Siisma
Ny siisma dia sampan' ny finoana silamo izay manaiky fa i Ali sy ny taranany no mpandimby ny mpaminany Mohamady. Ny teny hoe siisma na siita dia avy amin' ny teny arabo hoe شيعة / Shīʿah izay avy amin' ny andian-teny arabo hoe Shīʿatu ʿAlī midika hoe "mpanara-dia an' i Ali".
Tantaran' ny fisarahana
[hanova | hanova ny fango]I Ali, izay zanak' olo-mpiray tam-po amin' i Mohamady sady vinantolahiny, no kalifa fahefatra (taorian' i Abu Bakr sy Omar ary Othman). Nanomboka tamin' ny fahafatesan' ilay mpaminany (tamin' ny taona 632) sy ny fanendrena an' i Abu Bakr handimby azy no niseho ny tsy fitovian-kevitra voalohany teo anivon' ny samy Mozilmana, satria nisy nitaky ny maha mpandova ara-dalàna ny mpaminany azy i Ali. Nihamafy ny fifandirana tamin' ny taona 644, tamin' ny fahafatesan' ny kalifa faharoa Omar, satria i Othman no voafidy ho kalifa fa tsy i Ali. Nisy namono i Othman ka tamin' ny andro namonoana azy mihitsy, tamin' ny Jona 656, dia nambara ho kalifa fahefatra tao Medina i Ali.
Ny tsy fitovian-kevitra momba ny foto-kevitra ara-pôlitikan' ny fivavahana silamo, ary indrindra momba ny fomba fifandimbiasan' ny kalifa, no nahatonga ny mpanohana an' i Ali hiray saina. Niray saina izy ireo amin' ny fanohanany an' i Ali ho mpitarika ny fianakaviambe mozilmana (Umma), sy ny fanoherany ireo izay nikomy taminy - toa an' i Mu'awiyah (mpanorina ny dinastian' ny Omeiada) sy ny Karijita. Taorian' ny famonoana an' i Ali tamin' ny Janoary 661 dia noheverin' ny mpomba azy ho kalifa mpandimby azy ara-dalàna ny zanany lahy.
Ny siisma maneran-tany
[hanova | hanova ny fango]Ny Siita dia 10 % hatramin' ny 15 % n' ny vahoaka miozolmana maneran-tany, ka ny ankamaroany dia ao Iràna sy Iràka ary ao Bareina. Tsy toy ny sonisma, sampana lehiben' ny silamo, ny siita dia manana mpitondra fivavahana ahitana ambaratongam-pitondrana.