Hijery ny fangon'i Angôla

{{vangovango}}
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300px"
|+ <font size="+1">'''Angôla'''</font>
|-----
| style="background:#efefef;" align="center" colspan="2" |
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-----
| align="center" width="140px" | [[Sary:Flag of Angola.svg|125px|]]
|-----
| align="center" width="140px" | ([[Antsipirihany]])
|}
|-----
| align="center" colspan="2" style="border-bottom:3px solid gray;" | <font size="-1">[[Devise nationale]] : «Virtus Unita Fortior - Ny firaisana no hery»</font>
|-----
| [[Fiteny]] || [[Fiteny pôrtogey|pôrtogey]], [[Fianakaviam-piteny banto|banto]], [[Vondrom-piteny kôisàna|kôisàna]]
|-----
| [[Finoana]] || [[katôlika]] ; vitsy anisa ny [[Animisma|animista]] sy [[Prôtestantisma|prôtestanta]]
|-----
| [[Renivohitra]] || [[Luanda]]
|-----
| [[Praiminisitra]] || [[Bornito de Sousa]]
|-----
| [[Filoham-pirenena]] || [[João Lourenço]]
|-----
| [[Velarantany]] || 1 246 700 [[km²]]
|-----
| [[Mponina]] <br />&nbsp;- Manontolo ([[2014]]) <br />&nbsp;- [[Densité de population|Hakitroka]]
| [[Lisitry ny firenena araka ny isan' ny mponina|Listry ny firenena araka ny isan' ny mponina]] <br /> 25 789 024 mponina<br /> 21 mpo/km²
|-----
| [[Anarana]] || 
|-----
| [[Fahaleovantena]] || [[11 Novambra]] [[1975]]
|-----
| [[Hiram-pirenena]] || Angola Avante
|-----
| [[Sandam-bola]] || kwanza
|-----
| [[Faritra ora]] 
| [[Temps universel coordonné|UTC]] +1
|-----
| [[Faritra Internet]] || .ao
|-----
| [[Liste des indicatifs téléphoniques internationaux par pays|Antso an-tariby]] 
| 244
|-----
|}

I '''Angôla''' dia firenena ao [[Afrika Afovoany]], manana morontsiraka ao amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]], manana velarana mirefy 1&nbsp;246&nbsp;700&nbsp;km². I [[Luanda]] no renivohiny. Ny [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô|Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]] no mamaritra azy ao avaratra, ny [[Repoblikan'i Kôngô|Repoblikan' i Kôngô]] sy i [[Zambia]] no ao atsinanana ary i [[Namibia]] no ao atsimo. Any andrefana kosa ny Ranomasimbe Atlantika.

Ny ampahany be amin' ny tanin' i Angôla dia [[lembalemba]] midadasika izay midina miatsinanana sy miankandrefana mankany amorontsiraka. Ny tany lemaka amorontsiraka dia mifanohy amin' ny tany efitra. Betsaka ny ony sy ny renirano ahitana rian-drano lehibe. [[Toetanin-jana-pehin-tany]] ny toetanin' i Angôla. Isan-karazany ny zavamaniry any, izay mamorona ala na [[hivoka]] anirian-kazo na tany midadasika anirian' ahitra. Maro karazana koa ny biby hita any, ka isan' izany ny [[elefanta]] sy ny [[jirafa]] aty ny [[tokantandroka]]. Betsaka koa ny karazam-borona.

Ahitana vondrom-poko maro ny ao Angôla, ny amaro anisa amin' izany dia ny [[Bakôngô (vahoaka)|Bakôngô]], ny [[Ambondo (vahoaka)|Ambondo]], ny [[Ôvimbondo (vahoaka)|Ôvimbondo]], ny [[Londa (vahoaka)|Londa]]. [[Kristianisma|Kristiana]] ny antsasa-manilan' ny mponina fa ny sisa kosa dia manaraka ny [[Fivavahan-drazana afrikana|finoan-drazana afrikana]]. Atao hoe '''[[Angôley]]''' ny vahoakan' io firenena io.

Firenena mahantra i Angôlà na dia manana harena amin' ny fambolena sy amin' ny harena an-kibon' ny tany (indrindra ny [[diamondra]]). Nizaka mosary ny mponina angoley sady nisy ady an-trano nandritra ny 27 taona teo anelanelan' ny taona 1975 sy 2023.

Zanatany pôrtogey i Angôla hatramin' ny taona 1975 nahazoany ny fahaleovan-tenany. Ny [[fiteny pôrtogey]] no [[fiteny ôfisialy]] any.

[[File:Angolamap.png|thumb|left|Angola]]

== Mponina sy kolontsaina ==

=== Fanisana ny mponina ===
Ny fanisam-bahoaka tao Angôla natao tamin' ny Mey 2014 dia nahazoana izao vokatra izao tamin' ny Marsa 2016. Ny isan' ny mponin' i Angôla dia 25 789 024, ka 12 499 041 ny lehilahy ary 13 289 983 ny vehivavy, izany hoe vehivavy 100 ho an' ny lahy 94. Mponina miisa 6 945 386 (26,9 %) ao amin' ilay firenena no mo monina ao amin' ny Faritanin' i [[Luanda]].

Tamin' ny taona 2014, araka ny vokatry ny fanisam-bahoaka tamin' ny May 2014 ihany, dia 47,2 % amin' ny mponina no 0 hatramin' ny 14 taona; 50,3 % no 15 hatramin' ny 64 taona; ny 2,3 % no mihoatra ny 65 taona; 65 % no latsaky ny 24 taona.

=== Vondrom-poko sy vondron' olona ===
Ny vondrom-poko lehibe indrindra dia ny [[Ôvimbondo (vahoaka)|Ovimbondo]] (fiteny: [[Fiteny ombondo|ombondo]]) izay mitana ny 37 % amin' ny mponina, ny [[Ambondo (vahoaka)|Ambondo]] (fiteny: [[Fiteny kimbondo|kimbondo]])  izay mitana ny 25 % ary ny [[Bakôngô (vahoaka)|Bakôngô]] (fiteny: [[Fiteny kôngô|kôngô]]) izay mahatratra 13 %. Ny 32 % dia mahafaoka ny vondrom-poko sisa rehetra ka anisan' izany ny [[Tsôkoe (vahoaka)|Tsôkoe]] (fiteny: [[Fiteny tsôkoe|kitsôkoe]]) sy ny [[Ôvambô (vahoaka)|Ôvambô]] (fiteny: [[Fiteny ôvambô|ôvambô]]), ny [[Gangela (vahoaka)|Gangela]] (fiteny: [[Fiteny lotsazy|lotsazy]]) ary ny [[Ksindônga (vahoaka)|Ksindônga]] (fiteny: ). Misy ihany koa ny safiotra afrikana-eorôpeana (''mulattos'')  2 % (1 tapitrisa).

Ao koa ireo vahoaka avy amin' ny firenena hafa: ny [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sinoa]] miisa 258 920 tamin' ny taona 2012 (1,6 %), sy ny [[Eorôpa|Eorôpeana]] (1 %) ka 200 000 eo ho eo ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] (2013). Ahitana [[Vietnamy|Vietnamiana]] miisa 40 000 koa monina ao amin' ilay firenena.

Tombanana hitombo ho 60 tapitrisa mahery ny isan' ny mponina amin' ny taona 2050, izany hoa avo 2,7 heny noho ny isan' ny mponina tamin' ny taona 2014 ary ho 188 tapitrisa izany amin' ny taona 2100. Na izany aza, tamin' ny 23 Marsa 2016, ny angona ôfisialy navoakan' ny ''Instituto Nacional de Estatística'' (INE) ao Angôla dia nahafantarana fa isan' ny mponin' i Angôla dia 25 789v024.

Tombanana fa mpitsoa-ponenana miisa 12 100 sy mpitady fialokalofana miisa 2 900 no miantrano ao Angôla tamin' ny faran’ ny taona 2007. Ny 11 400 amin' ireo mpitsoa-ponenana ireo dia avy any amin' ny [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]], izay tonga tamin' ny taompolo 1970. Tamin' ny taona 2008 dia tombanana ho 400 000 ny mpiasa mpifindra monina avy ao amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô.

=== Fiteny ===
Ny [[fiteny ao Angôla]] dia ny fiteny isan-karazany ampiasain' ny vondrom-poko samihafa sy ny [[fiteny pôrtogey]], nampidirina tao nandritra ny fanjanahantany pôrtogey. Ny fiteny teratany be mpampiasa indrindra dia ny [[fiteny ombondo]] sy ny [[fiteny kimbondo]] ary ny [[fiteny kikôngô]]. Ny fiteny pôrtogey no fiteny ôfisialin' i Angôla.

Na dia tsy fantatra aza ny tena isan' ny olona mahay miteny pôrtogey na miteny pôrtogey ho fiteny voalohany, ny fanadihadiana tamin' ny taona 2012 dia milaza fa ny fiteny pôrtogey no fiteny voalohany ho an' ny 39 % amin' ny mponina. Tamin' ny taona 2014, ny fanisam-bahoaka nataon' ny ''Instituto Nacional de Estatística'' ao Angôla dia nilaza fa 71,15 % amin' ny mponina miisa 25,8 tapitrisa eo ho eo ao Angôla (izany hoa olona miisa 18,3 tapitrisa) no mampiasa ny fiteny pôrtogey ho fiteny voalohany na faharoa.

Araka ny fanisam-bahoaka tamin' ny taona 2014, ny [[fiteny pôrtogey]] dia ampiasain' ny 71,1 % n' ny Angôley, ny [[fiteny ombondo]] ampiasain' ny 23 %, ny [[fiteny kikôngô]] ampiasain' ny 8,2 %, ny [[fiteny kimbondo]] ampiasain' ny 7,8 %, ny [[fiteny tsôkoe]] ampiasain' ny 6,5 %, ny [[fiteny nianeka]] ampiasain' ny 3,4 %, ny [[fiteny ngangela]] ampiasain' ny 3,1 %, ny [[fiteny fiôte]] ampiasain' ny 2,4 %, ny [[fiteny koaniama]] ampiasain' ny 2,3 %, ny [[fiteny mohomby]] ampiasain' ny 2,1 %, ny [[fiteny lovale]] ampiasain' ny 1 %, ary fiteny maro hafa ampiasain' ny 4,1 %.

=== Fivavahana ===
Misy vondrom-piarahamonina ara-pivavahana miisa 1 000 eo ho eo ny ao Angôla, ka ny ankamaroany dia kristiana. Na dia tsy misy aza ny antontanisa azo itokisana, ny tombantombana dia milaza fa maherin' ny antsasaky ny mponina no [[Katôlisisma|Katôlika]] (56,4 %), ary eo amin' ny ampahefany kosa no [[Prôtestantisma|Prôtestanta]] (13 %), fivavahana nampidirina tamin' ny andron' ny fanjanahantany. Ny 4,4 % amin' ny mponina no manaraka ny [[Fivavahan-drazana afrikana|fivavahan-drazana]]. Ny 1 % no tsy manana fivavahana arahina.

Ny [[Fiangonana kôngregasiônalista|Kôngregasiônalista]] dia hita indrindra eo amin' ny [[Ôvimbondo (vahoaka)|Ôvimbondo]] any amin' ny Lembalemba Avo Afovoany sy amin' ny faritra amorontsiraka mankany amin' ny andrefana. Ny [[Metôdisma|Metôdista]] dia hita indrindra ao amin' ny vahoaka miteny [[Fiteny kimbondo|kimbondo]] any [[Luanda]] ka hatrany Malanje. Ny [[Batisma|Batista]] dia saika eo amin' ny [[Bakôngô (vahoaka)|Bakôngô]] any avaratra-andrefana (misy any Luanda ihany koa). Miely ao Angôla koa ny [[Adventisma|Advantista]] sy ny [[Fiangonana nohavaozina|Refôrme]] ary ny [[Loteranisma|Loterana]].

Any Luanda sy ny manodidina no misy ivon' ny [[tôkôisma]] izay fivavahana "[[Sinkretisma|sinkretika]]" ary any avaratra-andrefana no misy ny kimbangisma, miely avy any amin' ny [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]] (na [[Zaira]] teo aloha).

Hatramin' ny nahazoan' i Angôla ny fahaleovantena dia [[Pentekôtisma|fiangonana pentekôtista]] (10,4 %) sy fiangonana hafa mitovitovy amin' izany anjatony no nipoitra tao amin' ny tanàn-dehibe ao Angôla, izay onenan' ny 50 % amin' ny mponina ankehitriny; maro amin' ireo fiangonana ireo no avy any [[Brezila]].

Tamin' ny 2008 ny U.S. Department of State dia nanombana ny isan' ny [[Silamo|Mozilmana]] eo anelanelan' ny 80 000 sy 90 000, izany hoe latsaky ny 1 % amin' ny mponina, fa ny vondrom-piarahamonina silamo ao Angôla kosa dia mametraka ny isan' izy ireo ho 500 000 eo ho eo. Mozilmana ny ankamaroan' ny mpifindra monina avy ao [[Afrika Andrefana]] sy avy any [[Atsinanana Afovoany]] (indrindra fa avy any [[Libàna|Libanona]]), na dia misy ny tompon-tany sasany niova fo ho amin' io fivavahana io aza. Tsy manaiky ho ara-dalàna ny fikambanana silamo ny governemanta angôley ary matetika manakatona na misakana ny fananganana [[môskea]].

Navitrika tokoa ny misiônera vahiny talohan' ny nahazoan' i Angôla ny [[fahaleovantena]] tamin' ny taona 1975, na dia noroahin' ny manam-pahefana [[Fanjanahantany pôrtogey|mpanjanaka pôrtogey]] ny misiônera prôtestanta hatramin' ny niandohan' ny ady tamin' ny fanjanahantany tamin' ny 1961 aza ary ny tobin' ny misiônera dia nakatona satria noheverina fa manetsika ny hambompo hitaky fahaleovantena ny misiônera. Afaka niverina tao amin' ilay firenena ny misiônera nanomboka tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1990, na dia nisakana azy ireo hatramin' ny taona 2002 aza ny tsy filaminana noho ny [[ady an-trano]], izay tsy nahafahany namerina amin' ny laoniny ny maro amin' ny tobin' ny misiôna taloha.

Ny Eglizy Katôlika sy ny antokom-pivavahana prôtestanta lehibe sasany dia mipirimpirina, mifanohitra amin' ny "fiangonana vaovao" maro izay mazoto mitory ny [[Filazantsara]] amin' ny fitetezana toeram-ponenana sy toerana malalaka. Ny Katôlika sy ny fiangonana prôtestanta lehibe sasany dia manome fanampiana ho an' ny mahantra amin' ny endrika masomboly, biby fiompy, fitsaboana ary fanabeazana.

==Tanàna ao Angôla==
*[[Luanda]] (Renivohitra)
*[[Lubango]]
*[[Benguela]]
*[[Huambo]]
*[[Sumbe]]
*[[Moçâmedes]]
*[[Cuíto]]
*[[Uíge]]

==Faritany any Angola==
* [[Bengo (faritany)|Bengo]], [[Benguela (faritany)|Benguela]], [[Bié|Bié]], [[Cabinda (faritany)|Cabinda]], [[Cuando Cubango (faritany)|Cuando Cubango]], [[Cuanza Norte (faritany)|Cuanza Norte]], [[Cuanza Sul (faritany)|Cuanza Sul]],  [[Cunene (faritany)|Cunene]], [[Huambo (faritany)|Huambo]],  [[Huíla (faritany)|Huíla]], [[Luanda (faritany)|Luanda]], [[Lunda Norte (faritany)|Lunda Norte]], [[Lunda Sul (faritany)|Lunda Sul]], [[Malanje (faritany)|Malanje]], [[Moxico]], [[Namibe (faritany)|Namibe]], [[Uíge (faritany)|Uíge]],  [[Zaire (faritany)|Zaire]]

== Jereo koa ==

* [[Fiteny ao Angôla]]
* [[Vahoaka ao Angôla]]: [[Ambondo (vahoaka)|Ambondo]], [[Bakôngô (vahoaka)|Bakôngô]], [[Gangela (vahoaka)|Gangela]], [[Hererô (vahoaka)|Hererô]], [[Ksindônga (vahoaka)|Ksindônga]], [[Londa (vahoaka)|Londa]], [[Londa (vahoaka)|Londa]], [[Nianeka (vahoaka)|Nianeka-Hombe]], [[Ôvambô (vahoaka)|Ôvambô]], [[Ôvambô (vahoaka)|Ôvambô]], [[Ôvimbondo (vahoaka)|Ôvimbondo]], [[Sàna (vahoaka)|Sàna]], [[Tsôkoe (vahoaka)|Tsôkoe]]
* [[Tantaran' i Angôla]]
* [[Fivavahana ao Angôla]]


'''Firenena ao Afrika:'''

[[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]] - [[Repoblikan' i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan' i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]]

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{ref}}

== Rohy Ivelany==
{{Commons|Category:Angola|Angola}}

== Tsiahy ==
<references/>
[[Sokajy:Angola| ]]
[[Sokajy:Firenena]]