Olombelona

Ny olombelona dia karazana Primates avy ao Afrika izay efa niparitaka sy lasa tamana manerana ny Tany afa-tsy ny Antarktika. Homo sapiens ny anarany ara-tsiansa. Anisan' ny fianakaviana Hominidae izy io ary izy irery no sisa ao amin' ny vondron-karazana Homo ankehitriny, ary efa lany tamingana ny karazana hafa (Homo floresiensis, Homo luzonensis, Homo longi ary Homo neanderthalensis). Ny fôsily tranainy indrindra fantatra amin' ity karazana ity dia hita tany Marôka, teo amin' ny toerana misy an' i Djebel Irhoud, dia efa 300 000 taona lasa izay.

Amin' ny Hominidae ankehitriny dia miavaka ara-batana izy io noho ny fandehanany amin'ny tongotra roa (ary io ihany), ny atidohany lehibe kokoa ary ny volo amin' ny tenany tsy dia mivoatra. Manampy izany ny fisian' ny fitsaha-jaza eo amin' ny vavy (vehivavy), izay tsy fahita firy amin'ny Hominidea hafa.

Amin' ny fomba fijerin' ny etôlôjia, sy raha mitaha amin' ny sisa amin' ny fanjakan' ny biby (Animalia), ny Homo sapiens dia miavaka amin' ny hasaro-drahitry ny fifandraisany ara-piarahamonina, ny fampiasana fiteny amin' ny alalan' ny fianarana, ny fanamboarana fitaovana, ny fitondrana fitafiana, ny fifehezana ny afo, ny fambolena karazan-javamaniry sy fiompiana biby maro, ny fahafaha-misaina ny tsy hita, ny fandinihan-tena ary ny fananana fiainana ara-panahy (ahafantarany ny tsara sy ny ratsy na ny tokony hatao sy ny tsy tokony hatao eo amin' ny fiainany). Ny sasany amin' ireo toetra ireo dia itoviany amin' ny karazana hafa ao amin' ny vondron-karazana Homo.

Amin' ny ankapobeny, miavaka amin' ny karazam-biby hafa izy amin' ny habetsahan' ny zava-bitany ara-teknika sy ara-javakanto, ny fanomezany lanja ny fianarana sy ny fandraisana anjaran' ny kolontsaina eo amin' ny fampandrosoana ny tsirairay, ary koa amin' ny haben' ny fanovana ataony eo amin' ny tontolo iainany.

Ny siansa mandinika ny olombelona ankehitriny amin' ny lafiny rehetra dia ny antrôpôlôjia. Ny paleôantrôpôlôjia kosa no siansa mandinika ny fivoaran' izy ireo.

Jereo koa