Sabata
Ny Sabata dia ilay andro fitsaharana na fialan-tsasatra sy hanaovana fanompoam-pivavahana isan-kerinandro ao amin' ny fivavahana abrahamika izay mandray ny Testamenta Taloha na ny Tôrah (ny jodaisma, ny sampana sasany ao amin' ny kristianisma), izany fotoana izany dia manomboka amin' ny Zoma amin' ny filentehan' ny masoandro hatramin' ny Asabotsy amin' ny filentehan' ny masoandro. Avy amin' ny teny hebreo hoe שבת / shabbat, izay midika hoe "fitsaharana", io teny io.
Araka ny Bokin' ny Eksôdôsy, ny Sabata dia andro fitsaharana mifanandrify amin' ny andro fahafito, izay nodidian' Andriamanitra hotandremana ho andro fitsaharana masina, tahaka ny nitsaharan' Andriamanitra tamin' ny Famoronana. Ny fitandremana ny Sabata dia avy amin' ny didy ao amin' ny Baiboly hoe "Mahatsiarova ny andro Sabata hanamasina azy" (Eksôdôsy 20:8–11).
Tandremana ao amin' ny fivavahana jiosy sy ao amin' ny endrika sabatarianan' ny kristianisma (toy ny fiangonana prôtestanta sy tatsinanana maro) ny Sabata.
Sabata araka ny Baiboly[hanova | hanova ny fango]
Ao amin' ny Genesisy[hanova | hanova ny fango]
Ao amin’ ny fitantarana momba ny Famoronana ao amin' ny Genesisy, no iresahana voalohany ny Sabata (avy amin' ny teny hebreo hoe שָׁבַת֙ / shabbat) dia ny andro fahafito izay natokana ho andro fitsaharana sy nohamasinin' Andriamanitra (Genesisy 2:2–3). Ny fitandremana sy ny fahatsiarovana ny Sabata (hebreo: שַׁבָּת shabbat) dia iray amin' ny Didy Folo (didy fahefatra ao amin' ny Jiosy, ny Ôrtôdôksa tatsinanana, ary ny ankamaroan' ny Prôtestanta, fa didy fahatelo kosa amin' ny Katôlika sy ny Lôterana).
"2 Ary tamin' ny andro fahafito dia vitan' Andriamanitra ny asa efa nataony; ary dia nitsahatra tamin' ny andro fahafito Izy tamin' ny asany rehetra izay efa nataony. 3 Ary Andriamanitra nitahy ny andro fahafito sy nanamasina azy, satria tamin' izany no nitsaharan' Andriamanitra tamin' ny asany rehetra izay noforoniny tamin' ny nanaovany azy." (Genesisy 2:2–3, Ny Baiboly)
Ao amin' ny Eksôdôsy sy ny Deoterônômia[hanova | hanova ny fango]
Ny ankamaroan' ny Jiosy izay mitandrina ny Sabata dia mihevitra azy io ho toy ny fanekena mandrakizay ho an' ny Israelita (Eksôdôsy 31:13–17), izay famantarana momba ny zava-nitranga roa: ny andro nitsaharan' Andriamanitra taorian' ny nahatanterahan' ny Famoronana tao anatin' ny enina andro (Eksôdôsy 20:8–11) sy ny fanafahana ny Israelita avy tany Ejipta (Deoterônômia 5:12–15). Na izany aza, ny ankamaroan' ny Kristianina mpitandrina ny Sabata dia mihevitra ny Sabata ho toy ny naorin' Andriamanitra tamin' ny faran' ny herinandron' ny Famoronana ary izao tontolo izao manontolo tamin' izany fotoana izany, ary mbola mitohy, dia tsy maintsy mitandrina ny andro fahafito ho Sabata.
"8 Mahatsiarova ny andro Sabata hanamasina azy. 9 Henemana no hiasanao sy hanaovanao ny raharahanao rehetra. 10 Fa Sabatan' i Jehovah Andriamanitrao ny andro fahafito; koa aza manao raharaha akory ianao amin' izany, na ny zanakao-lahy, na ny zanakao-vavy, na ny ankizilahinao, na ny ankizivavinao na ny biby fiompinao, na ny vahininao izay tafiditra eo am-bavahadinao. 11 Fa henemana no nanaovan' i Jehovah ny lanitra sy ny tany sy ny ranomasina mbamin' izay rehetra ao aminy, dia nitsahatra Izy tamin' ny andro fahafito; izany no nitahian' i Jehovah ny andro Sabata sy nanamasinany azy." (Eksôdôsy 20:8-11, Ny Baiboly)
"13 Ary dia milaza amin' ny Zanak' Isiraely ianao hoe: Ny Sabatako no tandremo; fa famantarana ho amiko, sy ho aminareo hatramin' ny taranakareo fara mandimby izany, mba ho fantatrareo fa Izaho no Jehovah Izay manamasina anareo. 14 Koa tandremo ny Sabata, fa masina aminareo izany; izay tsy manamasina azy dia hatao maty tokoa, fa izay rehetra manao raharaha amin' izany dia hofongorana tsy ho amin' ny fireneny. 15 Henemana no hanaovana raharaha; fa ny andro fahafito dia tena fitsaharana ka masina ho an' i Jehovah: izay rehetra manao raharaha amin' ny andro Sabata dia hatao maty tokoa. 16 Dia hotandreman' ny Zanak' Isiraely ny Sabata hankatoavany azy hatramin' ny taranany fara mandimby, dia fanekena mandrakizay izany. 17 Ho famantarana amiko sy amin' ny Zanak' Isiraely mandrakizay izany; fa tamin' ny henemana no nanaovan' i Jehovah ny lanitra sy ny tany, ary tamin' ny andro fahafito dia nitsahatra Izy ka niala sasatra." (Eksôdôsy 31:12–16, Ny Baiboly)
"12 Mitandrema ny andro Sabata hanamasima azy, araka izay nandidian' i Jehovah Andriamanitrao anao. 13 Henemana no hiasanao sy hanaovanao ny raharahanao rehetra. 14 Fa Sabatan' i Jehovah Andriamanitrao ny andro fahafito; koa aza manao raharaha akory ianao amin' izany, na ny zanakao-lahy, na ny zanakao-vavy, na ny ankizilahinao, na ny ankizivavinao, na ny ombinao, na ny borikinao, na ny biby fiompinao rehetra, na ny vahininao izay tafiditra eo am-bavahadinao; mba hitsaharan' ny ankizilahinao sy ny ankizivavinao tahaka anao koa. 15 Ary tsarovy fa andevo tany amin' ny tany Egypta ianao, ka tanana mahery sy sandry nahinjitra no nitondran' i Jehovah Andriamanitrao anao nivoaka avy tany; izany no nandidian' i Jehovah Andriamanitrao anao hitandrina ny andro Sabata. " (Deoterônômia 5:12–15, Ny Baiboly).
Ao amin' ny boky hafa ao amin' ny Baiboly[hanova | hanova ny fango]
Tany am-boalohany dia tsy maintsy nesorina tamin' ny fomba ôfisialy tsy ho anisan' ny fiangonana na mety hovonoina ireo izay tsy mitandrina ny Sabata (Eksôdôsy 31:15). Ny fitandremana ao amin' ny Baiboly hebreo dia manomboka amin' ny filentehan' ny masoandro amin’ ny andro fahenina ka hatramin' ny filentehan' ny masoandro amin' ny andro fahafito (Nehemia 13:19, jereo Levitikôsy 23:32), amin' ny herinandro misy fito andro. Ny fifampidinihana tamin' ny mpaminany (2Mpanjaka 4:23) dia notadiavina hatao amin' ny Sabata. Tsy natao ho an' ny fiaraha-monina amin' ny ankapobeny ny fanompoam-pivavahana amin' ny Sabata, ary tamin' ny voalohany ny asa amin' ny andro Sabata tao amin' ny fitoerana masina dia fivorian' ny mpisorona mba hanolorana sorona ho an' Andriamanitra, ary ny fanompoam-pivavahan' ny mpianakavy sy ny fialan-tsasatra dia natao tao an-tokantrano.
"15 Ary tamin' izany andro izany dia nahita ny sasany tany Joda aho fa nanosihosy famiazam-boaloboka tamin' ny Sabata sy nampiditra amboara ary nampitondra entana ny boriky sady nitondra divay koa sy voaloboka sy aviavy ary entana samy hafa rehetra, izay nentiny ho any Jerosalema tamin' ny andro Sabata; dia nananatra azy mafy aho tamin' ny andro nivarotany hanina. 16 Ary nisy olona avy any Tyro nitoetra tao, izay nitondra hazandrano sy varotra samy hafa ka nivarotra tamin' ny taranak' i Joda sy tany Jerosalema tamin' ny Sabata; 17 Dia nifandahatra tamin' ireo manan-kaja amin' ny Joda aho ka nanao taminy hoe: Inona izao zava-dratsy ataonareo izao, no dia mandoto ny andro Sabata ianareo? 18 Tsy nanao toy izao va ny razanareo, ka dia nahatran' Andriamanitsika amintsika sy amin' ity tanàna ity izao loza rehetra izao? fa ianareo izao dia efa mampitombo ny fahatezerana mirehitra izay mihatra amin' ny Isiraely amin' ny andotoanareo ny Sabata. 19 Ary raha vao malomaloka ny vavahadin' i Jerosalema talohan' ny Sabata, dia nasaiko nohidiana ny vavahady, ka tsy navelako hovohana mandra-pahatapitry ny Sabata ary notendreko ny zatovoko sasany hiambina teo am-bavahady mba tsy hampidirana entana amin' ny andro Sabata." (Nehemia 13:19, Ny Baiboly)
Ny Sabata jiosy[hanova | hanova ny fango]
Ny Sabata, izay atao hoe שָׁבַת / Shabbat amin' ny teny hebreo, dia andro fitsaharana izay mifanandrify amin' ny andro fahafito amin' ny herinandro jiosy, izany hoe ny Asabotsy. Araka ny voalaza ao amin' ny Baiboly dia nasain' Andriamanitra notandreman' ny Zanak' i Israely ny andro Sabata. Zava-dehibe indrindra ao amin' ny jodaisma ny andro Sabata ka hajain' ny Jiosy fatratra. Ny olona tsirairay dia tokony hampitsahatra na hampihena araka izay azo atao ny asa rehetra amin' ny andro Sabata mba hifantohany amin' ny fianakaviany sy ny ankohonany. Andro tsy fiasana ara-panjakana ny andro Sabata ao amin' ny Fanjakan' i Israely ka mahazo ny trano fivarotana sy ny fitaterana izany.
Ny Sabata kristiana[hanova | hanova ny fango]
Ny Kristiana nanaraka ny Fiangonan' i Jerosalema dia manohy mitandrina ny zavatra nandidian' ny Testamenta Taloha indrindra ny Sabata teo amin' ny fivavahana jiosy. Izany no antsoina hoe "jodeô-kristianisma". Ny vahoaka kristiana, izay mizara ho sampana lehibe telo (katôlisisma sy ôrtôdôksia ary prôtestantisma), dia nanakisaka izany andro fitsaharana izany, izay matetika antsoina hoe "Andron' ny Tompo", ho amin' ny andro Alahady izany andro fitsaharan' ny Tompo izany. Na dia izany aza dia maro ny hetsika na fikambanana ara-pivavahana kristiana sabatariana na sabatista (adventisma, Fiangonan' Andriamanitra-Andro Fahafito, Batistan' ny Andro Fahafito) izay manohy mitandrina ny Asabotsy fa tsy ny Alahady ho "andro manokana".
Sabata andro fahafito[hanova | hanova ny fango]
Ny sabatarianisma mitandrina ny andro fahafito dia hetsika izay, amin' ny ankapobeny, mandray ara-bakiteny ny didy momba ny Sabata izay mandidy ny fanompoam-pivavahana sy ny fitsaharana amin' ny andro Asabotsy, izay andro fahafito amin' ny herinandro. Ny jodaisma dia nitandrina ny Sabata amin’ ny andro fahafito hatramin’ ny Andro Taloha, araka ny tantaran’ ny famoronana ao amin’ ny Genesisy toko faha-2 izay milaza mazava tsara fa nitahy sy nanamasina ny andro fahafito Andriamanitra, tamin' ny fitsaharany amin’ ny andro fahafito tamin’ ny famoronany rehetra, izay nampanaovin' Andriamanitra.
Ny Batista Mitandrina ny Andro Fahafito dia mamela ny ankamaroan' ny fiheverana momba ny fitandremana ny Sabata amin' ny feon' ny fieritreretan' ny tsirairay. Ny Advantista izay sabatariana na sabatista (ny Fiangonana Advantista Mitandrina ny Andro Fahafito, ny Advantista Davidiana Mitandrina ny Andro Fahafito, ny Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito), sy ny hafa) dia manana fomba fijery mitovy, saingy mitazona ny faharetana manomboka amin' ny filentehan' ny masoandro amin' ny Zoma hatramin' ny filentehan' ny masoandro amin' ny Asabotsy, araka ny voalazan' ny Soratra Masina tany am-boalohany. Ny Fiangonana Ôrtôdôksa Teoahedo any Etiôpia sy any Eritrea dia mitandrina ny Sabata amin' ny andro fahafito (Asabotsy) sy ny Alahady amin' ny maha Andron' ny Tompo io andro io. Toy izany koa, ny Fiangonana Kôpta, fikambanana ôrtôdoksa tatsinanana iray hafa, dia “mandidy fa ny Sabata amin' ny andro fahafito, miaraka amin’ ny Alahady, dia heverina ho andro firavoravoana ho an’ ny fankalazana ara-pivavahana”.
Ny fiaviana ara-tantaran' ny sabatarianisma dia tao amin' ny kristianisma tany am-boalohany, taty aoriana tao amin' ny Fiangonana Tatsinanana sy ny Fiangonana Irlandey, ary avy eo tao amin' ny sabatarianisman' ny Poritana, izay namaritra fitsipika maromaro momba ny fitandremana ny Alahady, Andron' ny Tompo, ho masina amin' ny fitandremana ny foto-pitsipika ao amin' ny didy momba ny Sabata.
Sabata andro voalohany[hanova | hanova ny fango]
Ny fitandremana ny Alahady ho andro fivavahana sy fitsaharana dia endriky ny sabatarianisma mitandrina ny andro voalohany, izay fomba fijery nambara ara-tantara tamin' ny antokom-pinoana tsy manaraka fanao mahazatra ny maro, toy ny Kôngregasiônalista, ny Presbiteriana, ny Metôdista, ny Môraviana, ny Koakera ary ny Batista, ao koa ny Episkôpaliana maro.
Amin’ ireo Sabatariana mitandrina ny Alahady (Sabatariana mitandrina ny andro voalohany), ny fitandremana ny Andron' ny Tompo dia matetika miseho amin’ ny fanatrehana ny fanompoam-pivavahana amin' ny Alahady maraina, ny fandraisana katesezy amin’ ny alalan’ ny Sekoly Alahady, ny fanaovana asa famindram-po (toy ny fitoriana Filazantsara, ny famangiana ny voafonja any am-pigadrana ary ny famangiana ny marary any amin’ ny hôpitaly), ny fanatrehana ny fotoam-pivavahana amin' ny Alahady hariva, ary ny tsy fiantsenana amin’ ny Alahady, ny tsy fanaovana asa fanompoana, tsy fanaovana fanatanjahan-tena, tsy fijerena fahitalavitra, ary ny tsy fisakafoana any amin’ ny trano fisakafoanana. Ny fiantraikan' ny sabatarianisma mitandrina ny andro voalohany amin' ny kolontsaina tandrefana dia miseho amin' ny fomba fanao toy ny "lalànan' ny varotra Alahady" izay mandrara ny fivarotana amin' ny andro Alahady na mandrara ny fivarotana zavatra voafaritra sasany amin' ny Alahady.