Ôrigenesy avy any Aleksandria
I Ôrigenesy avy any Aleksandria dia teôlôjiana kristiana tamin' ny Andro Taloha. Atao hoe Adamantiôsy koa izy. Tao Aleksandria tamin' ny taona 185 no nahaterahany. Notezaina tamin' ny fivavahana kristiana izy. Saika maty martira izy tamin' ny hafanam-pony raha novonoina ny rainy Leônidesy tamin' ny taona 202 noho ny fanenjehana. Izy no rain' ny fanaovana heviteny amin' ny Baiboly. Atao hoe Ὠριγένης / Ôrigénês izy amin' ny teny grika. Isan' ireo atao hoe "Rain' ny Fiangonana" na "Aban' ny Eglizy" izy.
Amin' ny ankapobeny dia tsy noraisin' ny Fiangonana ny fampianaran' i Ôrigenesy izay mitory ny fisian' ny fanahin' olombelona talohan' ny hahaterahan' ny vatany, ny hihavanan' ny zavaboary rehetra (mety isan' izany koa ny devoly/demony araka ilay atao hoe ἀποκατάστασις / apokatastasis amin' ny farany sy ny maha ambany fahefan' Andriamanitra Ray an' Andriamanitra Zanaka (na ny Teny).
Zotram-piainany
[hanova | hanova ny fango]Araka ny lovantsofin' ny fiangonana dia nanao ny fianarany teo ambany fiarovan' i Klemento avy any Aleksandria izy. Nampianatra tao Aleksandria izy nandritra ny 28 taona ka nanaraka ny fampianarany na ny Kristiana na ny tsy Kristiana ka nandritra izany no namolavolany ireo fampianaram-pinoana sy namitany ireo asa sorany. Araka an' i Eosebio avy any Kaisaria dia namositra ny tenany mba tsy ho azon' ny fakampanahy noho izy hentitra amin' ny fahadiovam-pintondran-tena.
Nasaina hanolotra lahateny momba ny Soratra Masina tany Palestina izy tamin' ny taona 216. Voahosotra ho pretra tamin' ny taona 230 nefa tsy nahalala izany ny arsevekany Demetriôsy avy any Aleksandria. Tsy neken' io arseveka io, noho izany, ny hampianarany ao amin' io tanàna io sady nanaisotra ny andraikitra maha pretra azy.
Niorim-ponenana tao Kaisarea (na Kaisaria) i Ôrigenesy tamin' ny taona 231 ka namerina indray ny sekolin' i Aleksadria. Nenjehin' ny emperora rômana Dekio na Desio (latina: Gaius Messius Quintus Trajanus Decius) izy tamin' ny taona 250 ka nampidiriny am-ponja sady nampijalina tao. Novotsorana izy tamin' ny taona 251 nefa noho ny faharerahany tamin' ny ratra nahazo azy dia maty tamin' ny taona 253 na 254 izy, mety tao Tiro (na Tira) no toerana nahafatesany.
Ny asa soratra sy fampianarany
[hanova | hanova ny fango]I Ôrigenesy dia nanompana ny asany tamin' ny fanaovana heviteny amin' ny Baiboly ka hatramin' ny taona 213 dia nahitana dikan-tenin' ny Testamenta Taloha enina mitambatra atao hoe Heksapla (grika: Ἑξαπλά / hexapla, izay midika hoe "fito sosona"), dia lahatsoratra aminy teny hebreo sy fanoratana amin' ny tarehin-tsoratra grika ny lahatsoratra hebreo, dikanteny efatra samihafa amin' ny teny grika.
Saika tsy misy tavela amin' izao ireo skôliôna (grika: σχόλιον / skhólion, "fanadihadiana, fivoasana" momba ny teny atao an-tsisi-takila hanazavana lahatsoratra) sy ireo heviteny sy toriteny nosoratany isaky ny boky ao amin' ny Baiboly, nefa ireo sisa tavela tamin' ny asa sorany amin' ny teny grika na amin' ny dikan-teny latina dia ahatsapana ny halehiben' ny fahalalany sy ny hafanam-po ara-panahy izay nanosika azy: nanao fivoasana ny Soratra Masina manaraka fomba telo izy, dia ny fivoasana ara-bakiteny sy ara-pitondrantena ary ara-panahy, izay ampifandraisiny tamin' ny fizaràny ny olombelona, dia ny vatana sy ny fanahy-manetsika ary ny fanahy. Ny halefy herin' ny hevitra ara-bakiteny sy ny fanomezana lanja bebe kokoa ny hevitra ara-panahy (na hevitra alegôrika) dia singa mamaritra sy mampiavaka ny fanaovana hevitenin' ny sekolin' i Aleksandria.
Nanoratra boky atao amin' ny teny latina hoe Contra Celsum ("Manohitra an' i Kelso") izy, izay lahatsoratra anohanan' i Ôrigenesy ny finoana kristiana sy anoherany ny soratr' ilay filôzôfa rômana Kelso na Selso (latina: Celsus) (tamin' ny taona 178) izay atao amin' ny teny grika hoe Λόγος Ἀληθής / Logos Alēthēs ("Tena Lahateny (anoherana ny Kristiana)").
Ny De principiis ("ny amin' ny Foto-javatra") dia asa soratr' i Ôrigenesy tamin' ny taona 231 izay niezahany nanome fanazavana mirindra momba ny tenim-pinoana (dôgma) kristiana: nasehony ny maha ambany ny Teny (grika: λόγος / Logos) raha miohatra amin' ny Ray, ny fisian' ny fanahin' ombelona talohan' ny fahaterahana sy ny safidy malalaka ananan' io fanahy io, ny famonjena azy amin' ny fiverenanany hiditra indray ao amin' izao rehetra izao ary ny fanadiovana azy rehefa mifarana ny fisedrana azy mifanesy. Izany fampianarana izany dia nankatoavina sy narahin' ny teôlôjiana niara-belona tamin' i Ôrigenesy ka narafitr' i Evagriôsy avy any Pônto (grika: Εὐάγριος ὁ Ποντικός / Evágrios ho Pontikós) hirindra tsara. Niteraka ady hevitra ireo fampianaran' i Ôrigenesy ireo nandritra ny Andro Antenatenany. Nakamban' i Ôrigenesy amin' ny fomba tsy nisy toa azy hatramin' izay ny filôzôfian' i Platôna sy ny teôlôjia kristiana.