Tangena (zavamaniry)
Ny tangena dia hazo madinika ao amin' ny fianakaviana Apocynaceae, mamoa voa misy poizina mahafaty, voa misy ditiny toa fingotra. Sokajina ho iray amin' ireo karazana telo ao amin' ny vondron-karazana Cerbera izay hita ao amin' ny ala honko izy. Nampiasaina tao amin' ny Fanjakana Merina tamin' ny fitsarana amin' ny alalan' ny fampinomana tangena izy io.
Izao ny anarany ara-tsiansa:
- Cerbera tanghin Hook,
- Cerbera venenifera (Poir.) Steud.
- Tanghinia venenifera Poir.
Mombamomba azy[hanova | hanova ny fango]
Hazo tsy mihintsan-dravina ny tangena izay mety hahatratra 6 ka hatramin' ny 12 m ny haavony. Amin' ny ankapobeny ity hazo ity dia miolanolana, mahatratra 50 sm ny savaivony ary ny hodiny dia marokoroko.
Mifandimby, tsotra ary feno ny ravin' ny tangena, 15 hatramin' ny 25 sm ny halavany. Ny tangozan-dravina dia 4 ka hatramin' ny 5 sm.
.jpg)
Ny voniny dia fotsy hatramin' ny mena, tena mamerovero, ary mivondrona. Mivadika avy amin' ny fotsy ho amin' ny volombatolalaka izy ireo nefa tsy malazo.
.jpg)
Misy nofony malemy nefa mafaitra ny voan' ny tangena izay manana savaivo mirefy 4 sm, miaraka amin' ny nofony misy tsiratsiraka ahitana vihy 1 na 2 tena misy poizina. Ny voany dia mitovy amin' ny manga; miloko maitso ary mivadika mena rehefa masaka.
Toerana sy faritra aniriany[hanova | hanova ny fango]
Matetika ny tangena dia hita eny amoron-drano, amoron-tsiraka, akaikin' ny vinanihefaka misy honahona amin' ny renirano sy akaikin' ny honko. Mety maniry any amin' ny ala mando na amin' ny ala maina ary amin' ny toerana masira izy. Hita indrindra ity zavamaniry ity aty Afrika (Maorisy, Madagasikara, Seisely ary Tanzania), any Azia (Azia Atsimo-Atsinanana, Sina, Japana), any amin' ireo nosy any Pasifika (Aostralia, Kaledônia Vaovao, sy ny nosy hafa maro). Misy karazany roa ny tangena any Kaledônia Vaovao: ny Cerbera manghas (izay zavamaniry teratany) sy ny Cerbera acustisperma (tsy misy afa-tsy ao amin' io vondronosy io).
Fampiasana azy[hanova | hanova ny fango]
Ny tangena dia mamokatra voa misy poizina antsoin' ny Malagasy hoe "tangena" ihany koa. Nampiasain' ny mpanjaka merina amin' ny fampinomana izy io taloha, tao amin' ny Fanjakana Merina, mba hamantarana raha meloka na tsy manan-tsiny ny olona voampanga ho nanao heloka bevava. Nofoanan' ny mpanjaka Radama II io fanao io tamin' ny taona 1861. Any India dia misy mampiasa io zavamaniry io hoenti-mamono tena ary indraindray ho enti-mamono olona.
Any Kaledônia Vaovao, ao amin' ny kolontsain' ny Kanàka, ny hazo tangena dia maneho ny fifandraisan' ny tontolon' ny velona sy ny an' ny maty.
Io zavamaniry io dia matetika ambolena eny amin' ny toerana maitso, indrindra ny karazany miloko mena, hatao haingon-tanàna.
.jpg)
Ity zavamaniry ity dia ampiasaina amin' ny fitsaboana nentim-paharazana ihany koa satria, amin' ny fatra ambany dia ambany dia fanafody manohana ny fo tena mahomby sy fanafody fampandoavana tena tsara izy.
Ny Fijiana dia mampiasa ny ravin-tangena maina mba hitsaboana ny fanaintainan' ny hoditra sy ny fanaintainan' ny maso.
Efa ela no nampiasain' ny olona ny ranon' ilay hazo ho poizina ampiasaina amin' ny fihazana.
.jpg)
Ny boloky atao hoe "bolokin' i Goffin" (Cacatua goffiniana) dia iray amin' ireo zavaboary fantatra fa mihinana voan-tangena. Fanampin' izany, mety ho lasa poizina ho an' ny olombelona ny foza atao hoe "fozam-boanio" (Birgus latro) raha mihinana voan-tangena be loatra.
Zavamaniry hafa mitovitovy amin' ny tangena[hanova | hanova ny fango]
Zavamaniry ao amin' ny sokajy Cerbera
Ny sokajy Cerbera dia ahitana karazana hazo ao amin' ny fianakaviana Apocynaceae avy any Azia sy Ôseania. Tena misy poizina ny voan' ny karazana sasany. Ankoatry ny tangena (Cerbera lactaria Buch.-Ham. ex D. Dietrich, na Cerbera manghas L.) dia ao koa ireto karazana ireto:
- Cerbera dumicola P.I.Forst.
- Cerbera floribunda K. Schum.
- Cerbera inflata S.T.Blake
- Cerbera odollam Gaertner
Zavamaniry mitovy anarana
Any amin' ny faritra misy ny Betsimisaraka Atsimo dia atao hoe tangena ny zavamaniry atao amin' ny faritra hafa hoe vodiomby na vodiaomby, izay atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe Crateva obovata (ao amin' ny fianakaviana Capparaceae).
Fampinomana
Tao amin' ny Fanjakana Sakalava dia ny zavamaniry atao amin' ny teny malagasy hoe fiofio, kifiofio, kisompa, kisonompa, kisopa, kita, tangembavy no nasolo ny tangena amin' ny fampinomana. Menabea venenata no anarany ara-tsiasa.