Hijery ny fangon'i Soratra

[[Sary:Medieval writing desk.jpg|258x258px|ankavanana|thumb|Mpandika tamin' ny [[Andro Antenatenany]]]]

Ny '''soratra''' dia fomba fametrahana an-tsary ny feon' ny fiteny iray, amin' ny alalan' ny endri-tsoratra soratana na natao sary (eo amina taratasy, ohatra), hahafahana mifanakalo fampahalalana haingana kokoa ary tsy mila ny [[feon' olombelona]]. Manasaraka ny vanim-potoana talohan' ny Tantara sy ny vanim-potoan' ny Tantara ny fotoana namoronana ny soratra.

Ny endri-tsoratra voalohany indrindra fantatra amin' izao tontolo izao dia endri-tsoratra hierôglifika hita tany [[Abydos]] (400 km miala ao [[Kahira]], [[Ejipta]]) eo amina vilany tany hita tanaty fasana mpanjaka taloha. Tamin' ny taona 3400 tal JK ireo soratra ireo no nosoratana. Taona maromaro taty aoriana, Nipoitra ny [[soratra miendri-pantsika]]<ref>''cunéiforme''</ref> an' ny [[Somera|Someriana]], tamin' ny taona 3300 tal JK teo ho eo.

== Fitaovana itahirizana fampahalalana ==

Ny fanoratana, hoy i Wells, dia fahafahana "mametraka fifanekena sy lalàna ary ny didy."

=== Soratra lôgôgrafika ===

[[Sary:Cuneiform script2.jpg|ankavanana|200px|right|thumb|Soratra manana endrika fantsika]]

Ny lôgôgrama dia soratra  maneho hevitra na zavatra. Betsaka ny lôgôgrama<ref>''soratra miendri-tsary''</ref> ilaina rehefa handika an-tsoratra fiteny iray, ary ny olana lehibe amin' ny soratra lôgôgrafika dia ny fianarana azy mandritra ny taona maro dia maro. Tombontsoa lehibe anefa no azo rehefa avy nianatra an' ilay soratra. Ny olana lehibe kosa amin' ny soratra lôgôgrafika, dia izy ireo tsy afaka maneho feo misaraka.

Ny soratra lôgôgrafika mbola ampiasaina ankehitriny dia ny soratra sinoa (sinôgrama) ampiasain'ny [[fiteny sinoa]] ary [[fiteny japoney]].

=== Silabera ===

Ny [[silabera]] dia soratra maneho [[vanin-teny]]. Noho izany izay soratra ampiasain' ny fiteny rehetra mampiasa silabera dia [[Renisoratra|renifeo]] arahana [[Zanatsoratra|zanapeo]] iray. Tsy voatery manaraka ny zanapeo. Ao anaty silabera dia tarehin-tsoratra iray ny vanin-teny iray: tsy misy fifandraisana amin' ny vanin-teny ''ki'' izao ohatra ny vanin-teny ''ka'', miavaka noho ny fisian' ny ''a'' ny vanin-teny ''ka'' ary ny soratra ''k'', raha misy, dia tsy hanana fifandraisana amin' ireo vanin-teny voatono taloha ireo.

Rehefa mora ny firafitra ara-banin-tenin' ny fiteny mampiasa silabera, ny silabera no tsara ampiasaina: ny [[fiteny japôney]] ohatra dia mampiasa silabera miaraka amin' ny soratra lôgôgrafika. Ny fiteny nampiasa na mampiasa silabera dia ny Lineary B, ny fiteny grika mikenianina, ny fiteny tsalakia ary ny fiteny njuka. 

=== Abidy ===
{{...}}

== Tantaran' ny soratra ==

[[Sary:BoutsDeBaton.jpg|ankavia|200px|right|thumb|Kalama anoratana eo amin'ilay taniditra]]

Efa maherin' ny dimy arivo taona izay ny soratra no ampiasain' ny olombelona, samihafa avokoa ny endriny araka ny toerana nipoirany, ny sivilizasuiona izay mahay [[Fambolena|mamboly]] efa hatry ny ela ary izay efa mipetraka anaty tanàna no nanomboka namorona ny soratra: tany [[Ejipta tamin'ny Andro Taloha|Ejipta]] nanomboka tamin' ny 3400 tal JK, tany [[Mesôpôtamia|Mezôpôtamia]] tamin' ny 3300 tal JK, tany [[Kiprôsy|Kipra]] tamin' ny 2200 tal JK, tany [[Kreta]] tamin' ny 1900 tal JK, tany [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]] tamin' ny 1400 tal JK ary tany [[Amerika Afovoany]] tamin' ny 900 tal JK. Ireo soratra ireo no loharanon' ny endri-tsoratra rehetra izay fantatra ary ampiasaina amin' izao fotoana izao.

[[Sary:Écrire.jpg|ankavanana|200px|right|thumb|Fanoratana eo amina taratasy]]

Ireo no mety antony namoronana ny soratra: nilaina ny fifanekena rehefa mifanalavitra ny toerana misy ny mpivarotra sy ny mpividy. Ilay fifanekena dia mbola tany poakaty misy vatokely, manana endrika telo: kibory sy kitsoloha ary varingarina. Ampifanampiana ireo endrika telo ireo hanononana ny zavatra natakalo. Rehefa misy tsy manaiky dia vakiana ilay bola maina nametrahana ilay sonia ary ampitahaina amin' ny isan' ny vatokely ny isan' ny entana voatitra.

Noho ny fifanakalozana mihasarotra, mbola notazonina ihany ilay vatokely fa, mba hitadidiana ny fifanekena, nasiana sarisary eo amin' ilay bola poakaty mbola mando, mba hanoroana ny votoatin' ilay bola. Ampiasiana ny kalama, kibaikely hanoratana ny endrika eo amin' ilay bola. 

Taona vitsivitsy taty aoriana dia nivadika ho takelaka [[tanimanga]] tsotra izao ilay bola, ary soratra fotsiny sisa no apetraka.

== Jereo koa ==
=== Rohy ivelany ===
* {{fr}} [http://classes.bnf.fr/dossiecr/ ''L'aventure des écritures'', BNF]
* {{fr}} [http://classes.bnf.fr/dossiecr/chr-ecri.htm ''Brève chronologie de l’écriture, BNF'']
* {{fr}} [http://classes.bnf.fr/dossiecr/in-cunei.htm ''Des calculi à l’écriture'']

=== Boky ===
* Calvet (Louis-Miruel), (1996), ''Histoire de l’écriture'', Hachette (rééd. de 1998), ISBN 2-01-278887-4
* James Février, ''Histoire de l’écriture'', Payot.
* [[Marcel Cohen]] et Jérôme Peignot, ''Histoire et Art de l’Écriture'', Bouquins, Robert Laffont, ISBN 2-221-10225-8
* "Histoire de l’écriture, de l’idéogramme au multimédia", Flammarion, 2001, traduction anglaise 2002, édition arabe Bibliotheca Alexandrina, 2005, 432 p. 400 ill.

=== Tsiahy ===
{{ref}}

{{vangovango}}

[[Sokajy:Soratra|*]]