Hijery ny fangon'i Fiteny malay

{{infobox fiteny
|fiteny=Malay<br>Bahasa Melayu
|isan'ny mpiteny=25 tapitrisa (ao [[Malaizia]]) 250 tapitrisa (raha atambatra amin'ny [[fiteny indonezianina]])
|faritany={{Boroney}}<br>{{Indonezia}}<br>{{Malaizia}}<br>{{Filipina}}<br>{{Singapaoro}}<br>Atsimon'i Tailandy
|sata=Teny ofisialy any [[Malaizia]], [[Singapaoro]] ary [[Indonezia]]
}}
[[File:Malayophone world.svg|frameless|right|border|upright=1.25]]

Ny '''fiteny malay''' na '''fiteny maley''' dia [[Fiteny aostrôneziana|fiteny aostrônezianina]] izay tenim-pirenen' i [[Malaizia]] sy i [[Indônezia]] ary i [[Broney]]. Anisan' ny [[Fiteny ôfisialy|fiteny ôfisiali]]<nowiki/>n' i [[Singaporo]] ihany koa ilay fiteny na dia tsy fiteny iombonana intsony aza. 40 tapitrisa ny isan' ny olona mahay miteny maley, izay hita eo amin' ny manodidina ny [[andilan-dranomasin' i Malacca]] sy ny morontsiraky ny nosy [[Bôrneô]] ary ny faritra atsinanana ao [[Somatra]]. Noho ny sata ôfisialiny dia mahery ny 200 tapitrisa ny isan' ny olona mahay miteny maley (raha isaina ao anatin' izay ireo olona mahay miteny indônezianina).

== Fiaviana ==
Mifanaraka amin' ny fiavian' ny fiteny maley ho avy amin' ny morontsiraka andrefan' i [[Bôrneô]] ireo mpahay fiteny maley.

Kanefa kosa, ny tahirin-tsoratra tranainy indrindra hita tamin' ny fiteny maley, ny soratra ''Kedukan Bukit'', izay nosoratana tamin' ny taona 700 taor J.K., sy hita teo moron' ny ony Tatang, ao Somatra Atsimo. Ny fiteny nosoratana tamin' izany fotoana izany no nolazaina fa fiteny maley taloha. "Malayu" no anaran' ilay fanjakana taloha teo amin' ny misy ny faritanin' i Jambi ao atsinanan' i Somatra. "Mo-lo-yo" no anaran' izany fanjakana izany anatin' ny tahirintsoratra sinoa.

Vokatry ny fandrantoana ary ny fiorenan' ny Fanjakana Maley silamo eran' ny Tambanosy Maley ny fampiasana ny fiteny maley ho fiteny iombonana. Nampiasa fiteny maley an-tsoratra ny tao Malacca. Taorian' ny fandresen' ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] tao Malacca tamin' ny taona 1511 dia niova ho fizaràn-tany ao amin' ny Soltanàtan' i Johor ny foiben' ny fiteny soratana. Ary antsoina matetika ho fiteny malein' i Johor ny fiteny an-tsoratra, na dia fiteny malein' i Malacca foana aza no ampiasaina. Rehefa voazaran' ny mpanjana-tany ny tany itenenana maley ([[fiteny anglisy]] ny ao Johor fa [[Fiteny neerlandey|fiteny nerlandey]] tao India Atsinanana Nerlandey), dia nomena sata ôfisialy tamin' ireo tany ireo ny fiteny maley.

Rehefa nahaleo tena i [[Indônezia]] dia ny fiteny malein' i Riau (Malacca-Johor) no nataony ho [[Fiteny ôfisialy|fiteny ôfisiali]]<nowiki/>ny. Nanomboka amin' ny taona 1928 dia nolazain' ny tanora maley sy ny tia tanindrazana eran' ilay tambanosy fa ho fiteny ôfisialy eran' i Indônezia ny fiteny maley, araka ny nambaran' i Sumpah Pemuda. I Indônezia, noho izany, no firenena voalohany mahaleo tena mampiasa ny fiteny maley ho fiteny ôfisialy.

Any [[Malezia|Malaizia]], ny andininy faha-152 ilay Federasiôna dia manambara fa ho fiteny ôfisialy (''Bahasa Malaysia'') ny fiteny malein' i Johor (Malacca). Tamin' ny taona 1986 dia navadika ho ''Bahasa Melayu'' ny anarana ôfisialin' ny fiteny ôfisialin' i Malaizia, fa niova indray ilay izy nanomboka tamin' ny taona 2007.

Fiteny ôfisialin' i [[Broney]] ny ''Bahasa Melayu'' araka ny [[Lalàmpanorenana|lalàm-panorenana]] tamin' ny taona 1959. Mifototra amin' ny fenitra malakanina ilay fiteny.

Mety samihafa ny voambolana ampiasain' ny [[fiteny maleziana]] sy ny [[fiteny indôneziana]] noho ny fivoarana misaraka vokatry ny fanjahanan-tany. Ny fitenin' ny mpajana-tany no tena nianjady tamin' ireo fiteny ireo. Ao amin' ny fiteny indôneziana izao ohatra dia ahitana teny maromaro avy amin' ny [[fiteny nerlandey]]; ary ahitana teny anglisy maromaro ao amin' ny fiteny maleziana. Nampiombonina ny tsipelin' ny fiteny maleziana sy indônezianina tamin' ny taona 1982, ary namorona vaomiera hampiombona ny voambolana siantifika sy teknika miaraka amin' i Broney ireo firenena roa ireo.

== Sokajim-piteny ==
Ny fiteny maley dia fiteny ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrônezianina]], vondrona izay ahitana ny [[fiteny tagalôga]] sy ny [[fiteny malagasy]] koa, ohatra. Na dia tsy mifankahazo aza ny mpiteny maley sy ny [[Fiteny malagasy|mpiteny malagasy]], manaitra ny fitoviany. Maro ny vonteny iraisan' ireo fiteny maro ireo, indrindraindridra mikasika ny fahasalamana sy ny vatana ary ny biby fahita matetika. Betsaka koa ny fitoviana amin' ny anaran' ny isa.

== Fomba fanoratana ==

Mampiasa ny [[abidy latina]] (''rumi'') ny fiteny maley ankehitriny, na dia mbola miasa koa aza ny [[abidy arabo]] (''jawi''), abidy ôfisialin' i [[Malezia]] sy i [[Singaporo]] ary i [[Indônezia]]. Samy ôfisialy any Malezia sy any [[Broney]] ny ''rumi'' sy ny ''jawi''. Nosoratana tamin' ny alalan' ny soratra ''pallava'' ary ''kawi'' ny fiteny maley taloha, araka ny vato nasian-tsoratra ao amin' ny faritra maley.

== Feon-teny ==
{| class="wikitable"
|+
Tabilaon' ny renifeo amin' ny fiteny malay manara-penitra

!
!
A-molotra
!
[[Alveolar consonant|Alveolar]]
!
[[Palatal consonant|Palatal]]
!
[[Velar consonant|Velar]]
!
[[Glottal consonant|Glottal]]
|- align="center"
!
An' orona
| {{IPA|m}}
| {{IPA|n}}
| {{IPA|ɲ}}
| {{IPA|ŋ}}
|
|- align="center"
!
Mianona
| {{IPA|p b}}
| {{IPA|t d}}
| {{IPA|tʃ dʒ}}
| {{IPA|k ɡ}}
| {{IPA|(ʔ)}}
|- align="center"
!
Mikosoka
| {{IPA|(f v)}}
| {{IPA|s (z)}}
| {{IPA|(ʃ)}}
| {{IPA|(x)}}
| {{IPA|h}}
|- align="center"
!
Manakaiky
| {{IPA|w}}
| {{IPA|l}}
| {{IPA|j}}
|
|
|- align="center"
!
Mihararetra
|
| {{IPA|r}}
|
|
|
|}
'''Indran-teny avy amin' ny fiteny arabo'''

Mety hotononin' ireo mpahay teny arabo hafa ireo feon' ny teny avy amin' ny [[fiteny arabo]]. Raha tsy izany dia mety ho voatonona araky ny fitsipiky ny fiteny maley.
{| class="wikitable"
|+
Tabilaon' ny teny nindramina tamin' ny teny arabo

!
Misongadina 
!
Fanononana manara-pitsipika 
!
Ohatra
|-
| {{IPA|/x/}} 
| {{IPA|/k/}}, {{IPA|/h/}} 
| ''khabar, kabar'' "vaovao"
|-
| {{IPA|/ð/}} 
| {{IPA|/d/}} 
| ''redha, rela'' "tsara sitra-po"
|-
| {{IPA|/zˁ/}} 
| {{IPA|l}}, {{IPA|z}} 
| ''lohor, zuhur'' "mitatao vovonana"
|-
| {{IPA|ɣ}} 
| {{IPA|ɡ}}, {{IPA|r}} 
| ''ghaib, raib'' "miafina"
|-
| {{IPA|ʕ}}
| {{IPA|ʔ}} 
| ''saat, sa'at'' "segondra"
|}

== Ohatra ==
{| class="wikitable"
!
Malagasy
!
Fiteny indonezianina 
!
Fiteny malay
|-
|'''Fanambarana Iraisam-pirenena momban' ny Zon' Olombelona'''
| '''Pernyataan Umum tentang Hak Asasi Manusia''' 
| '''Perisytiharan Hak Asasi Manusia sejagat''' 
|-
|'''Andininy 1'''
|'''Pasal 1'''
|'''Perkara 1'''
|-
|''Teraka afaka sy mitovy zo sy fahamendrehana ny olombelona rehetra. Samy manan-tsaina sy fieritreretana ka tokony hifampitondra am- pirahalahiana'' 
| ''Semua orang dilahirkan merdeka dan mempunyai martabat dan hak-hak yang sama. Mereka dikaruniai akal dan hati nurani dan hendaknya bergaul satu sama lain dalam semangat persaudaraan.'' 
| ''Semua manusia dilahirkan bebas dan sama rata dari segi maruah dan hak-hak. Mereka mempunyai pemikiran dan perasaan hati dan hendaklah bergaul dengan semangat persaudaraan.'' 
|}

== Fitsipi-pitenenana ==
Teny manaiky ny fitambatambaran' ny voanteny na ny hasinteny ny fiteny maley, ary azo foronina amin' ny alalan' ny fomba telo ny teny vaovao: fanisiana [[Tovona (fitsipiteny)|tovona]] na [[Tovana (fitsipiteny)|tovana]] amin' ny [[fototeny]] iray sy [[fanakambanan-teny]] ary fanaovana [[teny verindroa]] (famerimberenanana [[fototeny]] iray). Mety fototeny tsotra ny [[anarana]] sy ny [[matoanteny]], fa matetika asiana tovona, tovana na [[tsirinteny sara-droa]] izy ireo.

Tsy manavaka ny teny amin' ny alalan' ny [[kilahivavy]] ny fiteny maley, ka tsy misy ny [[kandahy]] na [[kambavy]]. Tsy misy ihany koa ny mpampanavaka ny [[Filaza isa (fitsipiteny)|milaza tokana]] sy ny [[Filaza isa (fitsipiteny)|milaza maro]].
== Jereo koa ==
* [[Fiteny indôneziana|Fiteny indônezianina]]
* [[Fiteny malaîka]]

* [[Tontolo Maley]]
* [[Fiteny malaiô-pôlineziana]]

* [[Malezia]] - [[Indônezia]] - [[Bôrneô|Borneo]] -
* [[Vondro-nosy Maley|Malezia (vondro-nosy)]]
* [[Maley (vahoaka)]]
* [[Maley (firazanana)]]

=== Rohy ivelany ===
* {{id}} [http://bahasa.kemdiknas.go.id/kbbi/ Kamus Besar Bahasa Indonesia dalam jaringan] {{Wayback|url=http://bahasa.kemdiknas.go.id/kbbi/ |date=20111224121004 }} (Rakibolana lehibe amin'ny teny indonezianina)
* {{ms}} [http://www.dbp.gov.my Dewan Bahasa dan Pustaka] {{Wayback|url=http://www.dbp.gov.my/ |date=20120415001836 }}

[[sokajy:fiteny]]