Aller au contenu

Nederlandy

Avy amin'i Wikipedia
(tonga teto avy amin'ny Pays-Bas)
Koninkrijk der Nederlanden ((nl))
Fanjakan'i Nederlandy ((mg))
Sainan'i Nederlandy Mari-piandrian'ny Nederlandy
(Antsipirihany) (Antsipirihany)
Teny filamatra : Je maintiendrai
Teny ofisialy nerlandey
Renivohitra Amsterdam
52° 22′ nord, 4° 53′ est
Tanàna lehibe indrindra Amsterdam
Fitondrana sy governemanta
 - {{{titres_dirigeants}}} 		Fanjakana entin'Antenimiera
{{{noms_dirigeants}}}
Velarantany
 - Tontaliny
 - Rano (%) 		faha 135
41 530 km²
18,41 %
Isam-ponina
 - Tontaliny (novambra 2014)
 - hakitroka 		faha 59
16902103[1] mpo.
407 mpo./km²

Endrika:Formation pays

Anaran'ny mponina Nerlandey
IDH (2012) (mitombo) 0,921[2] (ambony be) faha-4/194
Sandam-bola Euro, (dôlara amerikanina any amin'ny Nederlandy karibeanina) (EUR)
Faritr'ora UTC +1 (CET);

oram-pahavaratra : UTC+2 (CEST); UTC-4 (Nederlandy karibeanina)

Hiram-pirenena Wilhelmus van Nassouwe
Valan-tsehatra internet
Antso
an-tariby 		+31[3]

I Nederlandy na Peibà , izay atao hoe koa Fanjakan' i Nederlandy, dia firenena any Eorôpa Andrefana, manana morontsiraka ao amin’ ny Ranomasina Avaratra ao avaratra sy andrefany izy sady miray sisin-tany amin’ i Belzika any atsimony sy amin’ i Alemaina any atsinanany. Amin' ny teny neerlandey izy dia atao hoe Nederland na Koninkrijk der Nederlanden. Ny tena renivohitr' i Nederlandy dia i Amsterdam. Tsy toerana misy ny governemanta anefa ny ao. Ny Antenimeram-Pirenena (amin' ny fiteny nerlandey: 'Tweede Kamer') dia any La Haye. Fitondrà-mpanjaka fehezin-dalam-panorenana no misy ao Nederlandy, ka manjaka ihany ny mpanjaka nefa tsy misahana ny fampandehanan-draharaha eo amin’ ilay firenena. I Nederlandy dia iray amin' ireo firenena izay nanangana ny Vondrona Eorôpeana.

Mihoatra ny 17 tapitrisa ny olona miaina ao. Anisan’ ireo firenena misy mponina be hakitroka indrindra ao Eorôpa i Nederlandy. Ny mponina any Nederlandy dia antsoina hoe Nederlandey na Neerlandey. Ny fitenin' i Nederlandy dia antsoina hoe fiteny hôlandey.

I Nederlandy dia ahitana velaran-tany vokatry ny fanotofana eny an-dranomasina anitarana ny taniny, atao hoe pôldera. Iva (tsy mihoatra ny 300 m) ny vohon-tanin’ i Nederlandy. Maro ireo lakandrano mamakivaky an’ i Nederlandy, izay ahafahana manary ny rano any ivelany mba tsy hahatonga ny tany ho tondraky ny ony sy ny ranomasina. Tao amin’  ny tantarany dia ravaravan’ ny tondra-drano maro i Nederlandy.

Mandroso ara-toekarena i Nederlandy. Manondrana vokatry ny fambolena (indrindra ny voninkazo  tulipe) sy vokatry ny fiompiana (vokatra azo avy amin’ ny ronono ty ny frômazy, sns sy hena). Mandalo serana-tsambo maro ny entam-barotra, ka isan’ izany ny ao Rotterdam izay seranan-tsambo voalohany indrindra maneran-tany.

Tafiditra tao amin’ ny Empira Rômana ny faritra misy an’ i Nederlandy ankehitriny, avy eo nanani-bohitra sy niorim-ponenana tao ny Franka sy ny Saksôna tamin’ ny taonjato faha-5 taor. J.K. Nifandimby nanjakazaka tao ny Jermàna (tamin’ ny alalan’ i diokan’ i Bourgogne avy eo tamin’ ny alalan’ ny dinastian’ ny Habsborga. Niaraka tamin’ izay koa dia nisy tanàn-dehibe natanjaka dia natanjaka izay nandroso nanomboka tamin’ ny taonjato faha-12. Tamin’ ny taona 1566 dia nitroatra nanohitra an’ i Espaina teo ambany fahefan’ ny Habsborga i Nederlandy ka nanambara ny fahaleovan-tenany tamin’ ny taona 1579 ka nitondra ny anarana hoe Faritany Miray (frantsay: Provinces-Unies). Ny firoboroboan’ ny toekarena tao amin’ izany fanjakana izany dia nahatratra ny tampony vokatry ny varotra zava-manitra fanatsarana tsiro sy fofon-tsakafo. Tamin’ ny taona 1794 anefa dia nandrava ny fisian’ ny Faritany Miray ny fananiham-bohitry ny Frantsay ary niforona taorian’ izany ny Fanjakan' i Hôlandy izay nakambana tao amin’ ny Empira Frantsay. Nahazo ny fahaleovan-tenany indray i Nederlandy tamin’ ny taona 1815, taorian’ ny fianjeran’ ny fitondran’ i Napoléon Bonaparte. Tsy naharitra ny fikambanany tamin’ i Belzika ka natsangana ny demôkrasian’ antenimiera tamin’ ny taona 1848. Nitoetra ho firenena tsy miandany i Nederlandry nandritra ny Ady Lehibe Voalohany. Nandritra ny Ady Lehibe Faharoa dia mbola nanambara ny tsy fiandaniany izy nefa nanafika azy i Alemaina. Taorian’ ny ady dia nanambara ny fahaleovan-tenany i Indônezia izay zanatany nederlandey. Tamin’ ny taona 1957 dia anisan’ ny firenena mpanorina ny fananganana an’ i Eorôpa izy. Izy koa dia anisan’ ireo mpikambana mpanorina ny Benelux (Belzika, Nederlandy, Luxembourg), izay fiaraha-miasa ara-toekarena niorina tamin’ ny taona 1958.

Tantara

[hanova | hanova ny fango]

Rehefa tapitra ny ny Taona Afovoany ny loham-pirenena tamin'ny Bourgogne, firenena izay lasa anisan'ny Frantsa, miray saina faritra fito ambin'ny folo. Ireo faritra nantsoina hoe ny Nederlandy. Ary rehefa nanambady an'i Maximilian I, Mpanjaka Romanina Masina, ny zanakavavin'ny dioka, dia lasa anisan'ny Espaina i Nederlandy. Tamin'ny taonjato faha-16 dia lasa Protestanta ny olona maro. Tsy tia izany ny mpanjakan'i Espaina, tiany hijanona Katolika ny nerlandey rehetra. Nanapa-kevitra ny hamono ny protestanta avokoa izy. Mazava ho azy fa tsy tia izany ny Holandey, ary tamin'ny 1568 dia nanomboka ny ady tamin'i Espaina. Ilay ady dia naharitra hatramin'ny 1648, noho izany dia antsoina hoe ny Adin'ny valopolo taona. Mpitondra lehiben'ny nerlandey tamin'izany ady izany i Willem van Oranje.

Tamin'ny 1648 ny Nederlandy sy Espaina no nanao sonia soa aman-tsara. Ny mponina nerlandey dia navela hitandrina ny toerana rehetra nosamboriny. Ny ampahany Holandy izay tsy resin'ny Holandey dia nijanona tamin'ny Espaina. Taty aoriana dia anjaran'i Belzika izay ampahan-tany tsy azon'ny Holandy izay.

Rehefa nahaleo tena ny Nederlandy, dia tena manokana firenena. Nentim-panjaka avokoa ny firenena rehetra tao Eoropa, fa Repoblika izy. Faritany fito no hita ato amin'i Nederlandy, izay entin'ny tanàn-dehibe. Ireo tanàn-dehibe ireo dia entin'olom-pirenena manan-karena. Entin'ny mpitondra faritany izay manam-pahefana be ireo tanàna ireo, fa na dia izany aza kely ny fahefan'izy ireo raha oharina amin'ny mpanjakan'ny firenena eoropeanina hafa.

Tamin'ny taonjato faha-18 dia niamahantra ny Nederlandy. Betsaka ireo olona nihevitra fa ny mpitondra tanàna no anton'izany. Betsaka koa ireo nihevitra fa be loatra ny fahefahana azon'izy ireo ka tia hanilika azy ireo. Tamin'ny 1789 dia naongan'ny frantsay ny mpanjakany. Nanafika firenena hafa ihany koa ny frantsay mba hanongana ny fahefan'ireo firenena ireo. Tamin'ny 1795 dia nanafika an'i Nederlandy zareo. Voatery nandositra tany Angletera ny mpitondra tanàna William V. Novaina anarana ho Repoblika Batavianina i Nederlandy ary lasa demôkrasia. Fa tsy faly tamin'ny mpitondra nerlandey ny frantsay ka nanao ny ralahiny ho mpanjakan'i Nederlandy i Napoléon. Nalaza ary tiam-bahoaka i Louis fa tsy mbola faly taminy ihany ny frantsay, ka lasa ampahan'i Frantsa i Nederlandy tamin'ny 1810.

Resy i Napoléon tamin'ny 1815 ary nahaleotena indray ny Nederlandy. Nihevitra ireo firenena eoropeanina fa hevitra tsara ny manao an'i Nederlandy ho firenea maery, mba hahatohitra fanafihan'ny frantsay fanindroany. Noho izany dia nampiana tamin'i Nederlandy i Beljika sy Loksamborga. Lasa mpanjaka i William I izay zanak'i William V. Tsy faly tamin'ny mpanjaka nerlandy ny beljianina. Nirotaka izy ireo tamin'ny taona 1830. Nandefa tafika i William. Mahery kokoa nohonn'y tafika beljianina ny tafika nerlandey fa notohanan'ny frantsay izy ireo. Nifidy ny mpanjakany ny beljianina ka lasa firenena mahaleotena.

Nisy ireo tamin'ny vahoaka no nilaza fa be loatra ny fahefan'ny mpanjaka. Tia hampihena ny fahefany izy ireo, ka izy ihany no mifidy ny governemantany. Tamn'ny 1848 , dia nisy ireo rotaka lehibe manohitra ny mpanjaka eraky ny firenena eoropeanina. Natahotra izany hitranga ao Nederlandy ny mpanjaka. Ka nanome alalana ana'i Hohan Rudolf Thorbecke hanoratra lalàm-panorenana ny mpanjaka. Nanomboka tamin'izany fotoana izany dia afaka mifidy ny vahoaka. Tamin'ny fiandohany dia ny manan-karena ihany no afaka mandatsa-bato. Nanomboka tamin'ny 1919 dia afaka manatrika fifidianana avokoa ny olon-drehetra.

Tamin'ny Ady Lehibe Voalohany dia tsy niady ny Nederlandy. Tia nijanona ho tsy mpanatrika ady ihany koa ny Nederlandy tamin'ny Ady lehibe faharoa, fa voatafiky ny Alemanina ny firenena tamin'ny 1940. Sahala ny tany amin'ireo firenena voatafik'i Alemaina dia namono jiosy ny Antoko Sôsialista Nasionaly Alemanina. Vehivavy jiosy niaina tany Nederlandy i Anne Frank. Niafina tamin'ny Nazi ny fianankaviany sy izy ary nanoratra diary izy. Maty tany amin'ny toby fitanàna Nazi izy ary nalaza ny diariny.

Nanafaka ny faritra atsimon'i Nederlandy ireo tafika amerikanina kanadianina, poloney ary britanika tamin'ny 1944. Tia hiampita ny Rhin zareo araka ny Operation market Garden izay hanafahana ny ampaha sisan'ny firenena, saingy resy. Tamin'ny volana Mey 1945 ny firenena vao afaka. Nandritry ny dimy taona nanjanahan'ny Alemanina an'i Nederlandy dia eo amin'ny olona dimy alina sy roa hetsy teo ho eo no naty tao Nederlandy.

Taona fohy taorian'ny Ady dia nanambara ny fahaleovantenany i Indonezia.

Jeografia

[hanova | hanova ny fango]

Raha ny marina, ny ankamaroan'ny Nederlandy dia noforonin'ny fasika izay tonga avy any amin'ny renirano maro mikoriana eo amin'ny tanim-pirenena. Zavatra niavaka renirano ny Rhin, ny Maas, ny IJssel sy ny Scelt. Ny ampahany lehibe Nederlandy dia ambanin'ny haavon'ny ranomasina. Ny anton'izany dia satria ny Holandey dia nanamaina farihy sy ny faritra maro any an-dranomasina, amin'ny alalan'ny famoronana polders. Ary noho izany dia misy ny hoe "Andriamanitra no namorona ny tany, fa ny Holandey namorona ny Nederlandy." Izany no mahatonga ny Nederlandy tena fisaka. Ao ny tena atsimo-atsinanan'ny Nederlandy, tao Limburg, misy havoana. Noho izany, amin'io faritra io dia mpizahantany holandey maro. Ny avo indrindra any amin'ny Eoropeana anjara Nederlandy, ny Vaalserberg, dia 323 metatra ambonin'ny haavon'ny ranomasina. Ny avo indrindra any Nederlandy na mety sy ny Fanjakan'ny Nederlandy ny tendrombohitra Scenery, teo amin'ny nosy Karaiba Saba, amin'ny 887 metatra.

Tanàna

[hanova | hanova ny fango]

Ity no lisitry ny tanàna ahitana isam-ponina mahery ny iray hetsy

Amsterdam
Rotterdam
The Hague
Utrecht
Eindhoven
Filaharana Tanàna Isam-ponina Faritany Notes
1 Amsterdam 780 000 Hôlandy Avaratra afatsy Driemond ary Landelijk Noord
2 Rotterdam 611 000 Hôlandy Avaratra
3 La Haye 500 000 Hôlandy Avaratra anarana nerlandey: Den Haag
4 Utrecht 312 634 Utrecht
5 Eindhoven 213 809 Brabant Avaratra
6 Tilburg 203 492 Brabant Avaratra
7 Almere 193 303 Flevoland
8 Groningen 187 298 Groningen afatsy Engelbert, Hoogkerk, Middelbert ary Noorderhoogebrug
9 Breda 173 299 Brabant Avaratra
10 Nijmegen 164 165  Gelderland afatsy Lent sy Oosterhout
11 Apeldoorn 155 726 Gelderland afatsy Beekbergen, Hoenderloo, Hoog Soeren, Klarenbeek, Lieren, Loenen, Uddel ary Ugchelen
12 Enschede 154 017 Overijssel
13 Haarlem 151 853 Hôlandy Avaratra afatsyBloemendaal, Hillegom, Heemstede, Velsen, Overveen
14 Arnhem 147 018 Gelderland afatsy Schaarsbergen
15 Amersfoort 126 750 Utrecht afatsy Hoogland ary Hooglanderveen
16 Dordrecht 118 540 Hôlandy Avaratra
17 Zoetermeer 118 020 Hôlandy Avaratra
18 Zwolle 118 000 Overijssel afatsy Brinkhoek, Haerst, Herfte, Langenholte, Wijthmen ary Windesheim
19 Leiden 117 480 Hôlandy Avaratra
20 Maastricht 116 200 Limburg afatsy Borgharen ary Itteren
21 Ede 107 476 Gelderland CBS (1 January, 2007)
22 's-Hertogenbosch 102 220 Brabant Avaratra afatsy Bokhoven, Empel, Engelen, Kruisstraat, Maliskamp ary Rosmalen
23 Venlo 100 271 Limburg

Faritany

[hanova | hanova ny fango]
Saina Faritany Renivohitra Tanàna lehibe indrindra Velarantany (km2) Isam-ponina[5] Hakitroka
(isaky ny km2)
Drenthe Assen Assen 2 641 486 197 184
Flevoland Lelystad Almere 1 417 374 424 264
Friesland Leeuwarden Leeuwarden 3341 642 209 192
Gelderland Arnhem Nijmegen 4 971 1 979 059 398
Groningen Groningen Groningen 2 333 573 614 246
Limburg Maastricht Maastricht 2 150 1 127 805 525
Brabant Avaratra Den Bosch Eindhoven 4 916 2 419 042 492
Hôlandy Avaratra Haarlem Amsterdam 2 671 2 613 070 978
Overijssel Zwolle Enschede 3 325 1 116 374 336
Utrecht Utrecht Utrecht 1 385 1 190 604 860
Zelandy Middelburg Middelburg 1 787 380 497 213
Hôlandy Atsimo La Haye
(Den Haag)		 Rotterdam 2 814 3 455 097 1228

Pôlitika

[hanova | hanova ny fango]

Ny Nederlandy dia tany entim-panjaka voafehin'ny lalàm-panorenana nanomboka tamin'ny taona 1815, ary demôkrasia entin'antenimiera nanomboka tamin'ny 1848. Miavaka amin'ny fiezahana hahavitana fifaneken'olom-betsaka amin'ny olana lehibe ny politika ary ny fitondrana nerlandey. Tamin'ny taona 2010, dia voalahatra ho firenena fahafolo demôkratika indrindra eto amin'izao tontolo izao i Nederlandy.

Ny mpanjaka no mitondra ny firnena, izay mpanjaka Willem-Alexander. Raha araka ny lalàm-panorenana dia voafehy ny fahefana. Araka ny lalàna, dia zon'ny mpanjaka no ampahafantarina ary anontaniana amin'ny raharahan-governemanta. Araka ny fifanarahan'ny mpanjaka ary ny minisitra, dia mety manam-pianjadiana ary fahefana betsaka noho ny nomen'ny lalàm-panorenana ny mpanjaka.

Jereo koa

[hanova | hanova ny fango]

Firenena ao Eorôpa

Albania - Alemaina - Andôra - Aotrisy - Belzika - Bielôrosia - Bolgaria - Bôsnia-Herzegôvina - Danemarka - Espaina - Estônia - Fanjakana Mitambatra - Finlandy - Frantsa - Grisia (na Gresy) - Hôngria (na Hongaria) - Irlanda - Islandy - Italia - Jeôrjia - Kipra (na Sipra) - Krôasia (na - Krôatia) - Letônia - Liktenstaina - Litoania - Loksemborga - Masedônia Avaratra (na Makedônia Avaratra)- Malta - Môldavia - Môntenegrô - Nederlandy - Nôrvezy - Okraina - Pôlônia - Pôrtogaly - Tsekia - Romania - Rosia - San-Marîno - Serbia - Slôvakia - Slôvenia - Soeda - Soisa - Tsekia - Vatikàna.

Kôntinenta eto an-tany

Boky fandalinana

[hanova | hanova ny fango]
Jeografia sy ny tontolo iainana
  • Burke, Gerald L. The making of Dutch towns: A study in urban development from the 10th–17th centuries (1960)
  • Lambert, Audrey M. The Making of the Dutch Landscape: An Historical Geography of the Netherlands (1985); focus on the history of land reclamation
  • Meijer, Henk. Compact geography of the Netherlands (1985)
  • Riley, R. C., and G. J. Ashworth. Benelux: An Economic Geography of Belgium, the Netherlands, and Luxembourg (1975) online
Tantara
  • Paul Arblaster. A History of the Low Countries. Palgrave Essential Histories Series New York: Palgrave Macmillan, 2006. 298 pp. ISBN 1-4039-4828-3.
  • J. C. H. Blom and E. Lamberts, eds. History of the Low Countries (1998)
  • Jonathan Israel. The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall 1477–1806 (1995)
  • J. A. Kossmann-Putto and E. H. Kossmann. The Low Countries: History of the Northern and Southern Netherlands (1987)

Tsiahy

[hanova | hanova ny fango]
  1. ↑ Main indicators of the Netherlands Archived Martsa 30, 2016 at the Wayback Machine, CBS
  2. ↑ "Indicateurs internationaux de développement humain". Archived from the original on 2012-08-15. Retrieved 2015-05-10.
  3. ↑ 599 ho an'ny Nederlandy karibeanina
  4. ↑ "Regionale Kerncijfers Nederland" (in Dutch). Statistics Netherlands. 2007. Retrieved 2007-10-13.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  5. ↑ "Bevolking per regio naar leeftijd, geslacht en burgerlijke staat" (in Dutch). Statistics Netherlands. 2007. Retrieved 2007-10-13.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederlandy&oldid=1092060"