Fiteny eto Madagasikara

Ny fiteny eto Madagasikara tenenin' ny mponin' ity nosy ity, izay tsy Malagasy daholo fa misy vahiny koa, dia maro. Ny fiteny malagasy no be mpiteny indrindra, manaraka azy ny fiteny frantsay, avy eo ny fiteny anglisy. Misy mpiteny kômôriana, mpiteny gojaraty, mpiteny hindoa, mpiteny arabo ary mpiteny sinoa koa eto Madagasikara.

Ny fiteny ôfisialin' i Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny ôfisialin' i Madagasikara dia ny fiteny malagasy sy ny fiteny frantsay.

Ny fiteny malagasy[hanova | hanova ny fango]

Satan' ny fiteny malagasy eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny malagasy dia fitenim-pirenenan' i Madagasikara no sady fiteny ôfisialin' ny fitondram-panjakana. Tenim-pirenen' ny Repoblikan' i Madagasikara ny fiteny malagasy izay ao amin' ny sampam-piteny aostrônezianina. Araka ny antontanisan' ny Akademia malagasy dia tsy miteny afa-tsy ny teny malagasy ny 83,61 %n' ny Malagasy ^[1].

Endrika isam-paritry ny fiteny malagasy[hanova | hanova ny fango]

Miseho amin' ny endrika fitenim-paritra maro ny fiteny malagasy, dia ny fiteny bara, ny fiteny betsimisaraka atsimo, ny fiteny betsimisaraka avaratra, ny fiteny masikoro, ny fiteny merina, ny fiteny sakalava, ny fiteny tandroy-mahafaly, ny fiteny tanosy, ny fiteny antankarana, ny fiteny tsimihety, sns. Misy ny endrik' io teny malagasy io koa ny any Maiôty, dia ny fiteny kibosy.

Fampiasana ny fiteny malagasy eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Fiteny ifaneraseran' ny Malagasy andavanandro ny teny malagasy: ao an-tokantrano, eo amin' ny fiarahamonina, eny an-tsena, any amin' ny toeram-pivavahana ary amin' ny toeram-piasana. Ny fiteny malagasy koa no fiteny enti-mampianatra ao amin' ny sekolim-panjakana sy amin' ny sekoly tsy miankina sasany.

Ny ady hevitra atao ao amin' ny Antenimieram-pirenena sy ao amin' ny Antenimieran-dohololona dia amin' ny teny malagasy. Rehefa raketina an-tsoratra anefa ny zavatra tapaka dia ny teny frantsay no ampiasaina. Saika manjaka tokana ny fiteny malagasy ao amin' ny fivavahana eto Madagasikara ^[2]. Ny ankamaroan' ny antontan-taratasy ilaina amin' ny asam-panjakana anefa voasoratra amin' ny teny frantsay.

Ny fiteny frantsay[hanova | hanova ny fango]

Tantaran' ny fiteny frantsay eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Tamin' ny vanimpotoana faha mpanjaka dia ny misionera katôlika no nampianatra voalohany ny teny frantsay teto Madagasikara nanomboka tamin' ny taona 1862, nefa nifaninana tamin' ny fampianarana ny fiteny malagasy sy ny fiteny anglisy izany.

Tamin' ny andron' ny fanjanahan-tany izay nanomboka tamin' ny taona 1897 dia nasandratra avo dia avo ny fiteny frantsay sady io no lasa teny nampianarana ny zaza malagasy sy teny nampiasaina tamin' ny raharaham-panjakana; na dia izany anefa dia tsy ny Malagasy rehetra no nampianarina io fiteny io fa ampahany kely monja izay nilain' ny Frantsay mba hanampy azy amin' ny politikam-panjanahan-tany ataony. Nantsoina hoe "teny baiko" ny teny frantsay noho izany. Lasa fitenin' ny saranga ambony teo amin' ny fiarahamonina malagasy ireo izay niteny frantsay. Tamin' ny fotoana nahazoan' i Madagasikara ny fahaleovan-tena dia tsy nisy fihenany ny fanjakazakan' ny teny frantsay izay noheverin' ireo mpanindrahindra tanindrazana ho tenim-panjanahan-tany.

Tamin' ny vanimpotoana nanjakan' ny sôsialisma teto Madagasikara dia tsy ny teny frantsay intsony no natao teny enti-mampianatra eny amin' ny ambaratoga fototra fa ny teny malagasy. Endrika nisehoan'ny atao hoe "fanagasiana ny fampianarana"; izay isan' ny fanadiovana tanteraka ny pentipentin' ny fanjanahan-tany heverin'ny mpitondra tamin' izany fotoana izany fa mbola sisa tao amin'ny Repoblika volohany, izany (izay nantsoina hoe "fanjanahan-tany amin' ny endriny vaovao"). Teny amin' ny anjerimanontolo vao natao tamin' ny fiteny frantsay ny fampianarana ka maro ny mpianatra niverina nody fa tsy maharaka. Nihen-danja noho izany ny fahafehezan' ny mpianatra malagasy ny teny frantsay ka vao mainka nanamafy ny maha fiteny ambony saranga azy izany.

Rehefa tonga ny Repoblika fahatelo dia naverina ho teny enti-mampianatra indray ny teny frantsay nefa tsy ampy hahafehezan' ny mpianatra malagasy ny teny frantsay izany noho ny ankamaroan' ny mpampianatra izay tsy mahafehy rahateo an' ilay fiteny mandraka ankehitriny. Araka ny tatitra nataon' ny Haut Conseil de la Francophonie tamin' ny taona 2003 dia ny 88 000 amin' ny Malagasy, izany hoe 0,57 % no mpiteny frantsay feno (frantsay: francophones), fa ny 2 540 000 kosa mpiteny frantsay amin'ny ampahany (frantsay: francophones partiels), izany hoe 16 %n' ny Malagasy^[3]. Ampahatsiahivina eto fa tamin' io taona io dia nanodidina 17 280 000 ny isan' ny Malagasy^[4].

Satan' ny fiteny frantsay eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny frantsay dia fiteny ôfisialy faharoa izay tenenin' ny 20 %n' ny Malagasy (miisa 4 983 000)^[5] ^[6]. Araka ny antontanisan' ny Akademia malagasy dia ny 0,57 %n' ny Malagasy no miteny frantsay fotsiny, ny 15,87 % miteny frantsay tsindraindray, ary ny 83,61 % dia tsy miteny afa-tsy ny teny malagasy^[1]. Mpikambana ao amin' ny vondron-tany miteny frantsay (Organisation Internationale de la Francophonie) i Madagasikara.

Tsy mitovy amin' ny zava-misy ao Afrika atsimon' i Sahara ny eto Madagasikara, satria ny fiteny frantsay eto Madagasikara dia tsy nanjary teny ifaneraseran' ny samy Malagasy fa nijanona ho fitaovana enti-mifandray sy mifanakalo amin' ny any ivelany ampiasain' ny vitsy anisa^[7]. Ny fiteny enti-mampianatra eto Madagasikara dia ny fiteny malagasy ao amin' ny sekoly ambaratonga voalohany fa ny fiteny frantsay kosa ao amin' ny ambaratonga faharoa^[8].

Fampiasana ny fiteny frantsay[hanova | hanova ny fango]

Tsy mila miteny frantsay ny samy Malagasy raha hifampiresaka na dia lazaina fa mbola misy ny tsy mifankahazo amin' ny fampiasana ny fitenim-paritra, ka isan' ny antony tsy mampisy ezaka hifehezana ny teny frantsay izany.

Ny sekoly miahy tena (na tsy miankina) mampiasa ny teny frantsay mihoatra noho ny sekolim-panjakana dia ifandrombahan' ny manan-katao. Ny lahatsoratra ôfisialy avoakan' ny fanjakana malagasy dia matetika amin' ny teny frantsay nefa ny ady hevitra ifanaovany dia amin' ny fiteny vary amin' anana.

Matetika ny lalàna malagasy dia voasoratra amin' ny teny frantsay ary maro ireo lalàna nolovana tamin' ny fanjanahan-tany izay sady tsy voaova no tsy voadika amin' ny teny malagasy. Raha tiana hampitaina haingana amin' ny Malagasy amin' ny ambangovangony ny vaovao iray dia atao amin' ny teny malagasy, fa raha tiana hisy antsipiriany ara-teknika kokoa sady tsy ikendrena ny Malagasy rehetra fa ny vahiny indrindraindrindra, dia ataon' ny ankamaroan' ny mpanoratra amin' ny teny frantsay.

Ny fiteny anglisy[hanova | hanova ny fango]

Ny tantaran' ny fiteny anglisy eto Mdagasikara[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny anglisy dia tafiditra teto Madagasikara tamin' ny fahatongavan' ireo misiônera prôtestanta izay nampiditra ny fivavahana kristiana teto. Maro ny voanteny nindramin' ny fiteny malagasy avy amin' ny fiteny anglisy. Tsy ny hampanjaka ny fiteniny no nataon' ireo misiônera ka vitsy no nianatra teny anglisy noho ny fiteny malagasy nezahina hatao fitenim-pivavahana sy fiteny any an-tsekoly. Tamin' ny fahatongavan' ny Frantsay nanjanaka an' i Madagasikara sy nametraka ny teny frantsay ho fiteny ambony vao lefy ny fampianarana ny fiteny anglisy. Nisy ihany ny fampianarana ny fiteny anglisy taty aoriana, indrindra tamin' ny nampalaza ny fanatontoloana nefa tamin' ny Repoblika Fahatelo vao lasa fiteny ôfisialy teto Madagasikara nandritra ny fotona fohy (taona 2007-2010) ny fiteny anglisy.

Sata sy fampiasana ny fiteny anglisy eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny anglisy dia fiteny ôfisialy tamin' ny taona 2007 hatramin' ny 2010^[9] ^[10]. Ny lalàm-panorenana lany tamin' ny Nôvambra 2010 anefa tsy miresaka afa-tsy ny fiteny malagasy (fitenim-pirenena) sy ny fiteny frantsay ka manao azy ireo ho fiteny ôfisialy. Tsy voaresaka intsony ny fiteny anglisy^[11].

Vitsy dia vitsy ny toeram-pampianarana teny anglisy ary ny ankamaroan' ny sekoly (indrindra ny sekolim-panjakana) dia tsy manana mpampianatra teny anglisy. Ianaran' ny Malagasy vitsy ny teny anglisy mba hifandraisany amin' ny vahiny any ivelany na amin' ny mpizaha tany, na koa mba hahazoany mamaky tahirin-kevitra voasoratra amin' io fiteny io. Na dia izany aza dia olona latsaky ny 5 000 no miteny anglisy eto Madagasikara. Isan' ireo ny mpianatra izay miomana handranto fianarana any ivelany miteny anglisy sy tonga avy any (ohatra: Aostralia, Etazonia, Fanjakana Mitambatra, Sina, sns).

Ireo fiteny vitsy mpampiasa eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny kômôriana[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny kômôriana dia tenin' ireo Kômôriana monina eto Madagasikara izay mizaka ny zom-pirenena malagasy ny ankamaroany. Hatramin' ny taona 1908 ka hatramin' ny taona 1946 dia nikambana tamin' i Madagasikara i Kômôro, izany hoe tamin' ny vanim-potoan' ny fanjanahantany frantsay. Nanao ny asan' ny mpahandro sy mpiambina ary mpivaro-mandeha izy ireo. Ny avy ao amin' ny nosy Ngazija sy Njoany no tena betsaka na dia hita koa aza ireo avy ao amin' ny nosy Moaly sy Maiôty.

Ny fiteny hindy sy fiteny gojaraty[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny hindỳ sy ny fiteny gojaraty dia fiteny avy any India ampiasain' ireo Karàna manaraka ny fivavahana hindo. Amin' izao fotoana izao dia miteny amin' ny fiteny telo fara-fahavitsiny ireo taranaka Karàna taty aoriana, ka isan' ireo fiteny ireo ny fiteny frantsay sy ny fiteny anglisy sy ny fiteny gojaraty ary ny fiteny malagasy.

Ny fiteny arabo[hanova | hanova ny fango]

Fitenim-pivavahana ny fiteny arabo eto Madagasikara ka ny mpino silamo no mampiasa izany fiteny izany. Ny fikarohana nataon' ny Pew Research Center tamin' ny taona 2010 dia manambara fa ny 1,1 %n' ny mponina eto Madagasikara dia Silamo^[12]. Ny The World Factbook - Madagascar kosa dia nanambara fa 7 % izany^[13]. Na dia izany aza dia tsy ny mpino silamo rehetra no mahafehy ny fiteny arabo.

Ny fiteny sinoa[hanova | hanova ny fango]

Ny Sinoa monina eto Madagasikara no mampiasa sy miteny sinoa. Misy koa ireo Malagasy mianatra an' io fiteny io. Teo anelanelan' ny 70 000 sy 100 000 any ho any ny Sinoa monina eto Madagasikara tamin' ny taona 2011^[14] ^[15].

Ireo fiteny hafa ampianarina eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Ampianarina eto Madagasikara, eny amin' ny sekoly sasany na amin' ny sehatra ara-pivavahana na ara-kolontsaina, ny fiteny japôney, ny fiteny espaniôla, ny fiteny alemàna, ny fiteny sinoa, ny fiteny hebreo, ny fiteny arabo.

Jereo koa[hanova | hanova ny fango]

Loharano sy fanamarihana[hanova | hanova ny fango]

↑ ^1,0 et ^1,1 http://www.lexpressmada.com/5156/print-article-32163.html [archive]
↑ http://www.rfi.fr/emission/20161122-le-francais-madagascar [tahiry]
↑ RFI, Sommet de la francophonie: Ouagadougou 2004, Les Francophones dans le monde.
↑ Perspective monde, population de Madagascar (http://perspective.usherbrooke.ca/bilan/tend/MDG/fr/SP.POP.TOTL.html)
↑ "La langue française dans le monde, Édition 2014." Archived Aprily 2, 2015 at the Wayback Machine [tahiry], p. 17.
↑ https://www.lemonde.fr/afrique/article/2016/11/24/a-madagascar-la-langue-francaise-en-recul_5037231_3212.html (tahiry)
↑ http://www.serge.bibauw.be/madagascar/generalites.php [tahiry]
↑ "La langue française dans le monde" Archived Jolay 2, 2015 at the Wayback Machine, Édition 2014. [tahiry], p. 353.
↑ Andininy faha-4 ao amin'ny Lalàna mmomba ny Lalàmpanorenana laharana hafa-2007-001 tamin'ny 27 Avrily 2007 momba ny fanitsiana ny Lalàmpanorenana.
↑ Antonio Garcia, Ravalomanana renforce ses pouvoirs et adopte l’anglais, RFI, 25/04/2007 Archived Desambra 6, 2020 at the Wayback Machine, [tahiry]
↑ Tsy fiteny ofosialy intsony ny fiteny anglisy hatramin'ny taona 2010. Jereo: [[1]Archived Janoary 11, 2014 at the Wayback Machine 1] [tahiry] sy [2] [tahiry] notsidiina tamin'ny 12 Sptambra 2011.
↑ Pew Research, The Future of the Global Muslim Population - Madagascar [tahiry]
↑ The World Factbook - Madagasca Archived Aogositra 17, 2011 at the Wayback Machiner,
↑ Cornelia Tremann, "Temporary Chinese Migration to Madagascar: Local Perceptions, Economic Impacts, and Human Capital Flow", African Review of Economics and Finance, vol. 5, no 1,‎ décembre 2013 (Vakio et Archived Aprily 14, 2016 at the Wayback Machineo / Tahiry)
↑ Pan, Lynn (1994), Sons of the Yellow Emperor: A History of the Chinese Diaspora, Kodansha Globe, ISBN 978-1-56836-032-4, p. 62

[:0-1] 1,0 et ^1,1 http://www.lexpressmada.com/5156/print-article-32163.html [archive]

[2] ttp://www.rfi.fr/emission/20161122-le-francais-madagascar [tahiry]

[3] RFI, Sommet de la francophonie: Ouagadougou 2004, Les Francophones dans le monde.

[4] Perspective monde, population de Madagascar (http://perspective.usherbrooke.ca/bilan/tend/MDG/fr/SP.POP.TOTL.html)

[5] "La langue française dans le monde, Édition 2014." Archived Aprily 2, 2015 at the Wayback Machine [tahiry], p. 17.

[6] ttps://www.lemonde.fr/afrique/article/2016/11/24/a-madagascar-la-langue-francaise-en-recul_5037231_3212.html (tahiry)

[7] ttp://www.serge.bibauw.be/madagascar/generalites.php [tahiry]

[8] "La langue française dans le monde" Archived Jolay 2, 2015 at the Wayback Machine, Édition 2014. [tahiry], p. 353.

[9] Andininy faha-4 ao amin'ny Lalàna mmomba ny Lalàmpanorenana laharana hafa-2007-001 tamin'ny 27 Avrily 2007 momba ny fanitsiana ny Lalàmpanorenana.

[10] Antonio Garcia, Ravalomanana renforce ses pouvoirs et adopte l’anglais, RFI, 25/04/2007 Archived Desambra 6, 2020 at the Wayback Machine, [tahiry]

[11] Tsy fiteny ofosialy intsony ny fiteny anglisy hatramin'ny taona 2010. Jereo: [[1]Archived Janoary 11, 2014 at the Wayback Machine 1] [tahiry] sy [2] [tahiry] notsidiina tamin'ny 12 Sptambra 2011.

[12] Pew Research, The Future of the Global Muslim Population - Madagascar [tahiry]

[13] The World Factbook - Madagasca Archived Aogositra 17, 2011 at the Wayback Machiner,

[14] Cornelia Tremann, "Temporary Chinese Migration to Madagascar: Local Perceptions, Economic Impacts, and Human Capital Flow", African Review of Economics and Finance, vol. 5, no 1,‎ décembre 2013 (Vakio et Archived Aprily 14, 2016 at the Wayback Machineo / Tahiry)

[15] Pan, Lynn (1994), Sons of the Yellow Emperor: A History of the Chinese Diaspora, Kodansha Globe, ISBN 978-1-56836-032-4, p. 62

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]