Grégoire Kayibanda

Grégoire Kayibanda
Ankapobeny
Anarana	Grégoire Kayibanda
Teraka	1 Mey 1924
Maty	15 Desambra 1976
Fiaviana sy ny andraikitra
Firenena	Roanda
Asa :	mpanao politika
Fiainana manokana

I Grégoire Kayibanda no filoham-pirenena voalohan' i Roanda sady izy koa no filoham-pirenena voalohany lany amin' ny fifidianana voalohany tamin' ny 26 Ôktobra 1961 hatramin' ny 5 Jolay 1973. I Kayibanda dia teraka tao Tare izay tanàna ao amin' ny faritra atsimon' i Roanda, tamin' ny 1 Mey 1924, ary maty tamin' ny 15 Desambra 1976 izy. I Vérédiana Mukagatare no vadiny.

Talohan' ny fahazoana fitondrana

Ny fianarana sy ny asa nataony

Rehefa nahavita ny fianarana ambaratonga faharoa izy tamin' ny taona 1943 dia niditra tao amin' ny Grand-Séminaire ao Nyakibanda tamin' ny taona 1944. Io no sekoly ambony tao Roanda tamin' izany fotoana izany. Tamin' ny taona 1948 izy dia nandao ny Grand Séminaire ka nitodi-doha tamin' ny asa fampianarana fa tsy nanohy mba ho lasa pretra.

Niditra nampianatra tao amin' ny Institut Léon Classe izy tamin' ny taona 1949. Nanambady an' i Vérédiana Mukagatare izy tamin' ny 25 Mey 1950. Tamin' ny taona 1953 i Grégoire Kayibanda dia nafindra tany Kabgayi tao amin' ny Bureau de l'inspection des écoles izay nanomana ny bokim-pampianarana. Hatramin' ny Jona 1953 ka hatramin' ny Desambra 1954 izy dia lehiben' ny fanoratana tao amin' ny gazetiboky L’Ami izay niorina tamin' ny taona 1954 sady natokana ho an' ireo avara-pianarana ao Roanda.

Mpitsikera

I Grégoire Kayibanda dia nitsikera mafy ny tsy fitoviana ara-piarahamonina sy ara-pôlitika mifototra amin' ny fanavakavahana ara-poko nataon' ny fitondrana mpiahy (mpanjana-tany) belza izay manome tombony ny Totsy. Nanameloka ampahibemaso ny fanilihana ny ankamaroan' ny Hoto teo amin' ny fitondrana koa izy.

Tamin' ny 20 Marsa 1957 dia nivory tao Gitarama ny lohandohany hoto, isan' izany i Grégoire Kayibanda, mba hanomana ilay tahirin-kevitra atao hoe Maifeste des Bahutu izay nanameloka ny fanjanahan-tany roa sosona mahazo ny Hoto: ny fanjakazakan' ny Totsy vitsy an' isa sy ny fanjakazakan' ny fitondrana mpiahy belza. Niditra ho mpikambana tao amin' ny Mouvement Social Hutu (MSH) izay niorina tamin' ny taona 1954 Grégoire Kayibanda.

Tamin' ny Septambra 1959 dia nioria ny antoko Parti du Mouvement de l'Émancipation des Hutu (Parmehutu) vokatry ny fivorian' ireo lohandohany ao amin' ny Mouvement Social Hutu (MSH). Ity antoko ity dia nanao izany hamondronana ny Hoto ao amin' ny antoko iray sady mpitondra tenin' ny Totsy sy Toà maro izay iharan' ny fanararaotana koa ankoatry ny Hoto.

Tamin' ny 1 Nôvambra 1959 dia nipoaka ny fiovam-penitra mahery vaika hoto (révolution hutu) vokatry ny nanaovan' ny tanora totsy vitsivitsy herisetra tamin' i Dominique Mbonyumutwa izay lehibe hoto. Maro ny Totsy may trano ary tsy vitsy ny naratra. Nampihatra ny "pôlitikan' ny fanapahan-doha" ireo Totsy mpomba ny fitondran' ny mpanjaka mba hamongorana ireo lohandohany ao amin' ny Permehutu. Narovan' ny miaramila ny lohandohany ao amin' ny Hoto toa an' i Grégoire Kayibanda, nefa maro ny Hoto maty nisy namono.

Tamin' ny 6 Jona 1960 dia nivory tany Ruhengeri ny lohandohan' ny Parmehutu notarihin' i Grégoire Kayibanda ka tapaka tamin' izay ny fitsipahan' izy ireo ny fitondra-mpanjaka tokana. Niova anarana hoe Mouvement démocratique républicain - Permehutu (MDR-Permehutu) ny Permehutu.

Nahazo fitondrana

Piraiminisitra

Nanao fampielezan-kevitra tamin' ny alalan' io antoko io i Grégoire Kayibanda tamin' ny fifidianana ny mpitondra kaominina izay nandraisan' ny olona feno taona rehetra anjara isan-paritra teo anelanelan' ny 26 Jona sy 22 Jolay 1960. Ny ankamaroan' ny toerana tamin' izany fifidianana izany dia azon' ny MDR-Permehutu.

Taorian' ny fandresen' ny MDR-Permehutu tamin' ny fifidianana kaominaly dia voatendry ho piraiminisitra i Grégoire Kayibanda ka nanangana ny governemantany tamin' ny 26 Ôktôbra 1960. Izany governemanta izany dia nisy ministera sivy sy sekreteram-panjakana roa ambin' ny folo ary nahitana mpikambana avy amin' ny fitondrana belza misahana ny fiahiana izay natao hanamora ny fiampitan' i Roanda mankany amin' ny fizakan-tena bebe kokoa hatrany.

Notanterahina tamin' ny 25 Septambra 1961 ny fifidianana ny mpikambana ao amin' ny Parlemanta ka nahazo 77,7 %n' ny vato ny Permehutu. Lanin' ny 80 %n' ny mpandatsa-bato koa ny haha repoblikana ny fitondrana ka tapitra teo ny fahefan' ny mpanjaka tao Roanda, izay nisesy tany vokatr' izany.

Filohan' ny Repoblika

Fidin' ny Antenimiera mpanao lalàna amin' ny isam-bato mihoiatra ny 2/3 ny filoham-pirenena. Tanteraka tamin' ny 29 Ôktôbra 1961 izany fifidianana izany ka i Grégoire Kayibanda no lany tamin' ny isam-bato 34 amin' ny 44. Tamin' ny 1 Jolay 1962 dia nambara ny fahaleovan-tenan' i Roanda. Tamin' ny 23 Nôvambra 1962 ny Antenimiera dia nifidy lalàm-panorenana izay namaritra ny fifidianana ny filohan' ny Repoblika izay andraisan' ny olom-pirenena feno taona manan-jo hifidy anjara. Fidina hiasa efa-taona azo havaozina intelo ny filoham-pirenena. Naverina nofidina noho izany ny filoham-pirenena ka mbola i Kayibanda no lany.

Ny nanonganana azy sy ny nahafatesany

Fanonganana azy

Nisedra fahasahiranana ny fitondrana noho ny fifandrafesan' ny faritra Avaratra sy ny faritra Atsimo efa hatramin' ny taona 1968. Nisy ny fanomezan-tsiny ny filoha Kayibanda izay nampangaina ho nanilika tsikelikely ireo mpitarika ara-pôlitika avy any Avaratra sy ho nampivangongo ny fahefana rehetra teo am-pelan-tanan' ireo avy any Gitarama tanàna niaviany. Hatramin' ny fiantombohan' ny taona 1973 dia nihamarefo ny fitondran' i Grégoire Kayibanda, izay efa sahirana noho ny fifandrafesan' ny faritra Avaratra sy Atsimo, vokatry ny fandringanana ny Hoto nataon' ny miaramila totsy nahazo fitondrana any Borondy. Tapitra tamin' ny 5 Jolay 1973 ny fitondran' i Grégoire Kayibanda izay naongan' ny minisitry ny Fiarovana Juvénal Habyarimana izay nisolo azy.    

Fanagadrana azy sy fahafatesany

Tsy navela hiala ny toeram-ponenany ao Rwerere ao amin' ny prefektioran' i Ruhengeri i Kayibanda. Rehefa maty ny vadiny dia nafidra tany amin' ny tranony any Kavumu ao akaikin' i Gitarama izy nefa tsy navela hiala ao koa. Nanameloka azy ho faty tamin' ny 29 Jona 1974 ny fitsarana miaramila nefa navadika ho fanamelohana higadra mandra-pahafaty izany, araka ny fanapahan-kevitr' i Juvénal Habyarimana. Maty tao an-tranony i Grégoire Kayibanda tamin' ny 15 Desambra 1976.

Jereo koa

Ireo filoham-pirenena roandey:

• Dominique Mbonyumutwa

• Grégoire Kayibanda
• Juvénal Habyarimana
• Pasteur Bizimungu
• Paul Kagame