Hijery ny fangon'i Boky voalohan' ny Mpanjaka

[[Sary:Salomons dom.jpg|vignette|''Ny fitsaran'i Solomona,'' nataon'i Pierre Paul Rubens, 1617|335x335px]]Ny [[Boky voalohan'ny Mpanjaka|'''Boky''' '''voalohan'ny''' '''Mpanjaka''']] na [[Boky voalohan'ny Mpanjaka|'''Mpanjaka''' '''voalohany''']] dia boky ao amin’ny [[Testamenta Taloha]] ao amin’ny [[Baiboly]] izay isan’ireo atao hoe boky fitantarana. Ny Mpanjaka voalohany dia mitantara ny fametrahana an’i [[Solomona]] (na Salômôna) ho mpanjaka, ny fanorenany ny [[Tempolin'i Jerosalema|Tempoly]] voalohany, ny fivakisan'ny [[Fanjakan'i Israely (mitambatra)|firenena]] ho fanjakana roa, ny fahotan'ireo mpanjaka ary ny fandraisan'anjaran'ireo mpaminany manoloana izany.
Raha mbola tsy maty i [[Davida (Baiboly)|Davida]] dia efa nisy tamin’ireo zanany no niady handimby azy nefa i [[Sôlômôna]] ihany no voatendrin’i Davida handimby azy. Nanao fahotana lehibe i Sôlômôna tamin'ny naha-mpanjaka azy ka ho setrin’izany dia nivaky roa ny firenena taorian’ny nahafatesany. Ny tapany avaratra dia natao hoe [[Fanjakan'i Jodà|Fanjakan’i Joda]] fa ny ilany atsimo kosa dia natao hoe [[Fanjakan'i Israely (Samaria)|Fanjakan’i Israely]] (na Fanjakan’i Samaria). Ny mpanjaka tsirairay voatantara ao amin’ny boky dia tsaraina araka ny fifikirany na tsia amin’Andriamanitra.

== Ny anaran'ny boky sy ny nanoratana azy ==

=== Ny anaran'ny Boky ===
Ny Boky voalohan’ny Mpanjaka dia atao hoe fotsiny ''Mpanjaka voalohany'' ao amin’ireo baiboly amin’ny fiteny ankehitriny. Ao amin’ny Baiboly hebreo ([[Tanakh]]) dia mitambatra ao amin’ny atao hoe ''Melakhim'' ("Mpanjaka") ny Mpanjaka voalohany sy ny Mpanjaka faharoa (Jereo: [[Bokin'ny Mpanjaka]]; hebreo: ''Sefer Melakhim'').

Ao amin’ny [[Septoaginta|Septanta]] (na Septoaginta) (dikan-teny grika) sy ny [[Volgata]] (dikan-teny latina) dia atao hoe ''Bokin'ny Fanjakana'' (''Libri Regnum'') voalohany sy faharoa sy fahatelo ary fehefatra ireo boky efatra mifanarakaraka, dia ny [[Boky voalohan'i Samoela|Samoela voalohany]], ny [[Boky faharoan’i Samoela|Samoela faharoa]], ny Mpanjaka voalohany ary ny [[Boky faharoan'ny Mpanjaka|Mpanjaka faharoa]].
{| class="wikitable"
| colspan="2" |'''<small>Septoaginta sy Volgata</small>'''
|'''<small>Baiboly hebreo</small>'''
|'''<small>Baiboly kristiana ankehitriny</small>'''
|-
| rowspan="4" |<small>[[Bokin'ny Fanjakana (Baiboly)|Bokin'ny Fanjakana]]</small>
<small>(''Libri Regnum'')</small>
|''<small>Boky voalohan'ny Fanjakana</small>''
<small>(''Α' Βασιλειών'')</small>
| rowspan="2" |''[[Bokin'i Samoela|<small>Bokin'i Samoela</small>]]''
<small>(''Sefer Shamuel'')</small>
|''[[Boky voalohan'i Samoela|<small>Boky voalohan'i Samoela</small>]]''
|-
|''<small>Boky faharoan'ny Fanjakana</small>''
<small>(''Β' Βασιλειών'')</small>
|''[[Boky faharoan'i Samoela|<small>Boky faharoan'i Samoela</small>]]''
|-
|''<small>Boky fahatelon'ny Fanjakana</small>''
<small>(''Γ' Βασιλειών'')</small>
| rowspan="2" |''<small>[[Bokin'ny Mpanjaka]]</small>''
<small>(''Sefer Melakhim'')</small>
|''[[Boky voalohan'ny Mpanjaka|<small>Boky voalohan'ny Mpanjaka</small>]]''
|-
|''<small>Boky fahefatry ny Fanjakana</small>''
<small>(''Δ' Βασιλειών'')</small>
|''<small>[[Boky faharoan'ny Mpanjaka]]</small>''
|}

=== Ny mpanoratra ===
Araka ny lovantsofina dia i [[Jeremia (mpaminany)|Jeremia]] no nanoratra ny Mpanjaka Voalohany. Fa ireo mpikaroka momba ny [[Baiboly]] dia milaza fa olona maro tamin’ny fotoana samihafa no nanoratra sy nanambatra ny lahatsoratra. Ny Boky voalohan'ny Mpanjaka dia milaza ny fisian'ny loharano nanovozana, dia ireo boky atao hoe ny ''Tantaran' i Sôlômôna'' na ''Asan' i Sôlômôna'' (1Mpa. 11.41) sy ny ''Tantaran' ireo Mpanjakan' i Israely'' (1Mpa. 14.19) ary ny ''Tantaran' ireo Mpanjakan' i Joda'' (1 Mpan.14.29).

== Fizaran' ny Boky ==
Azo zaraina efatra ny boky nefa ny fizarana roa voalohany na ny roa farany dia azo atambatra ho fizarana tokana: ny fanombohan’ny fanjakan’i Sôlômôna (toko 1 sy 2), ny fitondran’i Sôlômôna (toko 3 – 11), ny fivakisan’ny firenena ho fanjakana roa (toko 12 – 16) ary ny amin’ny mpaminany [[Elia]] (toko 17 – 22).

=== Ny fanombohan’ny fanjakan' i Sôlômôna (1 – 2)  ===
- Lasa mpanjaka i [[Sôlômôna]] (1.1-53)

- Teny farany nataon’i [[Davida (Baiboly)|Davida]] (2.1-12)

- Nandray ny fitondrana ny fanjakana i Sôlômôna (2.13-46)

=== Ny fitondran’i Sôlômôna (3 – 11) ===

* Ny fahendren’i Sôlômôna (3.1 – 4.34)
* Ny nanorenan’i Sôlômôna ny [[Tempolin'i Jerosalema|Tempoly tao Jerosalema]] (5.1 – 8.66)
* Ireo zavatra hafa niseho nandritra ny fitondran’i Sôlômôna (9.1 – 10.29)
* Ny fialan’i Sôlômôna amin’Andriamanitra sy ny fahasahiranana nahazo azy ary ny nahafatesany (11.1-43)

=== Ny fivakisan’ny firenena ho fanjakana roa (12 – 16) ===

* Nikomy tamin’i [[Rehoboama]] ireo foko any avaratra (12. 1-24)
* Nanamboatra omby volamena hivavahana i [[Jeroboama I|Jeroboama]] mpanjakan’i Israely (12.25-33)
* Nanameloka an’i Jeroboama ny mpaminany (13.1 – 14.20)
* Ireo [[Mpanjakan'i Jodà|mpanjakan’i Joda]] sy ny [[Mpanjakan'i Israely|an'i Israely]] (14.21 – 16.34)

=== Ny amin’ny mpaminany Elia (17 – 22) ===
[[Sary:Washington Allston - Elijah in the Desert - Google Art Project.jpg|vignette|''I Elia tany an-tany efitra'' - nataon'i Washington Allston - taona 1818.|312x312px]]

* I [[Elia]] mpaminany (17.1 – 19.21)
* Ny nanamelohan'i Elia ny mpanjaka Ahaba sy ny mpanjakavavy [[Jezebela]] (20.1 – 22.40)

- I [[Josafata]] mpanjakan’i Joda sy i Ahazia mpanjakan’i Israely (22.41-53)

== Ireo olona voalaza ao amin' ny boky ==

=== Ireo mpanjakan’i Israely ===
Miisa 8 ireo mpanjakan’i Israely nifandimby resahina ao amin’ny Boky voalohan’ny Mpanjaka, dia i [[Jeroboama I]], i [[Nadaba]], i [[Baasa]], i [[Ela (mpanjakan'i Israely)|Ela]], i [[Zimry]], i [[Omry]], i [[Ahaba]], ary i [[Ahazia (mpanjakan'i Israely)|Ahazia]].

=== Ireo mpanjakan' i Jodà ===
Miisa 4 ireo mpanjakan’i Jodà voaresaka ao amin’ny boky, dia i [[Rehoboama]], i [[Abiama]], i [[Asa (mpanjakan'i Jodà)|Asa]] ary i [[Jôsafata]].

=== Ireo mpaminany ===
Ireto avy ireo mpaminany resahina ao amin’ny boky : i [[Ahia]] avy any Silo, i  [[Mika]] zanak’i  Jimla, i [[Elia]] ary i [[Elisa]].

Misongadina ao amin’ny Boky voalohan'ny Tantara ny firotsahan’ny mpaminany Elia sy Elisa ary ny mpaminany hafa an-tsehatra hampanjaka ny Lalàn’i [[Iahveh]], dia lalàna mifehy ny fivavahana sy ny fitondram-panjakana ary ny fitondran-tena. Nanohitra ireo mpanjaka ratsy toa an’i Ahaba sy ny mpanjakavavy [[Jezebela]] i Elia tany amin’ny [[Fanjakan'i Israely (Samaria)|Fanjakan’i Israely]]. Nampisongadina ny [[Monoteisma|maha-tokana an’Andriamanitra]], dia ilay Andriamanitra inoany ho tena marina, ireo [[mpaminany]], indrindra fa i [[Elia]]. Nifaninana tamin’ny mpaminanin’i Baala, izay ataon'ny [[Baiboly]] ho andriamanitra tsy izy, i Elia ka naharesy azy ireo raha samy nanao sorona. Tsy tantara ihany no hita ao amin’ny Bokin’ny Mpanjaka fa misy faminaniana koa.

== Tsongan-tsoratra ==
"<sup>19</sup>Dia hoy Mikea: Henoy ary ny tenin' ny Tompo: Efa hitako Iaveh nipetraka teo amin' ny seza fiandrianany ary ny tafiky ny lanitra rehetra nitsangana teo akaikiny teo an-kavanany sy teo an-kaviany. <sup>20</sup>Ary hoy [[Iaveh]]: Iza no hanambaka an' i Akaba mba hiakarany any [[Ramota any Galaada]] hahafaty azy any? Dia namaly izy ireo, nefa ny iray toy izao, ny iray toy izao. <sup>21</sup>Tamin' izay dia tonga ny [[fanahy]], nitoetra teo anatrehan' ny Tompo ka nanao hoe: Izaho no hanambaka azy. Fa hoy Iaveh taminy: Hataonao ahoana? <sup>22</sup>Ary hoy ny navaliny: Hivoaka aho, ka ho tonga fanahy mandainga eo am-bavan' ny mpaminany rehetra. Dia hoy Iaveh: hanambaka azy hianao, sady hahomby amin' izany, ka mivoaha ary, ataovy izany. <sup>23</sup>Koa indro, Iaveh nanisy fanahy mandainga eo am-bavan' ireo mpaminaninao rehetra eo ireo. Ary Iaveh efa nanonona loza hanjo anao. <sup>24</sup>Fa nanatona kosa Sedesiasa zanak' i Kanaana, ka namely ny takolak' i Mikea ary nanao hoe: Fa taiza leity no nivoahan' ny fanahin' ny Tompo tamiko, hiteny amin' ialahy a?" (1Mpanj 22.19-24, ''[[Ny Baiboly Masina]]'')

== Jereo koa ==
'''Boky ara-tantara prôtôkanônika:'''

* [[Bokin' i Jôsoa|Bokin'i Jôsoa]] (na Jôsoe)
* [[Bokin'ny Mpitsara|Bokin'ny mpitsara]]
* [[Bokin'i Rota]]
* [[Boky voalohan'i Samoela]]
* [[Boky faharoan'i Samoela]]
* [[Boky voalohan'ny Mpanjaka]]
* [[Boky faharoan'ny Mpanjaka]]
* [[Boky voalohan'ny Tantara]]
* [[Boky faharoan'ny Tantara]]
* [[Bokin'i Ezra]] (na Esdrasa)
* [[Bokin'i Nehemia]]

'''Boky ara-tantara deoterôkanônika:'''

* [[Bokin' i Tôbia|Bokin'i Tôbia]]
* [[Bokin'i Jodita]]
* [[Boky voalohan'ny Makabeo]]
* [[Boky faharoan'ny Makabeo|Boky faharian'ny Makabeo]]

[[sokajy:Bokin'ny Testamenta Taloha]]