kokoa amin' ny lafiny ara-kolontsaina sy ara-tsaina noho ny amin’ ny rafitra pôlitika).
Tondron' ny demôkrasia
[hanova | hanova ny fango]
Tsy misy fomba famaritana ny demôkrasia iaraha-manaiky, fa ny tondro tena ilaina dia ny fitovian-jo sy ny fahafahana ara-pôlitika ary ny fanjakana tan-dalàna. Ireo fototra ireo dia hita taratra amin' ny hoe "samy mitovy zo eo anatrehan' ny lalàna ny olom-pirenena rehetra". Ao amin' ny demôkrasian-tsolontena dia mitovy lanja avokoa ny vato alatsaka, tsy misy famerana diso tafahoatra amin' ny olona izay te ho solontena, ary koa ny fahafahan' ny olom-pirenena hanana zo dia arovan' ny lalàmpanorenana.
Anisan' ny tondron' ny demôkrasia ihany koa ny fanjakan' ny maro anisa indrindra. Mahatonga ny antoko pôlitika madinika ho voagejan' ny "antoko pôlitika lehibe" anefa izany rehefa tsy misy ny fiarovana ny zon' ny olon-tokana na na ny zon' ny fikambanana.