Jeômetria
Ny jeômetria dia sampan' ny matematika miompana amin' ny toetran' ny habaka toy ny zeva, ny endrinka, ny habe ary ny toeran' ny endrika. Ny teny hoe jeômetria dia avy amin' ny teny grika hoe γεωμετρία / geōmetría "fandrefesana tany"; avy amin' ny hoe γῆ / gê "tany", sy μέτρον / métron "fandrefesana". Ny jeômetria, miaraka amin' ny aritmetika, dia iray amin' ny sampana tranainy indrindra amin' ny matematika. Hatramin' ny taonjato faha-19, ny jeômetria dia saika niompana amin' ny jeômétria eoklidiana, izay ahitana ny hevitra momba ny teboka, ny tsipika, ny lemaka, ny zeva, ny zoro, ny velarana ary ny biloka, ho voan-kevitra fototra.
Tany am-boalohany novolavolaina haneho ny tontolo fizika, ny jeômetria dia azo nampiharina saika amin' ny siansa rehetra sy amin' ny zavakanto, ny maritrano ary ny asa hafa mifandraika amin' ny fanoritana sary. Ny jeômetria koa dia misy fampiharana amin' ny sehatry ny matematika izay toa tsy misy ifandraisany aminy. Ohatra, ny fomba fiasa amin' ny jeômetria algebrika dia fototra ao amin' ny porofo nataon' i Wiles momba ny Teôrema faran' i Fermat, olana napetraka ao amin' ny resaka aritmetika tsotra, ary tsy voavaha nandritra ny taonjato maro.
Nandritra ny taonjato faha-19 dia nisy fikarohana maromaro nanitatra be ny sahan' ny jeômetria. Iray amin' ny fikarohana tranainy indrindra toy izany ny Teôrema Egregium nataon' i Carl Friedrich Gauss ("theorem miavaka") izay manamafy fa ny fibiloka gaosianan' ny velarana dia tsy miankina amin' ny fanalavana manokana ao amin' ny habaka eoklidiana iray. Midika izany fa azo halalinina amin' ny fomba anatiny ny velarana, izany hoe, izany hoe habaka mahaleo tena, ary nitarina ho amin' ny teôrian' ny karazana sesehena sy ny jeômetria riemaniana. Taty aoriana tamin' ny taonjato faha-19 dia hita fa ny jeômetria tsy misy matoan-kevitra ny mirazotra (jeômetrie tsy eoklidiana) dia azo nampandrosoina tsy nampiditra fifanoherana. Ny jeômetria fototry ny fifandraisana ankapobeny dia fampiharana ny jeômetria tsy eoklidiana malaza.
Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19 dia niitatra be ny sahan' ny jeômetria, ary ny sahany dia nizara ho zana-tsaha maro izay miankina amin' ny fomba fiasa fototra - jeômetrian' ny fiovana bitika, jeômetria algebrika, jeômetrian' ny kajy mirindra, tôpôlôjia algebrika, sns - na miankina amin' ny toetran' ny habaka eoklidiana izay tsy noraharahaina - jeômetriam-panipazana izay iheverana ny fandaharana teboka fotsiny fa tsy ny zeva sy ny fimiran-jotra, jeômetria ify izay manala ny voan-kevitra momba ny zoro sy ny zeva, ny jeômetria voafetra izay manala ny fitohizana, sns. Io fanitarana ny sahan' ny jeômetria io dia nahatonga ny fiovan' ny dikan' ny teny hoe "habaka", izay nanondro ny habaka manana habe telo ao amin' ny tontolo fizika sy ny môdely nomen' ny jeômetria eoklidiana tany am-boalohany; amin' izao fotoana izao ny habaka jeômetrika, na ny habaka tsotra dia rafitra matematika izay amaritana ny jeômetria sasany.
Jereo koa
[hanova | hanova ny fango]- Biloka (jeômetria) - Bola (jeômetria) - Efamira - Efadafy - Faribolana - Hitsy - Ivo (jeômetria) - Kantsana - Kapila (jeômetria) - Lafy (jeômetria) - Lemaka (jeômetria) - Mahitsizoro - Marolafy (jeômetria) - Miraefadafy - Savaivo - Tana (jeômetria) - Teboka (jeômetria) - Telolafy - Tsipika - Varingarina - Velarana - Zoro.
