Ôntôlôjia (filôzôfia)
Ny ôntôlôjia dia sampan' ny filôzôfia, indrindraindrindra sampan' ny metafizika izay, amin' ny heviny ankapobeny, dia manontany ny hevitry ny hoe "mizy" (frantsay: être; anglisy: being; alemàna: Sein, izany hoe ny "misy" na ny "maha izy"). Ny hoe "Inona no atao hoe mizy?" dia fanontaniana heverina ho fanokafana, izany hoe voalohany amin' ny fotoana ary voalohany amin' ny filaharan' ny fahalalana. Io no fanontanian' ny mpandinika voalohany tany Gresy fahiny, toa an' i Parmenida sy i Platôna. Mihoatra lavitra ny sahan' ny metafizika nipoitra tao amin' i Aristôty, izay mandalina ny fomba fiseho samihafa sy ny toetran' ny misy (izay efa tsy mametraka olana intsony), izay mazàna afangaro aminy, ny ôntôlôjia. Tokony havahana koa ny ôntôlôjia osiôlôjia, izay siansan' ny mizy amin' ny maha fiziana azy.
Ny teny hoe "ontôlôjia" dia avy amin' ny teny grika hoe τὸ ὄν / to on (ὄντος / ontos, rehefa amin' ny endrika tompon-javatra) izay midika hoe "ny misy" na "ny maha izy", sy ny hoe λογία / logia, izay midika hoe "lahateny mirija", "siansa".
Ny hoe "ôntôlôjia", toy ny hoe "metafizika" amin' ny heviny môderina, dia niseho taty aoriana be, tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-17, izay nahazoany ny hevitry ny hoe "filôzôfian' ny mizy", sy koa ny hevitry ny hoe "siansa voalohany". Araka an' i Aristôty dia misy siansa izay mandalina ny mizy amin' ny maha mizy azy, sy ny toetra mampiavaka azy indrindra. Ny ôntôlôjia dia tsy afangaro amin' ny iray amin' ireo siansa manokana ireo, satria tsy misy amin' ireo antsoina hoe siansa manokana ireo ny mihevitra amin' ny ankapobeny ny Mizy amin' ny maha mizy azy, fa maka ampahany amin' ny Mizy, ary avy amin' io ampahany io ihany no andalinan' izy ireo ny toetran' ny Mizy.
Avy amin' io famaritana io, ny fomba fiasa mahazatra indraindray dia manao io ôntôlôjia aristôtelisiana io ho manondro ny metafizika ankapobeny na foto-javatra voalohany, misahana ny lahateny momba ny mizy, sy ny metafizika manokana izay miresaka momba ny fanahin' ny vatana sy izao tontolo izao ary an' Andriamanitra. Araka ny voalazan' i Heidegger, ny zavatra nohalinin' i Aristôty sy ny mpandimby azy dia tsy dia ny "fanontaniana momba ny mizy" amin' ny maha izy azy, izay hitoetra ho azy sy ho an' ny mpandimby azy ao amin' ny metafizika, fa ny hevitra maron' ny mizy - ny mizy amin' ny maha sokajy na kategôria azy, ny mizy amin' ny maha marina azy, ny mizy amin' ny alalan' ny tenany, ny fiovana hoavy - araka ny fanavahana nataon' i Franz Brentano.
Taty aoriana ny "skôlastika" dia nandray an' io foto-pampianarana io amin' ny fandikan-kevitra vaovao ny "fanontaniana momba ny mizy" ho toy ny metafizika ankapobeny, izany hoe siansa momba ny foto-javatra voalohany, antsoina koa hoe "transendantaly" amin' ny fampitodihany amin' ny famaritana iraisan' ny mizy rehetra. Ampifanoherina amin' ity metafizika ankapobeny ity ny metafizika manokana na "teôlôjia", izay mandalina ny fanontaniana momba an' Andriamanitra.