Môraly
Ny môraly dia fitambaran' ny fitsipika sy foto-pitsipika, ny adidy sy ny fandrarana rehetra mifandraika amin' ny fampifanarahana ny asa amam-pihetsiky ny olona amin' ny fomba amam-panaon' ny fiarahamonina iray. Ny môraly dia fanavahana ny fikasana sy ny fanapahan-kevitra ary ny asa amam-pihetsika heverina ho mety (marina) sy ny tsy mety (diso). Ny môraly dia fitambarana fitsipika na foto-pitsipika avy amin' ny fitsipi-pitondran-tena ao amin' ny filôzôfia, na fivavahana na kolontsaina iray, na mety ho avy amin' ny fenitra heverina fa tokony ho an' ny olona rehetra. Avy amin' ny teny latinina hoe moralis, izay midika hoe "mifandray amin' ny fomba", "momba ny toetra", "momba ny fitondran-tena") ny teny hoe môraly. Ny etika sy ny môraly dia mifanakaiky hevitra satria ny mpandika teny sasany amin' ny filôzôfa fahiny dia nampiasa ireo teny roa ireo tsy misy fanavahana mazava arakaraka ny vanim-potoana mba handikana ny teny grika hoe ethikos. Na izany aza, ho an' ny filôzôfa maôderina sasany, ny môraly dia miavaka amin' ny etika izay fisaintsainana fototra izay anorenan' ny môraly ny fenitrany sy ny fetrany ary ny adidiny. Avy amin' ny môraly no teraka ny filôzôfia môraly izay miavaka amin' ny metafizika noho izy azo ampiharina. Ny asa mifanohitra amin' ny môraly indraindray dia asa manimba toy ny halatra.
Mifantoka momba ny tsara sy ny ratsy ny môraly izay miavaka amin' ny lôjika (izay misahana ny fanavahana ny marina sy ny diso), amin' ny taranja lalàna (ara-dalàna sy tsy ara-dalàna), sy amin' ny zavakanto (ny kanto sy tsy kanto) ary amin' ny taranja toekarena (ny ilaina sy ny tsy ilaina). Araka ireo soatoavina ireo no andraiketan' ny môraly ny foto-pitsipika momba ny fihetsika, izany hoe ny adidin' ny olombelona, amin' ny tenany na amin' ny olon-kafa, na amin' ny fiarahamonina manontolo, na amin' ny idealy ambony kokoa (fomban-drazana, ny firindrana, ny fiadanana, ny andriamanitra, sns.), foto-pitsipika mamaritra ny tokony hatao sy ny fomba enti-manao.
Misy endrika roa ny toe-tsaina mifanohitra amin' ny môraly, ny fitondran-tena ratsy (frantsay: immoralité) izay finiavana mandika ny fitsipiky ny môraly nefa tsy mitsara ny môraly, ary ny fandavana ny fisian' ny môraly, na koa ny famporisihana amin' ny toe-javatra sasany ny fandikana ny fitsipika môraly, amin' ny fanavahana ny hevitra momba ny etika sy ny momba ny fomba sy fanao (frantsay: amoralité).
Ny môraly dia mikendry andaniny ny fitahirizana ny endrika misy fiombonana ao amin' ny fandaminana ara-piarahamonina, ao amin' ny fiarahamonina, ao amin' ny tombontsoan' ny besinimaro, ary ankilany mikendry ny fankafizana ny fiainan' ny tsirairay ao anaty fiarahamonina. Toy izany koa, ny rafitra ara-môraly iray ihany no ampifanarahana amin' ny kolontsaina sy ny fiarahamonina tsirairay, saingy ao anatin' ireo kolontsaina ireo dia misy karazana fitsipi-pitondran-tena samihafa miaraka nefa misy karazana tsy fifanarahana samihafa.
Ny môraly dia mety manondro ny fehezam-pitsipi-pitondran-tena rehetra tsy voafaritra tsara eo amin' ny fiarahamonina iray (fahalalam-pomba, fahaiza-manaja, fahatsapan-tena ho olom-pirenena), na koa amin' ny fitsipika ambaran' ny fivavahana na ambaran' ny foto-pampianarana (môraly ara-pivavahana, filôzôfia môraly, etika). Ny fitsipika môraly dia azo zaraina ho vondrona roa: andaniny ny fitsipi-pitondran-tenan' ny tsirairay, ary ankilany ny fehezam-pitsipi-pitondran-tena itambaran' ny vondrom-piarahamonina ara-kolontsaina na ara-pivavahana na sivily.
Ny fitsipika môraly dia azo heverina ho fahazarana tsotra izay lasa tsy maintsy atao ao amin' ny vondrom-piarahamonina iray (fomban-tany, fomba amam-panao), izany hoe fomba manaja kolontsaina, izay raisina sy ianarana ary eken' ny tsirairay (amim-pahatsiarovan-tena na tsia) izay mihamazava na miova mandritra ny taonjato maro, na, mifanohitra amin' izany, lasa fenitra tanteraka, tsy miova na dia mandeha aza ny fotoana, mihoa-draha ary avy amin' Andriamanitra na avy amin' ny fanambaràna. Ny fitsipika môraly koa dia azo heverina ho miovaova araka ny vahoaka sy ny vanim-potoana, na mifanohitra amin' izany ka natao ho an' ny rehetra, tsy miankina amin' ny toerana na amin' ny vanim-potoana, ary naorin' ny sain' ny olombelona na takîn' ny fanehoana ny maha-olombelona amin' ny ankapobeny (ohatra: ny zon' olombelona).
Amin' ny fomba fiasa ara-pilôzôfia, ny fepetra mamaritra ny fitondran-tena ara-môraly (izay azo adika hoe "manao zavatra tsara") dia tsy mitovy. Ny soatoavina ara-môraly amin' ny hetsika iray tokoa mantsy (tsara na ratsy) dia azo faritana araka ny vokany, izany hoe araka ny vokatra aterak' io hetsika io, na araka ny fifanarahany amina soatoavina, izany hoe araka ny fikasana na ny antony manosika azy (tsy miankina amin' ny vokany).