Prôtô-Isaia

Ny Prôtô-Isaia na Prôtô-Izaia dia fizaràna voalohany ao amin' ny Bokin' i Isaia (na Bokin' i Izaia) izay heverin' ny mpikaroka fa nosoratana tamin' ny andron' i Isaia (na Izaia) mpaminany tokoa, mahafaoka ny toko voalohany hatramin' ny toko faha-39, izay miresaka momba ny fahotana sy ny loza aterany ka mankany amin’ ny hoavy mamirapiratra ho an' i Israely. Ny fizaràna roa manaraka ao amin' ny Bokin' i Isaia (ny Deoterô-Isaia sy ny Tritô-Isaia) dia heverin' ny mpikaroka fa voasoratra taorian' ny fotoana nahaveloman' io mpaminany io.

Fanoratana

Tokony ho nosoratana indrindra tamin' ny andron' i Isaia (na Izaia) ity ampahany voalohany ity, izay heverina fa nosoratana ho an' ny vahoaka jiosy sy ho an' ireo firenena manodidina azy. Mitondra ny anaran' i Isaia, mpaminany niaina tokony ho tamin' ny taonjato faha-8 tal. J.K., ity fizaràna ity. Mponin' i Jerosalema i Isaia. Nanao ny asam-paminaniana tamin' ny antsasany faharoan' ny taonjato faha-8 tal. J.K. izy, tamin' ny fotoana nanombohan’ ny Asiriana nanafika matetika miankandrefana, fanafihana izay namaritra ny hoavin' ny Fanjakan' i Israely sy ny an' i Jodà. Teo anelanelan' ny taona 740 sy 700 tal. J.K. izany, indrindra fa tamin' ny nanjakan’ i Ahaza (na Akaza) tao Jodà tokony ho tamin' ny taona 735 tal. J.K., sy ny zanany nandimby azy ary tamin' ny andron' ny mpanjaka Hezekia (na Ezekiasa) tokony ho teo anelanelan' ny taona 715 sy 710 tal. J.K..

Fizaràn' ny Prôtô-Isaia

Ny faminaniana talohan' ny Ady Israelô-Efraimita

Ny toko 1 – 6 dia misy faminaniana momba an’ i Joda sy i Jerosalema. I Isaia dia manameloka ny fahotan’ i Jerosalema tamin’ ny nanjakan’ i Jôtama sy tamin’ ny nanjakan’ i Ahaza (na Akaza) sady manambara mialoha ny famaizana hahazo azy ireo (toko faha-2 hatramin’ ny faha-5), dia ny hakan’ ny Asiriana ny tany (Isa. 5.26-30). Mamelatra teôlôjian’ ny Tantara i Isaia ka manambara fa manatanteraka ny fikasany amin’ ny alalan’ ny tantaran’ ny olombelona sady mamonjy izay mino azy Andrianamitra. Ny vahoakan’ i Israely dia hofaizina noho ny fahotana maro nataony, nefa misy vitsivitsy izay hovonjena sady hovelona an-kasambarana eo ambanin’ ny lalàn’ ny taranak’ i Jese izay hanao ny marina.

Bokin' i Imanoela

Ny toko faha-7 – 12, atao hoe "Bokin' i Imanoela", na "Bokin' i Emanoela" dia miresaka ny amin' ny Mesia sy ny vanim-potoana mesianika. I Isaia dia miseho ho ilay mpanohy ny asan’ ny mpaminany Natàna (jereo: Imanoela).

Ny faminaniana ny amin' ny firenena jentilisa

Ny toko faha-13 – 23 dia maneho ireo faminaniana ny amin' ny "firenena" jentilisa (na jentily) sy ny fahavalon' ny Fanjakan' i Israely sy ny an' i Jodà. Nosoratana tamin' ny andron' i Isaia ireo toko ireo, afa-tsy zavatra vitsivitsy sasany mikasika an' i Babilôna (Isa. 13.1-22; 21.1-10) sy ny fianjeran' i Babilôna, izay tsy niseho talohan' ny taonjato faha-6 tal.J.K.

Ny "Apôkalipsy lehibe"

Ny toko faha-24 – 27 dia misy ireo faminaniana eskatôlôjika, izay atao hoe "apôkalipsy lehibe", karazan-dahatsoratra mifantoka amin' ny fiafaran' izao tontolo izao zany. Ireo faminaniana ireo dia mikasika ny Andron' i Iahveh (na Andron' i Jehovah), izay manambara ny loza mandrakizay sy ny fanavotana handimby ny fahababoana.

Faminaniana ny amin' i Israely sy i Jodà

Ny toko faha-28 – 33 dia ahitana faminaniana miharo ozona sy fampanantenana fanavotana. Miresaka ny amin' ny ezaka nataon' ny Fanjakan' i Jodà mba hahazo fanohanana hanoherana an' i Asiria amin' ny alalan' ny fiarahany amin' i Egipta ny boky eto (Isa. 30.1-7; 31.1-3). Ny mpaminany dia nampitandrina ny mpanjakan' i Jodà ka milaza fa ny ezaka rehetra kasainy hatao handresena an' i Asiria dia tsy hahomby satria niala tamin' ny finoana ny fanavotan' Andriamanitra ny vahoaka (Isa. 28.14-22; 30.1-17). Ireo toko ireo dia manameloka an' i Samaria sy i Asiria, nefa manao teny fampiononana: fampanantenana fahasambarana ho avy ao amin' ny firenena hatsangana indray sady ho entin' ny mpanjaka izay marina sy tia fandriam-pahalemana. Ny ankamaroan' ireo andalana momba ny fampiononana dia natao tokony ho tamin' ny fotoana taty aoriana kokoa, taorian' ny fotoan' ny Fahababoana.

"Apôkalipsa kely"

Ny toko faha-34 – 35 dia maneho fanindroany ireo faminaniana eskatôlôjika, avondrona amin' ny anarana hoe "apôkalipsy kely", izay voasoratra taorian' ny Fahababoana. Tsy nosoratana tamin' ny andron' i Isaia ity ampahan-dahatsoratra ity.

Fanampiny

Ny toko faha-36 – 39 dia fîtantarana fanampiny. Mitantara ny fanaovana fahirano an' i Jerosalema mpanjaka Asiriana, dia i Sankeriba. Ireo andalana ireo dia mifanandrify amin' ny fitantarana ao amin' ny Boky faharoan' ny Mpanjaka (2Mpan. 18.13-20).

Fitsikerana ny maha soratr' olon-tokana ny Prôtô-Isaia

Na ireo toko atao hoe nosoratan' i Isaia tenany aza (Isa. 1–12; 13–23; 28–33) dia misy ampahany izay heverin' ny mpanadihady ho nosoratana taty aoriana. Ny toko faha-24 hatramin' ny faha-27, izay atao hoe "Apôkalipsin’ i Isaia" (na "Apôkalipsan' i Izaia") dia heverin' ny mpandinika maro fa mifanalavitra amin' ny toetsaina sy ny fomba fijery tokony ho nananan' ny olona tamin' ny taonjato faha-8 tal. J.K. Ny toko faha-34 sy faha-35 dia sahala amin' ny resaka momba ny Fahababoana izay mifanahaka amin' ny ao amin’ny Deoterô-Isaia. Ny toko faha-36 hatramin' ny faha-39 dia famerenana sy fanasiana fiovàna madinidinika ny lahatsoratra fitantarana hita ao amin' ny Boky faharoan' ny Mpanjaka (2 Mpan. 18.13 hatramin' ny 20.19).