Quốc ngữ

Avy amin'i Wikipedia

Ny Quốc ngữ (sinograma : 國語 ; kwok˧˥ ŋɨ˧ˀ˥) midika «fanoratana ny tenim-pirenena») dia dikan-tsoratra amin'ny abidy latina ny fiteny vietnamiana manana sata ofisialy. Ny abidy latina ampiasaina dia miampy mari-tsoratra (diakritika) maromaro hanehoana ny feo ary ny haabom-peon'ny fiteny vietnamiana.

Fiaviana[hanova | hanova ny fango]

Ny quốc ngữ dia nanolo ny fanoratana ny fiteny vietnamiana amin'ny alàlan'ny sinôgrama (mitondra ny anarana chữ nôm). Nanomboka tamin'ny taonjato faha 12 ny fiteny vietnamiana no nosoratana: izay no nipoiran'ny chữ nôm na «soratra sinoa», avy amin'ny chữ nho, anarana hafan'ny fiteny sinoa netnindrazana; ny fiteny sinoa nentindrazana dia fiteny nampiasain'ny fandraharahana sy ny fahefana nandritry ny fanjakazakan'ny sinoa (nanomboka tamin'ny -111 hatramin'ny taona 939).

Tamin'ny 1527, nanomboka nampiasa ny abidy latina ny jezoita portogey hanoratana ny fiteny an-toerana. I Alexandre de Rhodes (1591-1660), jezoita teraka tao Avignon, no nanatsara ny fomba fandikana an-tsoratra nampiasain'ny misionera nialoha azy. Ny boky voalohany nopirintiana tamin'ny soratra latina voalohany dia raki-bolana vietnamiana-portogey-latina nivoaka tamin'ny 1651, ny Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum, avy amin'ny diksionera portogey-vietnamiana nataon'i Gaspar do Amaral sy António Barbosa.

Ilay fandikana an-tsoratr'i Alexandre de Rhodes dia lasa nalaza be ary nahazo ny sata tsipelina ofisialin'ny fiteny vietnamiana tamin'ny 1918 tao amin'ny rafi-pampianarana frantsay ho an'ny tompon-tany mba hahazo na hamoaka mpandika-teny haingankaingana kokoa.

Nahamora ny fampianarana ny fiteny vietnamiana ny quốc ngữ, satria mora ianarana kokoa noho ny fanoratana vietnamiana tsotra mila mahafantatra ny fiteny sinoa. Fanoratana ofisialin'ny fandraharahana vietnamiana ny quốc ngữ hatramin'ny taona 1954. Notazonin'ny mpanjanatany ho teny ofisialin'ny fandraharahana ny fiteny sinoa.

Rafitra[hanova | hanova ny fango]

Ny quốc ngữ dia manaraka ny lôjika apetraky ny pinyin: tsy ara-drafipeo ny dikan-tsoratra. Araka ny rafitry ny fiteny «isolant» tsy maimaimpoana ny toerana isian'ny zanapeo sy ny renifeo; ny mandrafitra ny vaninteny iray: fanombohana, voa, kôda, dia tsy azo isian'ny feo sasany.

Abidy latina[hanova | hanova ny fango]

Zatsoratra[hanova | hanova ny fango]

Ny zanatsoratry ny abidy latina (a, e, i, o, u) dia ampiasiana avokoa miaraka amin'ny litera y, litera mitovy fanononana amin'i i. Mba hahasamihafa ny zanapeo hafa sy ny haabom-peo tsy afaka asehon'ny abidy latina tsotra, mila mari-tsoratra (tsy misy tamba-tsoratra azo hanoratana ny zanapeo afatsy ho an'ny zanapeo sosona avy amin'ny fiteny vahiny). Ny mari-tsoratra fototra ampiasiaina ao amin'ny abidy dia mikasikan'ny zanatsoratra a, e, o ary u, nampiana ireo mari-tsoratra ireo:

  • ny fohy : eo amin'ny Ă/ă ihany no misy ary ary maneho ny zanapeo tononin'ny vava misokatra.
  • ny tendro satroka eo amin'ny ranapeo Â/â, Ê/ê sy Ô/ô maneho ny zanapeo tononin'ny vava somary mihidy (avy amin'ny fiteny portogey io mari-tsoratra io).
  • ny tandroka eo amin'i Ơ/ơ sy Ư/ư anehoana ny zanapeo tsy noboriboriana (somary misokatra).

Renisoratra[hanova | hanova ny fango]

Mampiasa ny renisoratry ny abidy latina tsotra ny quốc ngữ, fa tsy misy ny litera f, j, w ary z (mety hita amin'ny teny vahiny na dia izany aza). Ny fanononana ny digrama qu- dia /kw/, ary tsy azo sarahina ireo digrama ireo. Misy digrama hafa ampiasaina : Ch/ch, Gi/gi, Kh/kh, Nh/nh, Ng/ng, Ph/ph, Th/th ary Tr/tr.

Litera Sanda Toerana ao amin'ny vaninteny
fanombohana voa koda
i /i/   X  
y /i/   X  
ê /e/   X  
e /ɛ/   X  
ư /ɯ/   X  
u /u/   X  
Litera Sanda Toerana ao amin'ny vaninteny
fanombohana voa koda
ô /o/   X  
ơ /ɤ/   X  
o /ɔ/   X  
ă /a/   X  
â /ɐ/   X  
a /ɑ/   X  


Laharana ao amin'ny Abidy[hanova | hanova ny fango]

Ahitana grafema 37 ny quốc ngữ (litera 29 ary digrama 8) amin'ny laharana tsotra ; Ny litera fanampiny ampiasaina amin'ny teny vahiny dia apetraka any amin'ny faran'ny laharana :

A/a, Ă/ă, Â/â, B/b, C/c, Ch/ch, D/d, Đ/đ, E/e, Ê/ê, G/g, Gi/gi, H/h, I/i, K/k, Kh/kh, L/l, M/m, N/n, Ng/ng, Nh/nh, O/o, Ô/ô, Ơ/ơ, P/p, Ph/ph, Q/q, R/r, S/s, T/t, Th/th, Tr/tr, U/u, Ư/ư, V/v, X/x, Y/y, [F/f], [J/j], [W/w], [Z/z]

Maritsoratra ho an'ny haabom-peo[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny vietnamiana tsotra dia manana haabom-peo enina, izy ireo dia soratana amin'ny alàlan'ny mari-tsoratra dimy ao amin'ny dikan-tsoratra (ny haabom-peo lemaka dia tsy misy mari-tsoratra). Ny tendro miraika havia, ny faraingo ambony, ny tilda, ny tendro miraika havanana ary ny teboka ambany. Miampy amin'ireo feo roa ambin'ny folo izy mba ahafahana manoratra zanapeo (manan-kaabom-peo na tsia) 72.

Haabom-peo Ohatra
Sokajy Fiovaovana Diakritika Haabom-peo viet. Teny viet. Dika
avo miakatra tendro miraika havanana sắc manana, misy
miak. misy fijanonana tilde ngã mỹ amerikana
antonontonony miborera (tsy misy) ngang gai tsilo
milatsaka-miakatra faraingo ambony hỏi hưởng mankasitraka
ambany miborera tendro miraika havia huyền trà dite
mihidina misy fijanonana teboka ambany nặng lại tonga, avy

Tsipelina[hanova | hanova ny fango]

Hita ao amin'ny tsipelin'ny quốc ngữ ny akon'ny fiteny romana, portogey indrindra indrindra :

  • Ny [k] dia soratana k rehefa mialoha litera e, ê na i, c raha tsy izany. Qu no anoratana ny renifeo boriboriana [kw] ;
  • Ny [ɣ] dia soratana gh ho an'ny zanapeo e, ê na i, g raha tsy izany.
  • Toraka izany koa ny fanoratana ny [ŋ] miaraka amin'ny ng na ngh ;
  • Soratana ohatra amin'ny fiteny portogey ny [ɲ] : nh.

Mora hita ny akon'ny fiteny portogey ao amin'ny tsipelin-teny :

  • nh ho an'ny [ɲ] (ñ no ampiasaina amin'ny tsipelin-teny hispanika) ;
  • Ny fampiasana ny tilda eo amin'ny zana-peo (fa tsy manoro ny fanakentsonam-peo), tsy fanao rehefa mampiasa ny tsipelin-teny hispanika ;
  • Ny fampiasana ny x sy s ho an'ny renifeo [s] sy [ʃ] (any Atsimo), araka ny Nguyễn Ðình-Hoà (lahatsoratra «Vietnamese» amin'ny fizarana 59, «Adaptations of the Roman Alphabet», avy amin'ny The World's Writing Systems nosoratan'i Peter Daniels sy William Bright) dia avy amin'ny [s̻] ([s] mitovitovy amin'ny [ʃ]) sy ny [s] taloha, nosoratan'ny misionera araka ny fomba portogey x sy s). Ny fivoarana ara-drafipeo dia nampifamadika ny fanononana ny renifeo.
  • Ny fampiasana ny satroka, rehefa manoro ny zana-peo somary mihidy. Amin'ny portogey, mila fantarina fa â = ['ɐ], ê ['e] ary ô ['o], quốc ngữ ; tsy mampiasa ny satroka ny dikan-tsoratra hispanika.

Fampisehoana informatika[hanova | hanova ny fango]

Ny hasarotan'ny quốc ngữ mahakasika ny fanehoana amin'ny informatika dia avy amin'ny isan'ny fahasamihafana ara-drafipeo aseho: renifeo 29 (na 33 miaraka amin'ny renifeo latina tsy nampidirina) ary zanapeo fonolojika 72 manome litera 101 na 105 samihafa, miakatra 202 na 210 io isa io raha isaina miaraka amin'ny lohasoratra.

Rehefa ny soratra ASCII ihany no ananana rehefa manoratra amin'ny fiteny vietnamiana, ampiasaina ny fitsipika napetraky ny Vietnamese Quoted Readable na VIQR, miaraka amin'ny hasarotana mahakasika ny fanakaodiana sy ny zafatra mety hafangaro raha tsy amin'ny fiteny vietnamiana ihany ilay lahatsoratra miaraka amin'ny fijanonan-tsoratra fotony.

Betsaka ny vahaolana hita mba hanala izay hasarotana zizany, fa ny mora indrindra dia tsy manakaody ny diakritikan-kaabom-peo ao amin'ilay litera tokana fa anaty litera manokana misaraka amin'ilay litera, mba hampidina ny isan'ny zanapeo voakody ho roa ambin'ny folo.

Ankehitriny, manolo ny pejin-kaody manokana ho an'ny fiteny iray manokana ny fanakaodiana Unicode.

Jereo koa[hanova | hanova ny fango]

Rohy ivelany[hanova | hanova ny fango]