Fanorona

Fanorona

Fipetraky ny lahin'ny mpilalao mialoha ny ady amin'ny fanoron-tsivy

Ny fanorona dia lalaon-tsaina nenti-paharazana malagasy. Olon-droa no mifanandrina amin' izany ary mandany ny vaton' ilay mpifanandrina ny tanjona, toy ny ady. Rehefa maty kosa ilay mpifanandrina iray, dia azo avela koa dia miroso amin' ny fomba filalaovana antsoina hoe "vela" ny mpifanandrina roa, mba hahafahan' ilay maty tamin' ny voalohany ho afa-bela.

Ny tanjon' ny fanorona dia tsy ny hamono ihany, fa ny mamelona ihany koa ilay mpifanandrina maty tamin' ny lalao voalohany. Ny fanorona ihany angamba no lalao eto an-tany izay tsy mamono fitsiny fa mamelona ihany koa.

Marihina fa fady ny miloka amin' ny fanorona satria ilay lalao rahateo dia saro-pady amin' ny Malagasy.

Tantara

Ny fiandohana

Tamin' ny andron' ny mpanjaka Andrianamponga tao Ifanongoavana, tany amin' ny taona 1340 tany ho any no nahitana taratra voalohany ny fanorona. Tsy fantatra anefa ny karazana fanorona tamin' izany.

Tamin' ny andron' i Andriamanelo taty aoriana no nahenona indray ny momba ny fanorona amin' ny anarany fototra hoe "soratr' Andriamanitra". Io anarana io dia avy amin' ny tantara fototry ny fanorona. Tamin' izany fotoana izany, efa ela be, dia navorin' Andriamanitra ny mpahay raha rehetra teto an-tany ary izao no fangatahany: mba hanomezan' ireo mpahay raha ireo azy sary na soratra iray maneho izao tontolo izao amin' ny endriny rehetra sy ny fihetsiny. Rehefa nandinika ny mpahay raha dia sora-panorona no natolony an' Andriamanitra. Izany no nahatonga ilay anarana hoe "soratr' Andriamanitra".

Ny fanorona sy ny faminaniana

Ny Ntaolo dia nametraka fa miainga amin' ny fanorona ny faminaniana ny zavatra mety hiseho, indrindra ho an' ny mpitondra tafika.

Raha naniraka olona hiantso ny zanany lahimatoa Andriatompokoindrindra ny mpanjaka Ralamboahalalàny ny heviny momba ny fanjakana, izany hoe vonona handray ny fanjakana ve izy sa homena ilay zandriny Andrianjaka ity farany, dia naminany tamin' ny fanorona i Andriatompokoindrindra.

Ny fanorona rehefa ampiasaina amin' ny faminaniana dia manome valinteny telo :

• raha resy ny mpilalao dia ratsy ho azy ny valinteny;
• raha mandresy ny mpilalao dia vokatsoa ho azy;
• sahala.

Rehefa naminany ary i Andriatompokoindrindra, dia telo noho dimy ny vokatra azony, dia niteny izy hoe: "Lazao ny raiko fa mbola mamonoa telo noho dimy aho". Saingy, ny telo dia tsy hahafaty ny dimy izany mihitsy amin' ny fanorona: resy izy no dikan' izany fa mbola miala-nenina sao lahy ka mbola ho sahala ilay lalao. Mazava be ary ilay valin-teny nomeny ny iraka hampitaina any amin-drainy fa dia resy izy ary ratsy ny valin-tenin' ilay fanorona aminy ka tsy afaka handray ny fanjakana izy.

Azo anomezana tsodrano koa ny fanorona. Raha nitsodrano an' Andrianampoinimerina i Ramorabe dia nosoritiny tamin' ny tany ny fanoron-telo dia hoy izy hoe "Ianao no eo amin' ny fonaben' Imerina". Ny fonabe dia ilay laka eo ampovoan' ny fanorona izany hoe izy izany no manjaka eo amin' ilay tany.

Karazana fanorona

Raha amin' ny Malagasy dia misy karazany telo ny fanorona dia ny "fanoron-telo" sy ny "fanoron-dimy" ary ny "fanoron-tsivy" izany.

Filalaovana fanorona

Fanorona

Misy karazany maro ny fanorona, fa ny tena maro mpahalala dia ny fanoron-tsivy sy ny fanoron-telo. Toy izao no endriky ny kianja ilalaovana ho an' ny fanoron-tsivy: soritana tsipika 5 mitsivalana sy mirazotra ary tsipika 9 mitsangana sy mirazotra ihany koa izay manome efajoro misy efitrefitra 32. Avy eo dia asiana tsipika iray avy ao anatin' ny efitrefitra tsirairay izay mampitohy ny zorony roa amin' ny efitrefitra, izany hoe tsipika mihorirana ka ampifandimbiasina ho tsipika mianjera mankany aoriana sy mankany aloha izany. Ho an' ny fanoron-telo dia mitovy amin' ny fanoron-tsivy ihany, fa tsipika 3 mitsangana sy tsipika 3 mitsivalana ihany no soritina.

Ny fihaonan' ny tsipika no toerana ametrahana ny vato holalaovina, ary ny ivo indrindra amin' ireo no atao hoe "laka".

Amin' ny fiantombohan' ny lalao dia alahatra eo amin' io kianja io ny vaton' ny mpifanandrina izay miisa 22 avy, miloko mainty sy fotsy, ka ny laka ihany no tsy misy vato. Ny tanjona dia ny hanafoana ny vato rehetra ananan' ny mpifanandrina, ka izay mbola manana vato tavela no mpandresy.

Lalao ankafizin' ny Malagasy tokoa ny fanorona. Misy lovantsofina mitantara fa nisy mpanjaka anankiray izay namoy ny fanjakany iray manontolo mihitsy noho ny fitiavany an' io lalao io.

Fitsipi-dalao

• Mifandimby manisaka ny vatony amin' ny toerana iray mbola tsy misy vato ny mpifanandrina. Ny fanisahana ny vato anefa dia tsy maintsy manaraka ny tsipika mitsivalana na mitsangana na mihorirana izay efa nosoritana.
• Amin' ny fotoana anisahana ny vato dia esorina ny vaton' ny mpifanandrina izay hatonina na isintahana, raha toa ka vaton' ny mpifanandrina no akaiky indrindra ny toerana iharan' ny hetsika atao fa tsy toerana tsy misy vato na toerana misy vaton' ilay manisaka.
  • Raha toa ka mbola an' ny mpifanandrina ny vato ao ambadik' ilay vatony esorina, dia miala daholo koa izay vaton' ny mpifanandrina mitandahatra amin' iny tsipika iny, mandra-pisy vaton' ilay manisaka na toerana fotsy.
  • Raha samy misy vaton' ny mpifanandrina ny toerana nihatahana sy ny toerana hatonina, dia misafidy ilay manakisaka na ny eo alohan' ny hisaka no esorina na ny tato ivohony.
• Raha mahaisotra vaton' ny mpifanandrina ny hetsika anankiray dia mbola afaka manohy manisaka ny vatony ihany ny mpilalao fa tsy miova ny anjara. Tsy maintsy ilay vato nahisaka ihany no azo akisaka. Tsy azo atao koa ny miverina amin' ny toerana efa nipetrahan' iny vato iny.

Voambolana

• "Teti-panorona" (tetika + fanorona): milaza tetika maty paika na drafitra nalamina milahadahatra hahatongavana amin' ny tanjona iray. Ohatra: Nanaovana teti-panorona mihitsy ny nisamborana ilay jiolahy raindahiny.

Ohabolana

• "Ny fanoron-dratsy no miverina an-dalana".
• "Homam-be tsy matavy toa fanoron-dratsy".
• "Pai-panorona mahalany andro".

Rohy ivelany

• ((mg)) Tetikasa fanorona iray sahanina Malagasy
• ((mg)) Tetikasa fanorona vita amin' ny Python sahanina Malagasy Archived Jiona 16, 2008 at the Wayback Machine
• ((en)) Tetikasa fanorona hafa sahanina vahiny, applet sy fango Java