Vitaminina

Ny vitaminina dia môlekiola ôrganika (na andia-môlekiola mifandray akaiky atao hoe vitamera) izay manan-danja ho an' ny zavamananaina amin' ny fatra kely hahatomombana ny fiasa metabôlika. Otrikaina tena ilaina ny vitaminina izay tsy azo foronina ao amin' ny zavamananaina amin' ny fatra ampy mba hahavelona, ka noho izany dia tsy maintsy azo amin' ny alalan' ny sakafo. Ohatra, ny vitaminina C dia azon' ny karazana sasany foronina fa tsy azon' ny hafa; tsy heverina ho vitaminina amin' ny voalohany izy io fa amin' ny faharoa. Ny ankamaroan' ny vitaminina dia tsy môlekiola tokana, fa vondrona môlekiola mifandray antsoina hoe vitamera. Ohatra, misy vitamera valo ny vitaminina E: tôkôferôla efatra sy tôkôtrienôla efatra.

Ny teny hoe vitaminina dia tsy anondroana ny vondrona telo hafa misy otrikaina tena ilaina: ny mineraly, ny asidra matavy tena ilaina ary ny asidra amine tena ilaina.

Mitanisa vitaminina telo ambin' ny folo ny fikambanana ara-pahasalamana lehibe:

Vitaminina A (amin' ny endrika retinôla, retinaly, asidra retinôinina (tretinôinina) ary fôsfata-na retinila)
Vitaminina B₁ (tiaminina)
Vitaminina B₂ (ribôflavinina)
Vitaminina B₃ (niasinina)
Vitaminina B₅ (asidra pantôtenina)
Vitaminina B₆ (piridôksinina)
Vitaminina B₇ (biôtinina)
Vitaminina B₉ (asidra fôlika sy fôlata)
Vitaminina B₁₂ (kôbalaminina)
Vitaminina C (asidra askôrbika sy askôrbata)
Vitaminina D (kalsiferôla)
Vitaminina E (tôkôferôla sy tôkôtrienôla)
Vitaminina K (filôkinôna sy menainôna ary menadiôna)

Ahitana fahefatra ambin' ny folo ny loharano sasany: ny kôlinôna.

Manana asa biôsimika isan-karazany ny vitaminina. Ny vitaminina A dia miasa ho mpandrindra ny fitomboan' ny sela sy ny tamba-tsela ary ny fizarazarana. Ny vitaminina D dia miantoka asa toy ny an' ny hôrmônina, mandrindra ny metabôlisma mineraly ho an' ny taolana sy ny taova hafa. Miasa toy ny kôanzima na mpialoha lalana azy ireo ny vitaminina B. Miasa toy ny antiôksidanta ny vitaminina C sy E. Mety hiteraka aretina ny tsy fahampiana sy ny fihinanana vitaminina be loatra, na dia tsy dia misy an' izany loatra aza ny fihinanana vitaminina be loatra levona amin' ny rano.

Hita teo anelanelan' ny taona 1913 sy 1948 ny vitaminina rehetra. Raha ny tantara no jerena dia aretina tsy fahampiana vitaminina no vokany rehefa tsy ampy ny vitaminina avy amin' ny sakafo. Avy eo, nanomboka tamin' ny taona 1935 dia nisy katrana vitaminina B azo avy amin' ny leviora (na kavingy) sy vitaminina C namboarina namidy teny amin' ny tsena. Izany dia narahin' ny famokarana sy fivarotana faobe ny vitaminina fanampin-tsakafo tamin' ny taompolo 1950, anisan' izany ny mioltivitaminina, mba hisorohana ny tsy fahampian' ny vitaminina eo amin' ny vahoaka amin' ny ankapobeny. Nanome baiko ny fampidirana vitaminina sasany amin' ny sakafo fototra toy ny koba na ronono, antsoina hoe fanamafisana ny sakafo, ny governemanta maro, mba hisorohana ny tsy fahampiana vitaminina. Nampihena ny mety hisian' ny tsy fahatomombanan' ny fantsom-pitatitra ao amin' ny zazamena ny hafatrafatra ny amin' ny famenoana asidra fôlika mandritra ny fitondrana vohoka.