Amazôna

Vavaranon'i Amazona

Ny Amazôna (amin'ny fiteny espaniola ary amin'ny fiteny portogey : Amazonas) dia renirano any Amerika Atsimo. Ny reniranon'ny Amazôna dia faharoa lava indridra ary voalohany amin'ny topa-dranony (209 dam³/s).

Velaram-pandalarana

Velaram-pandalaran'i Amazôna ary ny reniranony

Ny velarantany anangonan'ny renirano (bassin) Amazôna ony dia lehibe indrindra eto an-tany. Eo amin'ny fito tapitrisa kilometatra toradroa eo ho eo no velarany. Manangona ny ranon'ny renirano izy manomboka amin'ny laharam-pehintany faha dimy avaratra hatramin'ny faharoapolo any atsimo.

Anisan'ny tondron'ny reniranon'i Amazôna ny ala dibo-drano isaky ny fotoan'ny latsak'orana. Isan-taona dia tonga any amin'ny 9 metatra ny haavon'ny rano. Ireo ala izay dibo-drano isaky ny fitaon'ny latsak'orana dia antsoina hoe várzea. Ny velaran'ala dibo-drano dia iray alina sy iray hetsy kilometatra toradroa amin'ny main-tany ary mahatratra hatrany amin'ny dimy alina sy telo hetsy rehefa amin'ny fitaona iavian'ny orana.

Betsaka dia betsaka ny rano mirotsaka ao amin'ny ranomasimbe Atlantika avy amin'i Amazôna : eo amin'ny 300 kilometatra toratelo eo ho eo isa-tsegondra amin'ny fitaona ilatsahan'ny orana ; izany hoe eo amin'ny 209 000 km³/s mandavan-taona, izany hoe roapolo isan-jaton'ny ranomamy mifangaro amin'ny ranomasina. Eo ambavaranon'i Amazôna, tsy masira ny rano mandritry ny efa-jato kilometatra.

Fihaviana

Loharanony ao amin'ny Anda Perovianina

Ony kely mipoitra eo amina haavo 5 507 mtatra no loharanon'i Amazôna, ary vao haingana anefa izany zavatra izany no fantatra. Ny anaran'ilay tendrombohitra "iterahan'ilay" renirano dia Nevado Mismi, 160 km mianandrefana avy ao amin'ny farihin'i Titicaca, na 650 km mianatsimo atsinanana avy ao Lima. Tamin'ny 2001 ilay zavatra no tena nomarinana, izany hoe telopolo taona taorian'ny nahitana azy.

Mikoriana avy eo amin'ny Nevado Mismi hatrany amin'ny renirano Apurimac ilay ony. Zana-dranon'i Ucayali ny Apurimac, izay miray amin'i Marañón. Eo izy no mitondra ny anarana hoe Amazonas any Pero ary any Kolombia, ary aveo ny anarana Rio Solimões rehefa miditra ao amin'ny faritra manodidin'i Tabatinga, ao Brazila, dia aveo indray mbola miverina mitondra ny anarana Amazona eo amin'ny tanàna misy an'i Manaus rehefa niray tamin'i Rio Negro. 6 280 km no halavan'ny renirano avy amin'ny renirano hatramin'ny vavarano, izany hoe renirano faharoa aorian'i Nil (6 690 km) fa voalohany amin'ny topa-dranony.

Jereo koa

• Brazila

Rohy ivelany

• ((en)) Fampahalalana mikasika an'ny renirano Amazôna