Aotrisy-Hôngria

I Aotrisy-Hôngria, izay antsoina matetika hoe Empira Aostrô-Hôngroà na Empira Aostrô-Hongariana, dia fanjakà-mpanjaka fehezin-dalàmpanorenana tany Eorôpa Afovoany teo anelanelan' ny taona 1867 sy 1918. Firaisankina ara-miaramila sy ara-diplômasia, ahitana fanjakana roa manana mpanjaka tokana. sady Emperora any Aotrisy no nomena anarana hoe Mpanjakan' i Hôngria. I Aotrisy-Hôngria no dingana farany amin' ny fivoaran' ny lalàmpanorenan' ny fanjaka-mpanjaka Habsburg: niforona niaraka tamin' ny fifanarahana aostrô-hôngriana tamin' ny taona 1867 izy io taorian' ny Ady Aotrô-Prosiana ary noravana fotoana fohy taorian' ny namaranan' i Hôngria ny firaisana tamin' i Aotrisy tamin' ny 31 Ôktôbra 1918.

Iray amin' ny firenena matanjaka indrindra tany Eorôpa tamin' izany fotoana izany i Aotrisy-Hôngria izay firenena faharoa lehibe indrindra tany Eorôpa, taorian' ny Empira Rosiana, nirefy 621 538 km² ary fahatelo be mponina indrindra (taorian' i Rosia sy ny Empira Alemàna). Io empire io dia nanangana ny indostrian' ny fanamboarana milina fahefatra lehibe indrindra eran-tany, taorian' ny Etazonia sy i Alemaina ary ny Fanjakana Mitambatra. I Aotrisy-Hôngria koa dia lasa mpamokatra sy mpanondrana kojakoja elektrika fampiasa an-trano, sy kojakoja indostrialy elektrika, ary fitaovana famokarana herinaratra ho an' ny orinasa mpamokatra herinaratra, taorian' ny Etazonia sy ny Empira Alemana, ary nanangana ny tambajotran-dalamby faharoa lehibe indrindra tany Eorôpa izy io taorian' ny Empira Alemana.

Ankoatra ny faritry ny Condominium Bôsniaka, ny Empiran' i Aotrisy sy ny Fanjakan' i Hôngria dia firenena misaraka araka ny lalàna iraisam-pirenena. Noho izany dia nanao sonia fifanekena momba ny fandriam-pahalemana ny solontena misaraka avy any Aotrisy sy Hôngria manaiky ny fanovana fizaràn-tany, ohatra ny Fifanarahana tao Saint-Germain sy ny Fifanarahana tao Trianon. Nisaraka ihany koa ny zom-pirenena sy ny pasipaoro.

Ao amin' ny fototr' izany ny fanjaka-mpanjaka roa mikambana, izay tena firaisana teo amin' i Cisleithania, ny faritra avaratra sy andrefana amin' ny Empira Aotrisiana taloha, ary Transleithania (Fanjakan' i Hôngria). Taorian' ny fanavaozana tamin' ny taona 1867, ny fanjakana aotrisiana sy hongrariana dia nitovy fahefana. Ireo firenena roa tonta ireo dia nanao dipmôlmasia sy pôlitika mombany fiarovam-pirenena. Mba hanatrarana ireo tanjona ireo dia notazonina teo ambany fahefan' ny mpanjaka mivantana ny ministeran' ny raharaham-bahiny sy ny fiarovam-pirenena "iombonana", ary ny ministeran' ny fitantanam-bola fahatelo ihany no tompon' andraikitra amin' ny famatsiam-bola ny kitapo "iombonana". Ny singa fahatelo amin' ny firaisana dia ny Fanjakan' i Krôasia-Slavônia, faritra mizaka tena eo ambany fanapahana hôngroà, izay nifampiraharaha tamin' ny fifanarahana Krôaty-Hôngroà tamin' ny taona 1868. Taorian' ny taona 1878 dia teo ambany fitondran' ny tafika sy sivily iraisan' i Aotrisy-Hôngroà i Bôsnia sy i Herzegôvina mandra-pahatongany ho nampidirina tanteraka (annexion) tamin' ny taona 1908, ka niteraka ny krizy bôsniaka izany.

I Aotrisy-Hôngria dia iray amin' ireo Herim-panjakana Foibe tamin' ny Ady Lehibe I, izay nanomboka tamin' ny fanambaràna ady nataon' i Aotrisy-Hôngria tamin' ny Fanjakan' i Serbia tamin' ny 28 Jolay 1914. Efa rava tanteraka izany tamin' ny fotoana nanaovan' ny manam-pahefana miaramila sonia ny fampitsaharana ady tao Villa Giusti tamin' ny 3 Nôvambra 1918. Ny Fanjakan'nataon' i Hôngria sy ny Repoblika Aotrisiana Voalohany dia noraisina ho mpandimby azy ara-dalàna, fa ny fahaleovantenan' ny Repoblika Tsekôslôvaka Voalohany, ny Repoblika Pôlôney Faharoa, ary ny Fanjakan' i Iogôslavia, ary ny ankamaroan' ny fitakiana ara-pizaràn-tany nataon' ny Fanjakan' i Romania sy ny Fanjakan' i Italia dia neken' ny firenena mpandresy tamin' ny taona 1920.