Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache

Avy amin'i Wikipedia

Ny Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache, izay hafohezina amin' ny hoe MDRM, dia antoko pôlitika malagasy niforona tamin' ny 22 Febroary 1946 ary nofoanana tamin' ny 10 Mey 1947, izay nanao tanjona anaty fotoana fohy ny fizakan-tenan' i Madagasikara ao anatin' ny Union française sy, taty aoriana, ny fahaleovan-tenan' i Madagasikara tsy amin' ny alalan' ny fitaovam-Obtenir de l’aide lors de la création ou la modificapiadiana na ny herisetra. Izy no antoko pôlitika voalohany niforona teto Madagasikara, taorian' ny Fihaonambe tany Brazzaville (taona 1944) nanambaràn' ny jeneraly Charles de Gaulle fa ny zanatany rehetra dia tokony ho lasa fizaran-tany frantsay ampitan-dranomasina izay manana zo hanana solontena ao amin' ny Antenimieram-Pirenena frantsay[1].

Voalamina tsara ary nokarakarain' ny ampahany amin' ny sangany ara-pahaizana malagasy ilay antoko, ary noho ny maha Merina avy ao afovoan-tany ny ankamaroan' ny mpitarika ao aminy (Joseph Raseta na Joseph Ravoahangy), ary koa noho ny fitakiana ara-pôlitika mahery vaika no mahatonga ny fiforonan' ny Parti des Déshérités de Madagascar (PA.DES.M.), izay nahitana indrindra ny vahoaka amorontsiraka (Tanindrana) notarihin' i Philibert Tsiranana, izay nankasitraka ny fizorana amin' ny fizakan-tena tsikelikely.

Ny fikomiana niteraka ra mandriaka tamin' ny 29 Marsa 1947, izay nahafatesana Frantsay 150 sy Malagasy an' arivony, ary ny famoretana feno habibiana naterak' izany, dia nisy fiantraikany tamin' ny MDRM. Ny sasany amin' ny vondrona kely teny ivelany toy ny Parti national malgache (PANAMA) dia voarohirohy tamin' ny firongatry ny herisetra. Nanapa-kevitra ny handrava ilay antoko sy hisambotra ny mpitarika azy ny manam-pahefana mpanjanaka, anisan' ny voasambotra ny olom-boafidy roa ao amin' ny Conseil de la République ("Filankevitry ny Repoblika") sy ny iray ao amin' ny Antenimieram-pirenena frantsay. Voaheloka higadra amin' ny sazy mavesatra izy ireo ary natao sesitany hiala avy eto amin' ny Nosy. Maro ny mpikatroka nosamborina sy nampijaliana[2].

Noho ny fahefany sy ny fitakiany maheriaika, ny MDRM dia nanjavona, ka namela ny PADESM izay sôsialy-demôkraty hahazo ny fahaleovantenan' i Madagasikara. Raha vao nambara ny fahaleovantenan' i Madagasikara tamin' ny 26 Jona 1960 dia nahazo famotsoran-keloka ho an' ny mpitarika telo lehibe ao amin' ny MDRM ny filoha Tsiranana ary nahafahan' izy ireo niverina amim-pandresena an-tanindrazana.

Fanorenana sy firehan-kevitra[hanova | hanova ny fango]

Taorian' ny Ady Lehibe Faharoa dia nipoitra teo amin' ireo olona sangany tao amin' ny firenena namorona ny Empira Mpanjanaka Frantsay ny faniriana fanafahana. Ny mpanao pôlitika sasany ao Frantsa, anisan' izany ny jeneraly de Gaulle, dia mahatsapa ihany koa fa ilaina ny manova ny fifandraisana taloha amin' ny fitondrana ho fifamatoram-piaraha-miasa ahazoan' ny roa tonta tombontsoa. Nanomboka tamin' ny taona 1944, ny lahateny fanokafana ny Fihaonambe tao Brazzaville nataon' i Charles de Gaulle dia nanampy tamin' ny fanomezana fanantenana ho an' ny mpanohana ny fanafahana toy izany. Manomboka tamin' izay dia nasaina handray anjara amin' ny fitantanana ny raharaha anatiny ao amin' ny fireneny ny voazanaka. Ao anatin' izany no ahafahan' i Madagasikara misitraka toerana roa ao amin' ny Antenimiera Mpanorina frantsay tany Paris.

Natao tamin' ny Nôvambra 1945 ny fifidianana ny solontena ho an' ny fivoriambe voalohany nataon’ ny Antenimiera Mpanorina tany Paris, mba handrafetana ny lalàm-panorenan' ny Repoblika Fahefatra frantsay. Voafidy tamin' ny anaran' ny "famerenana ny fahaleovantenan' i Madagasikara" ny dokotera roa antsoina hoe Joseph Ravoahangy sy Joseph Raseta izay hisolo tena an' i Madagasikara. Tonga tany Paris izy ireo tamin' ny fiandohan' ny Desambra 1945, ary tapa-kevitra ny hitaky ny fahaleovantenan' ny Nosy.

Fahaterahana nandalo dingana roa[hanova | hanova ny fango]

Fahaterahan' ny MDRM tao Paris[hanova | hanova ny fango]

Tamin' ny fahatongavan' izy ireo dia nitady fanampiana tamin' ny Malagasy any am-pielezana ireo solombavambahoaka roa ireo ary nanomboka nifandray tamin' ny hery pôlitika frantsay maro (antoko pôlitika, sendikà, andrim-panjakana, sns). Nisedra fanoherana mahery vaika anefa izy ireo. Nanomboka nahatsapa ny filana fanohanana avy amin' ny vahoaka izy ireo satria heverin' ny hery pôlitika tao Frantsa fa ny fitakiana nasiônalista malagasy dia an' ny Hova vitsy anisa ihany, noho izany dia teraka ny faniriana hanangana antoko hidiran' ny daholobe. Tamin' ny 22 Febroary 1946[3], ny Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache dia naorin' ireo solombavambahoaka roa ireo ara-dalàna tao amin' ny café du Vieux Paris ao amin' ny Quarter Latin, nampian' ny olona vitsivitsy avy any am-pielezana anisan' izany i Jacques Rabemananjara (ny famoronana ilay antoko tao ao Paris koa dia nahafahana niantehitra amin' ny lalàna tamin' ny 1901 momba ny fikambanana izay tsy mbola navoaka taty Madagasikara)[4][5][6].

Raha adika amin' ny teny malagasy ny anaran' ilay antoko dia "Hetsika Demôkratikan' ny Fanavaozana Malagasy". Ireo mpitarika telo ireo dia Merina taranaky ny Hova (ilay sarangam-poko anelanelany nalaza teo amin' ny fanaovana pôlitika tao amin' ny lapan' ny Fanjakana Merina teo aloha)[7].

Avy any Paris nankaty Madagasikara[hanova | hanova ny fango]

Ny fananganana ny MDRM eto amin' ny Nosy dia nanaraka dingana maromaro. Nanomboka amin' ny fananganana ny kômity misahana ny fifidianana izay nanohana an' i Joseph Ravoahangy sy i Joseph Raseta izany.

Eo amin' ny sehatra nasiônaly dia nisy ny Kômity notarihin' ny dokotera J. Rakotonirainy ary nahitana ny olo-malaza maro izay mpikambana tao amin' ny hetsi-panafahana malagasy (Randriambololona, ​​​​Ranaivo Paul, Ranaivo Jules, sns) izay notezaina tao amin' ny fikambanana nasiônalista toy ny VVS sy ny SRI ary ny PCRM. Taorian' ny fifidianana, ary satria teo ny fandresen' ny kandidà roa tonta, dia nitady fomba tsara kokoa hanohanana azy ireo sy ny hetsik' izy ireo tamin' ny alalan' ny fampielezan-kevitra mavitrika sy ny fandefasana vola any Paris ilay Komity. Noho izany dia nanapa-kevitra ny hanangana sendikàn' ny mpanoratra sy ny mpanao gazety malalaka ka ny hetsik' izy ireo dia natokana amin' ny fanaovana fampielezan-kevitra ho an' ny fahaleovan-tena. Nanandrana nitaiza ara-pôlitika ny Malagasy koa izy ireo mba hahatonga ny Malagasy ho saro-piaro kokoa amin' ny resaka fizakan-tena sy amin' ny fandaharan' asan' ny solombavambahoaka roa. Manoloana ny fahombiazan' ireo sendikà ireo sy noho fahafantarana ny tena tanjon' izy ireo dia nanapa-kevitra ny fitondrana mpanjanaka ny handrara azy ireo sy hanasazy ny lehiben' izy ireo amin' ny fampandoavana onitra (Mey 1946). Tsy nanana rafitra ho enti-mitolona ny mpomba ny solombavambahoaka ka nihevitra ny fananganana ny MDRM ho vahaolana tsara indrindra sy tsy nampoizina izay ho enti-miady amin' ny famoretana ataon' ny mpanjanaka.

Ohatra, ny Komitin' ny fifidianana teo aloha izay nanohana ireo olom-boafidy roa ireo dia nahazo alalana avy amin' ny mpamorona ny MDRM, tamin' ny Avrily 1946 ny hananganana io antoko io voalohany ao Antananarivo, mba hiatrehana ny fifidianana amin' ny taona 1946. Ary tamin' ny 18 Jona 1946 no nijoro tamin' ny fomba ôfisialy sy ara-dalàna teto Madagasikara ilay antoko. Nanomboka tao Antananarivo no niely haingana tany amin' ny faritra hafa eto amin' ny Nosy ny fananganana sampana sy zana-tsampana ary vondrona madinika. Raha ny marina, io hafainganana io dia vokatry ny hetsiky ny sendikàn' ny mpanao gazety, ny fiovan' ny Komity misahana ny fifidianana teo aloha ho sampana, ary tsy hadinoina koa ny fandraisana anjaran' ny kôperativa nasiônalista izay nahazoan' ny Secours Rouge International (S.R.I.) sy ny Parti communiste de la région de Madagascar (P.C.R.M.) tombony.

Ny lova navelan' ny hetsika nasiônalista talohan' ny Ady Lehibe[hanova | hanova ny fango]

Araka izany ilay antoko dia nandova ny rafitra nasiônalista maro tamin' ny tapany voalohany amin' ny taonjato faha-20 (lasa firenena tokana araka izany i Madagasikara) sarobidy amin' ny Vy Vato Sakelika (V.V.S.) ary notohanan' ny Secours Rouge International (S.R.I.) sy ny Parti communiste de la région de Madagascar (P.C.R.M.). Ankoatra izay dia noho ny fisian' ity farany efa nanomboka tamin' ny taompolo 1930 no nampisy loko kôninista ny nasiônalisma malagasy. Nandray anjara i Jean Ralaimongo tamin' ny hetsika nataony, voalohany tany amin' ny tapany avaratry ny Nosy, indrindra ny ady amin' ny tsy rariny sy amin' ny fanararaotana nataon' ny fanjanahantany toy ny fandroahana ny tantsaha amin' ny taniny.

Ankoatra ny tolona mivaingana eo amin' ny sehatra sôsialy, ny MDRM dia nandova ity karazana tolona ity koa izay nifantoka bebe kokoa amin' ny adihevitra ara-potokevitra nokarakarain' ny asa fanaovan-gazety feno fihetsiketsehana izay nanentana ny vahoaka hatrany ambanivohitr' i Madagasikara, indrindra noho ny fiaraha-mamaky ny gazety nasiônalista. Navoaka tao Antatarivo renivohitry ny nasiônalisma tamin' ny faran' ny taona 1920 ireo gazety ireo, izay nitana andraikitra mihoatra noho izay nosahaniny hatramin' izay amin' ny maha fitaovan' ny tolona ho an' ny hetsika fanafahana. Ny rafitra toy ny S.R.I. na ny P.C.R.M. mantsy dia mora tratran' ny famoretana ataon' ny fitondrana mpanjanaka. Nanjavona izy ireo taloha kelin' ny ady tamin' ny taona 1939, nefa namela amin' ny MDRM kolontsaina ara-pôlitika izay ahitana fomba fiasa toy ny fanaovan-javatra miafina ka hatramin' ny fomba fanehoan-kevitra toy ny fifidianana, ary koa ny manam-pahaizana izay novolavolainy sy nanetsiketsika ny antoko, tsy hanadinona ny lamin-tambazotra midadasika napetrany sy nampisy rafitra ny MDRM (kôperativa, tambazotran' ny mpikatroka, sendikà, sns.).

Nateraky ny zava-nisy tamin' ny vanim-potoana nisy azy ny MDRM ary ahafaha-mitaratra ny hevitra sy ny firehana tamin' ny androny amin' ny alalan' ny fakana aingam-panahy avy amin' ny zava-nisy tamin' izany fotoana izany (fiantraikan' ny zava-nitranga taorian' ny ady, taorian' ny fanafoanana ny fanjanahantany, taorian' ny ny ady mangatsiaka, sns.). Ny fahaterahany ihany koa dia tsy afa-misaraka amin' io finiavan' ny Repoblikana Frantsay hanavao ny pôlitikan' ny fanjanahantany, izany hoe ny fampaandraisana anjara ny zanatany amin' ny fitantanana ny raharaha anatiny amin' ny fireneny, izay asehon' ny Fihaonamben' i Brazzaville. Araka izany, ny M.D.R.M. dia natao ho rafitra hahafahan' ny Malagasy mandray anjara amin' ny fitantanana an' i Madagasikara noho ny fanavaozana ara-drafitra nataon' i Frantsa (indrindra ny fananganana antenimiera isam-paritra). Ity fanamarihana farany ity dia midika fa ny niandohan' ny antoko dia mifandray betsaka amin' ny toe-draharaha pôlitika liberaly tamin' ny vanim-potoanan' ny ady ary indrindraindrindra tamin' ny fahafantaran' ny ankamaroan' ny Malagasy ny faharetan' ny fanjanahantany sy ny endri-pamoretana isan-karazany ary ny faresen-dahatra fa ny fahalalahana sy ny fahaleovantena ihany no vahaolana amin' ny olana sy ny fijaliany. Inona no M.D.R.M. hiparitaka amin'ny fampielezan-kevitra ataony.

Ny fahaterahan' io antoko io dia tsy afa-misaraka amin’ ny finiavan' ny Repoblikana Frantsay koa hanavao ny pôlitikan’ ny fanjanahantany amin' ny fampandraisana anjara ny zanatany amin' ny fitantanana ny raharaha anatiny, asehon' ny Fihaonambe tao Brazzaville. Araka izany, ny MDRM dia rafitra natao hahafahan' ny Malagasy mandray anjara amin' ny fitantanana an' i Madagasikara noho ny fanavaozana ara-drafitra nataon' i Frantsa (indrindra ny fananganana Antenimiera ifotony). Ny niandohan' ilay antoko dia mifandray betsaka amin' ny toe-draharaha pôlitika liberaly tamin' ny vanim-potoana taorian' ny ady ary indrindraindrindra tramin' ny fahatsiarovan-tenan' ny ankamaroan' ny Malagasy momba ny faharetana tafahoatry ny fanjanahantany sy ny endri-pamoretana isan-karazany ary ny faharesen-dahatra ny amin' ny maha hany vahaolana ny fahalalahana sy ny fahaleovantena ihany amin' ny olana sy ny fijaliany araka ny fampielezan-kevitra nataony.

Tanjona[hanova | hanova ny fango]

Niorina ho amin' ny fahaleovan-tenam-pirenena izany antoko izany[3]. Nilamina ny hetsika, ary na dia nikatsaka ny fahaleovan-tena ho an' i Madagasikara aza, dia nanaiky ny vina frantsay momba ny fanaovana an' i Madagasikara ho anisan' ny vondrom-piarahamonina ara-toekarena sy ara-kolontsaina maneran-tany ao amin' ny frankôfônia (amin' ny teny frantsay: Organisation internationale de la Francophonie - OIF) Nahazo fanohanana tamin' ny olona avy amin' ny faritra sy ny foko ary ny saranga rehetra io antoko io, ary tamin' ny Nôvambra 1946 dia voafidy hisolo tena an' i Madagasikara ho solombavambahoaka ao amin' ny Antenimieram-Pirenena frantsay izy telo mirahalahy[3].

Tsy ny hanafaka ny Malagasy amin' ny fitondrana frantsay ihany no nananganan' ireo sangany amin' ny Hova ny MDRM, fa mba hamerenana indray koa ny toe-javatra talohan' ny fanjanahan-tany frantsay, dia ny fitondrana ara-pôlitikan' ny Merina, rehefa azo ny fahaleovantena. Ho setrin' ny fananganana ny MDRM dia niforona tamin' ny taona 1946 ny Parti des Déshérités de Madagascar (PADESM), izay azo adika amin' ny teny malagasy hoe "Antokon' ny tsy manan-dova eto Madagasikara", izay nahasarika mpikambana avy amin' ny vondrom-poko amorontsiraka (atao hoe Tanindrana), izay nanjakazakan' ny Fanjakana Merina teo aloha ny ankamaroany, ary koa ny taranaky ny andevo merina, izany hoe ireo antsoina hoe Mainty. Tamin' ny voalohany ny PADESM dia antoko nasiônalista, nefa tamin' ny farany dia nankasitraka ny firosoana miandalana mankany amin' ny fahaleovan-tena izay hitandro ny fifandraisana akaiky amin' i Frantsa sy hisoroka ny fiverenan' ny fitondrana merina talohan' ny fanjanahan-tany. Nanohana an-kolaka ny PADESM ny manam-pahefana frantsay nofehezin' ny Sôsialista, izay nijoro ho mpiaro ny vahoaka ampahorina, hanohitra ny fanararaotan' ny saranga ambony sy avara-pianarana ao amin' ny Merina[7].

Ny toeran' ny MDRM nandritra ny hetsika tamin' ny taona 1947[hanova | hanova ny fango]

Efa tamin' ny faramparan' ny taona 1946 no nametrahan' ny solombavambahoaka MDRM ny volavolan-dalàna momba ny fahaleovan-tenan' i Madagasikara tamin' ny fitondrana frantsay, saingy nolavin' ny Antenimieram-Pirenena frantsay izany. Ny ezaka nasiônalista nataon' ireo solombavambahoaka malagasy ireo dia tsy nankasitrahin' praiminisitra sôsialista frantsay, Paul Ramadier, sy ny Minisitry ny Zanatany (frantsay: Ministre des Colonies), atao hoe Marius Moutet[3], izay nanao ny fikatsahan' ny MDRM ny fahaleovan-tena ho fanohintohinana ny laza sy ny fahefana frantsay[7]. Izy io koa dia nampanangasanga ny fifandonana mahery vaika nataon' ny nasiônalista vietnamiana tany Indôsina Frantsay[8].

Vokatr' izany dia nanambara i Moutet fa vaky ny "ady amin' ny hetsika ho amin' ny fizakan-tena malagasy"[3], ka nahatonga ny fihamafisan' ny fitakian' ny nasiônalista teto Madagasikara[8]. Noho ny fahatsapan' ny solombavambahoaka Raseta sy Ravoahangy ary Rabemananjara ny fiharatsian' ny toe-draharaha teto amin' ny firenena dia niara-nanao fanambaràna izy ireo tamin' ny 27 Marsa 1947[3], nanentana ny vahoaka mba ho tony tanteraka manoloana ny hetsika sy ny fihantsiana isan-karazany natao hanakorontana ny vahoaka malagasy sy hanakorontana ny pôlitikan' ny MDRM izay nandala ny fitoniana[9].

Tsy nankatoavin' ny Malagasy izany fanentanana izany, ka tamin' ny 29 Marsa 1947, dia nikomy nandritra ny roa taona hanoherana ny fitondran' ny mpanjanaka ny mpitolona nasiônalista.[7]

Ny MDRM no nampangain' ny Frantsay fa nahavanona ilay fikomiana, ka tamin' ny 6 Mey 1947, tao Moramanga, dia novonoin' ny miaramila amin' ny tifitra variraraka tao anaty kalesin-dalamby ny mpikambana MDRM maro, ka nahafatesana teo anelanelan' ny 124 sy 160 ny ankamaroan' ny mpikatroka MDRM izay tsy nitam-piadiana[10].

Nandritra ny ady dia tombanana ho 1 900 eo ho eo ny Malagasy mpanohana ny PADESM matin' ny mpiray tanindrazana aminy izay mpanohana ny MDRM[3].

Fandravana ny MDRM[hanova | hanova ny fango]

Na dia nilaza hatrany ny tsy maha tompon' antoka sy tsy fananany tsiny aza ny mpitarika MDRM dia noravan' ny mpitondra frantsay ity antoko ity[10]. Nanomboka tamin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra 1948 tao Antananarivo dia nisy ny fitsarana ampahibemaso nataon' ny Frantsay momba ilay fikomiana, izay niampanga ny tompon' andraikitra miisa 77 tao amin' ny MDRM. Nilaza ny manam-pahefana frantsay fa ny fanambaràn' ny mpitarika ity antoko ity ampahibemaso momba ny tokony hisian' ny fitoniana fotoana fohy alohan' ny fipoahan' ny fikomiana dia tetika fanakonana ny fandraisan' izy ireo anjara amin' ny fanomanany ny fikomiana[3], izay natombony mangingina tamin' ny alalan' ny telegrama novaina endrika tsy ho azo vakina. Nosamborina sy nampidirina am-ponja ny solombavambahoaka Ravoahangy sy Rabemananjara tamin' ny 12 Avrily 1947, narahin-dRaseta (izay tany Paris fony nanomboka ny fikomiana) roa volana taorian' izay, ka voahitsakitsaka ny zon' izy ireo hahazo fiarovana ara-diplômatika. Ny adihevitra momba ilay tolom-panafahana tao amin' ny Antenimieram-Pirenena frantsay tamin' ny 1 Aogositra 1947 dia nifarana tamin' ny fanapahan-kevitra hanafoana io tsimatimanota io ho an' ny solombavambahoaka telo[1], izay nampijalina tany am-ponja[3].

Ny fitsarana, izay natao tamin' ny 22 Jolay hatramin' ny 4 Ôktôbra 1948, dia nahitana tsy fanarahan-dalàna maro. Maty notifirina telo andro talohan' ny fitsarana ny vavolombelona lehibe amin' ny fampanoavana, ary azo tamin' ny fampijaliana ny ankamaroan' ny porofo niampanga ny voampanga. Voaheloka ho niray teti-dratsy manohitra ny fanjakana sy ho nanohintohina ny fiarovam-pirenena izy telo mirahalahy. Na dia nisy aza ny tsy fanarahan-dalànan' ny fitsarana dia voaheloka ho faty Ravoahangy, niaraka amin-dRaseta sy nasiônalista efatra hafa[10], fa voaheloka higadra mandra-pahafatiny kosa Rabemananjara[3]. Tamin' ny Jolay 1949, dia novana ho sazy an-tranomaizina mandra-pahafaty ny fanamelohana ho faty ny voaheloka, ary nigadra nanomboka tamin' ny taona 1958 izy telo mirahahy[9].

Vitsy ny olona, ​​ankoatra an' i Monja Jaona, mpanorina ny hetsika ara-pôlitika Jiny tany atsimo, izay nitonon-tena ho tompon' andraikitra amin' ilay fikomiana[7].

Jereo koa[hanova | hanova ny fango]

Boky azo anovozan-kevitra[hanova | hanova ny fango]

  • Masson, Antoine; O'Connor, Kevin (2007). Representations of Justice. Brussels: Peter Lang. ISBN 978-90-5201-349-7.
  • Quemeneur, Tramor (2004). 100 fiches d'histoire du XXe siècle. Paris: Editions Bréal. ISBN 978-2-7495-0341-7.

Loharano sy fanamarihana[hanova | hanova ny fango]

  1. ↑ 1,0 et 1,1 Masson, Antoine; O'Connor, Kevin (2007). Representations of Justice. Brussels: Peter Lang, p.64
  2. ↑ Ariane Bonzon, "À Madagascar aussi la France coloniale a sévi, mais qui s'en souvient?" (arsiva), Slate.fr, 30 mars 2022
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 et 3,09 Mas, Monique (22 Jolay 2005). "Pour Chirac, la répression de 1947 était "inacceptable"". Radio France International. Notsidihina tamin' ny 13 Desambra 2013.
  4. ↑ Monique Mas, "Madagascar. Pour Chirac, la répression de 1947 était inacceptable", Radio France internationale,‎ 22 juillet 2005 ([arsiva])
  5. ↑ Philippe Leymarie, "La mémoire troublée de l'insurrection anticoloniale de 1947. Chape de silence sur une effroyable répression", Le Monde diplomatique,‎ mars 1997, p. 22-23 [arsiva]
  6. ↑ William Rabemananjara, Madagascar sous la rénovation malgache, Paris-Tananarive, Editeur FeniXX réédition numérique, 1953, p. 333
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 et 7,4 Leymarie, Philippe (March 1997). "Deafening silence on a horrifying repression". Le Monde Diplomatique. Retrieved 13 December 2013.
  8. ↑ 8,0 et 8,1 Quemeneur, Tramor (2004). 100 fiches d'histoire du XXe siècle. Paris: Editions Bréal.. p. 206
  9. ↑ 9,0 et 9,1 Masson, Antoine; O'Connor, Kevin (2007). Representations of Justice. Brussels: Peter Lang. p. 65
  10. ↑ 10,0 10,1 et 10,2 Jean Fremigacci, "La vérité sur la grande révolte de Madagascar," L'Histoire, n°318, Mars 2007.
Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/w/index.php?title=Mouvement_Démocratique_de_la_Rénovation_Malgache&oldid=1073941"