Fihoa-draha

Ny fihoa-draha dia toetra ananan' ny zavatra anankiray izay mihoatra ny tokony hotakatry ny fahatsapana sy ny sain' ny olombelona. Atao hoe "mihoa-draha" ny zavatra manana izany toetra izany. Mampiasa ny teny hoe fihoa-draha na mihoa-draha ny filôzôfa sy ny teôlôjiana mba hiresahany ny amin' Andriamanitra izay tsy takatry ny saina sady tsy mifangaro amin' ny zavaboary noforoniny. Tsy Andriamanitra ihany no hitan' ny filôzôfa ho mihoa-draha fa misy zavatra hafa koa toy ny fanahy. Tsy ireo sehatra roa ireo ihany (ny filôzôfia sy ny teôlôjia)

no ahitana ny fampiasana io teny io fa ny taranja matematika kzy mba hilazana ny toetran' ny isa sasany toy ny isa e sy π.

Fiforonan-teny

Ny andian-teny hoe fihoa-draha (mety hisy koa ny hanoratra hoe fihoadraha) dia teny malagasy avy amin' ny fanakambanana ny anarana hoe fihoatra sy ny anarana hoe raha. Teny enti-mandika ny teny vazaha hoe transcendence izy io. Teny iray tarika aminy ny hoe mihoa-draha izay ampiasaina ara-keviny ho mpamari-toetra.

Fihoa-draha eo amin' ny sehatry ny filôzôfia

Amin’ ny sehatry ny filôzôfia, ny teny hoe fihoa-draha dia midika hoe "fihoarana" nefa manana pitsopitson-kevitra arakaraka ny taranja sy ny lamim-pahalalana ampiasana azy ary arakaraka ny vanim-potoana sy ny kolontsaina ampiasana azy^[1] ^[2].

Ao amin' ny filozofian' ny andro ankehitriny, amin' ny fenômenôlôjia dia atao hoe "mihoa-draha" izay zavatra mihoatra ny fahatsapan' ny fieritreretana. I Jean-Paul Sartre dia miresaka koa ny fisian' ny toretra mihoa-drahan' ny asa. Ao amin' ny boky nosoratany atao hoe L'Être et le néant ("ny Misy sy ny foana"), i Sartre dia mampiasa ny teny hoe fihoa-draha (frantsay: transcandance) mba hiresahany ny amin' ny fifandraisan'ny tena amin' ny tontolo, ary koa ny fifandraisana azo tsapain-tanana amin' ny hafa^[3] ^[4].

Ny fihoa-draha eo amin' ny sehatry ny finoana

Ny fihoa-draha dia toetran' Andriamanitra izay tsy miankina amin' ny tontolo tsapa fa ivelan' ny lalàna fizika mifehy ny natiora. Mihoa-draha koa Andriamanitra noho izy any ivelan' ny fahalalana mety hananan' ny olombelona. Ny fihoa-draha, ao amin' ny sehatry ny fivavahana isan-karazany sy ny metafizika dia toetra afaka miaraka amin' ny mifanohitra aminy, dia ny fahafahan' ny olombelona mifandray amin' Andriamanitra sy mahalala ny sasany amin' ny toetra ananany. Avy tamin' ny filôzôfian' i Aristôty no niavian'ny fiheverana io fihoa-drahan' Andriamanitra io.

Ny fihoa-draha dia manondro ny fisehon' ny fomba sy ny herin' Andriamanitra (na ny andriamanitra) izay tsy miankina amin' ny tontolo tsapa ivelan' ny lalàna fizika. Mifanohitra amin' ny fiheverana an' Andriamanitra (na ny andriamanitra) izay eo amin' ny tontolo tsapa ka azon' ny zavaboary takarina amin' ny fomba samihafa izany.

Ao amin' ny fomba iainan' ny isam-batanolona ny fivavahana dia fihoarana ny fetran' ny fisiana azo tsapain-tanana ny fihoa-draha izay mahaleo tena ka tsy miankina aminy. Izany dia miseho indrindra ao amin' ny vavaka, ny fandinihana lalina, ny fahitana sns. Ao amin' ny lovantsofim-pivavahana isan-karazany dia manambara ny fiheverana ny amin' Andriamanitra (na ny andriamanitra) izany, izay mifanohitra amin' ny fiheverana an' Andriamanitra (na ny andriamanitra) izay tsy misy raha tsy ao amin' ny tontolo tsapa fizika (imanentisma) na izay tsy azo avahana amin' izao tontolo izao (panteisma).

Ny fihoa-draha dia mety ho toetr' Andriamanitra (na ny andriamanitra), nefa mety koa ho toetry ny fahalalana iray. Araka izany dia afaka mihoatra ny tontolo sy ny fahalalan' ny olombelona ny andriamanitra (na Andriamanitra).

Ny teôlôjiana sy ny metafizisiana avy amin' ny fivavahana samihafa dia manambara fa Andriamanitra (na ny andriamanitra iray) dia sady ao anatin' ity tontolo ity no ao ivelany (panenteisma); ao aminy fa tsy avy aminy; maninteraka azy no sady mihoatra azy.

Eo amin' ny lafiny matematika

Eo amin' ny lafiny matematika dia toetran' ny isa voatsapa na saro-drafitra ny fihoa-draha. Mihoa-draha ny isa anankiray izay tsy manana vaha ao amina fimiràna maromiantoana misy lanjan' isa tsy vaky. Ohatra, i Charles Hermite dia nanaporofo ny maha mihoa-draha ny isa e (≈ 2,71828) ary i Ferdinand von Lindenmann naneho ny fihoa-drahan' ny isa π (≈ 3,14159...) tamin' ny taona 1882. Ny hevitry ny teny hoe fihoa-draha dia nampiharina koa tamin-javatra hafa toy ny atao hoe "singa mihoa-draha" na ny hoe "lefa mihoa-draha".

Loharano

↑ Caygill, Howard. A Kant Dictionary. (Blackwell Philosopher Dictionaries), Blackwell Publishing Ltd., 2000, p. 398
↑ Turner, W. (1912). Transcendentalism. In The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. http://www.newadvent.org/cathen/15017a.htm
↑ Francis Jeanson, Le problème moral et la pensée de Sartre
↑ Colette Audry, Sartre et la réalité humaine, Seghers, 1966.

[1] Caygill, Howard. A Kant Dictionary. (Blackwell Philosopher Dictionaries), Blackwell Publishing Ltd., 2000, p. 398

[2] Turner, W. (1912). Transcendentalism. In The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. http://www.newadvent.org/cathen/15017a.htm

[3] Francis Jeanson, Le problème moral et la pensée de Sartre

[4] Colette Audry, Sartre et la réalité humaine, Seghers, 1966.

[1]

[2]

[3]

[4]