Empira Neô-Asiriana
Ny Empira Neô-Asiriana na Empira Asiriana Vaovao dia empira mesôpôtamiana tamin' ny Andron' ny Vy izay nisy teo anelanelan' ny taona 934 sy 609 tal. JK., ary izy no empira lehibe indrindra eran-tany hatramin' izay. Nanamboatra milina enti-miady tsy nisy toa azy ny Asiriana nandritra ny taonjato telo ary nanao izay hahatonga lafatra ny fitantanana ny governemanta imperialy, izay lasa fenitra ny maro aminy teo amin' ny empira maro taty aoriana.
Tamin' ny fivoahana ny vanim-potoanan' ny krizy, teo antenatenan' ny taonjato faha-10 tal. JK. doa nafoin' i Asiria ny ampahany be amin' ny fizaran-tany nananany tamin' ny fiandohan' ny taonjato teo aloha, tamin' ny andron' ny fanjakana asiriana antenatenany, rehefa nifehy an' i Mesôpôtamia Ambony izany fanjakana izany. Ny dingana voalohany amin' ny tantaran' ny Empira Neô-Asiriana dia dingana famerenana tany tamin' ny taona 934 ka hatramin' ny 830 tal. JK. Araka io anarany io dia nisy fanitarana vaovao nitranga izay nahafahan' ilay fanjakana namerina ny sisin-taniny teo aloha, teo ambany fitarihan' ny mpanjaka navitrika nifandimby izay nampihatra ny pôlitikan' ny fanafihana mitohy tsy tapaka mba hampalemy ny fahavalony sy hanamafisana hatrany ny fanjakazakany. Nitari-dalana azy ireo amin' izany ny foto-kevitra liam-panitaran-tany, izay manambara fa ny andriamanitra Asora (Assur), ilay tena tompon' ny fanjakana, no nibaiko azy ireo mba ho andriamanjaka amin' izao tontolo izao sy handamina izany. Nisy andiana fanozongozonana anatiny izay nitarika ho amin' ny dingana fampitsaharana ny fanitaran-tany, nanomboka tamin' ny taona 830 ka hatramin' ny 745 tal. JK., izay nisongadinan' ny firehana mitsinjara fahefana. Ny ankamaroan' ny mpanjaka nifandimby tamin' izany vanim-potoana izany dia takona, fa antokon' olom-panjakana any amin' ny faritany no nahazo ny fahefana sy ny zon' ny mpanjaka.
Voaro anefa ny sisin-tanin' ilay fanjakana ary nohamafisina ny rafitra anatiny, ka izany no fototry ny dingana vaovaon' ny fanitaran-tany, tamin' ny taona 745 ka hatramin' ny 705 tal. JK., tamin' izany fotoana izany ny Empira Neô-Asiriana dia nanao pôlitika mirindra kokoa amin' ny fanakambanan-tany, ka nanitatra ny faritry ny fizaràn-taniny avy any Mediteranea ka hatrany amin' ny Hoala Persika, sady nivangongo indray manodidina ny mpanjaka ny fahefana. Lasa tompon' ny empira "maneran-tany" i Asiria avy eo, ary tsy nisy nitovy tamin' izany tamin' ny vanim-potoana rehetra teo aloha. Ny dingana manaraka, izay manomboka amin' ny taona 705 ka hatramin' ny 640/630 tal./ J.K. dia teo amin' ny fara tampon' ny tanjany sy ny lazany ilay Empira Asiriana, izay niseho amin' ny alalan' ny fandreseny an' i Ejipta sy i Elama. Izany no fanjakan-dehibe natanjaka indrindra izay nanjakazaka tany Atsinanana Afovoany avy tao Ninive izay renivohiny midadasika. Na dia izany aza, ny fahalemena isan-karazany dia nampikorontana ilay fanjakana, indrindra fa ny fiverimberenan' ny krizim-pifandimbiasana teo amin' ny fitarihana ilay empira sy ny tsy fahafahan' ny mpanjaka nifandimby nahita fomba hanjakazakana maharitra amin' ny faritr' i Babilôna, izay niezaka mafy ny hahaleo tena.
Ny fitambaran' ireo olana roa ireo no nahatonga ilay empira ho tafalatsaka anatin' ny krizy farany. Nisy fahefana tsy miankina niorina indray tany Babilôna tamin' ny taompolo 620, izay nanararaotra ny ady an-trano nifanaovan' ny Asiriana. Avy eo dia nahavita nanafika an' i Asiria sy nandrava ny renivohiny izy, niaraka tamin' ny fanohanan' ny Mediana, tamin' ny taona 614-612 tal. J.K. Rava tanteraka ilay Empira Asiriana tamin' ny taona 609 tal. J.K., ary tsy niorina indray. Ny Empira Babilôniana Vaovao, izay nanitatra ny fanjakany tamin' ny faritaniny maro fahiny, no nisolo toerana azy, ary nanamafy ny foto-pitsipiky ny fanjakazakan' ny emperora tamn' ireo faritra ireo, toy ny nataon' ny Persiana Akemenida 100 taona latsaka taorian' izay. Amin' izany fomba izany, ny Empira Neô-Asiriana dia azo heverina ho môdely misolo tena ny empira tamin' ny Andro Taloha.