Ratsimilaho

Ratsimilaho dia mpanjaka tao amin' ny faritra amin' ny morontsiraka atsinanan' i Madagasikara. Voalaza fa zanaky ny jiolahin-tsambo anglisy tamin' ny mpanjakavavy malagasy, Betsimisaraka Antavaratra, atao hoe Rahena. Teraka tokony tamin' ny taona 1694 izy ary maty tamin' ny taona 1750. Ny faritra antsoina hoe Kônfederasiôna Betsimisaraka dia nanana morontsiraka mirefy 640 km ary Ratsimilaho no namorona izany kônfederasiôna izany. Manodidina ny 15 % amin' ny Malagasy ny Betsimisaraka ary izy ireo no vondrom-poko faharoa lehibe indrindra eto Madagasikara, aorian' ny Merina.

Tantaram-piainany

Ratsimilaho dia nalaza noho ny fahaiza-mandray vahiny nasehon' ny mpanjakavavy malagasy antavaratra Rahena tamin' ny jiolahin-tsambo anglisy iray antsoina hoe Thomas (mety ho i Thomas Tew, Thomas White, na Thomas Collins) fony izy tonga naneho ny fankatoavany ho mpiasa tsy miankina. Voalaza fa ilay jiolahin-tsambo no nanangana ilay zaza naterany ary nitondra ilay zazalahy kely tany Angletera fotoana fohy, izay nahazahoany fianarana. Ankehitriny, araka ny ankamaroan' ny mpitantara an-tsoratra, raha tsy teo i Ratsimilaho dia nisy ny fitsinjarana ny fahefana. Ireo foko tany atsimo teo ambany fitarihan-dRamano dia naka ny tany any avaratr' i Tamatave satria nialona ny harena azo tamin' ny varotra tamin' ny Eorôpeana.

Ny fifampiraharahana tamin-dRamano sy ny foko Tsikoa no fomba voalohany nataon-dRatsimilaho, saingy hita fa tsy tanteraka izany. Niantso fihaonan' ny mpitarika noho izany izy, ary taorian' ny adihevitra be dia noreseny lahatra izy ireo mba hanome azy fahefana hitarika azy ireo amin' ny ady. Nomena ny anaram-boninahitra hoe filohabe Ratsimilaho ary nampiasainy io fahefana io hananganana fanjakana vaovao. Nandroaka ireo foko tatsimo sy nanohitra ny fikasan' izy ireo hanafika indray izy tatỳ aoriana, dia nandresy izy. Nantsoina hoe Betanimena ny foko tatsimo avy eo.

Tamin' ny taona 1712 Ratsimilaho dia nahazo fifanekena vaovao ary tamin' io fotoana io no nitondran' ny vahoakany ny anarana hoe Betsimisaraka, ary ny taranany dia fantatra amin' ny anarana hoe Zana-Malata, "zanaka safiotra". Voalaza fa nangataka vady tamin' ny Zafimbolamena izay anisan' ny Sakalava izy. I Zanahary no anaran' ilay zaza teraka.

Ramaromanompo no anarana vaovao noraisin-dRatsimilaho. Naharitra hatramin' ny 1750-1751 io kônfederasiôna betsimisaraka io, nifarana na noho ny fahafatesan' ny filohabe na noho ny fisarahana anatiny. Nitohy ny kônfederasiona taorian’ ny nahafatesany saingy nisy ny tsindry avy any ivelany sy ny tsy fitovian-kevitra tao anatiny. Na teo ny lova navelany, ny tanin' ny Betsimisaraka dia ahitana ny seranan-tsambo lehibe ao Toamasina, Fenerive, Maroansetra mifehy ny helodranon' i Antongil, izay helodrano lehibe indrindra eto Madagasikara.

Taorian' ny nahafatesany dia lasa mpanjakavavy i Bity zanany vavy. Efa nanambady kapôraly frantsay izy ary voalaza fa io no nahafahan' i Frantsa nanao ny fitakiana voalohany. Nanjaka niaraka tamin' ny vadiny izy, mandra-pahatongan' i Zanahary, zana-dRatsimilaho, ho lasa filoha.

Ny fitondràn-dRatsimilaho

Ratsimilaho dia nanapaka ny Betsimisaraka avy eto amin' ny renivohiny, Foulpointe (na Mahavelona).

Ny anaran' ny Betsimisaraka, izay manondro ireo vondrona telo lehibe mipetraka eo anelanelan' ny renirano Bemarivo any avaratra sy Mananara any atsimo, dia nomena nandritra ny lanonana malaza izay niteraka ny fihavanan-dRatsimilaho tenany tamin' ireo lehiben' ny Antavaratra. Niitatra hatrany amin’ ny mponina Antatsimo (Varimo, Tsitambala, Tsikoa, Betanimena) izany paikady pôlitika izany avy eo. E.G. Mangalaza, ao amin’ ny Vie et mort chez les betsimisaraka navoakan’ ny Harmattan tamin’ ny 1998, dia nilaza fa "filohabe" Ratsimilaho, fa tsy mpanjaka raha ny marina. Izany indrindra no ilazana fa Kônfederasiôna Betsimisaraka no nisy fa tsy ny Fanjakana Betsimisaraka.

Na dia teo aza izany zava-drehetra izany, ity filohabe ity dia afaka nanome ny faritra misy azy rafitra sy ny lamina misy firaisan-kina ilainy amin’ ny faritra misy azy mba ho faritra toerana miroborobo ihany eo amin’ ny sehatry ny varotra sy ny fambolena. Amin’ ny lafiny ara-toekarena, dia nohalalahiny ny varotra tamin’ ny fanokafany ny seranan-tsambon’ ny Betsimisaraka amin' ireo mpivarotra vahiny, na Malata na teratany, ka nampiroborobo ny hetsika manokan' ny tsirairay. Nanentana ny famokarana vary izy mba hahafahana manondrana ny ambim-bava any amin’ ny Maskarena. Amin’ ny lafiny sôsialy dia niezaka nampifangaro ireo vondrom-piarahamonina isan-karazany izy mba hisian’ ny firaisan-kina marina sy hisokafan’ ny varotra ho an’ny olona avy any atsimo sy avy any avaratra, tamin’ ny fanomezana tany ny Antatsimo mankany Tamatave, Foulpointe, Fénérive, nilaozan’ ny mponina. Noho izany dia nanana faniriana ara-pôlitika, ara-toekarena ary ara-tsôsialy maharitra izy, nanantena fa ny taranany dia mbola hitondra sy hanao izany. Indrisy anefa fa tsy nahavita nitazona ny firaisan-kina ara-tsôsialy tao anatin' ny kônfederasiôna izy ireo. Ohatra roa no notantarain' i E.G. Mangalaza amin'ny Vie et mort chez les Betsimisaraka.

Voalohany indrindra ny momba an' i Bety zanany vavy, izay nanome an’ i Sainte-Marie ho an’ ny Frantsay alohan' ny nahatsiaro tena ka namerina ity nosy ity ho an’ i Zanahary anadahiny tamin’ ny taona 1757, taorian’ ny fisalasalana nandritra ny fito taona, izay niteraka valifaty tao amin’ ny toby andaniny sy ankilany. Teo ihany koa ny momba an' i Juvy sy i Zakavola izay nampihena ny lazan’ ny Malata tao Foulpointe sy Fénérive, tamin’ ny fitarihany jiolahy nanafika ny Sihanaka sy ny Bezanozano. Marihina fa tena nampirisihina tokoa ireo disadisa ireo noho ny fifaninanana teo amin’ ny samy foka malagasy momba ny varotra amin’ ny any ivelany, ary etsy ankilany, teo amin’ ny Frantsay sy ny Anglisy amin' ny fanaovana ampihimamba ny varotra teto Madagasikara, izay nampiharatsy ny fifandraisan' izy ireo ka nampisara-bazana ny Betsimisaraka ihany koa.