Mandinga (vahoaka)

Ny Mandinga na Mandingo na Mande na Malinke na Mandinka na Maninka, dia vondrom-poko monina any Afrika Andrefana (any Maly, Ginea, Senegaly, Gambia ary Ginea-Bisao). Ny Malinke koa dia hita any Kôtidivoara (manodidina an' i Odienné), any Siera Leôna ary ny amin' ny tendro avaratra amin' i Liberià, izay ahitana azy ireo nefa vitsy anisa. Miteny ny fiteny mande izay nandroso niaraka tamin' ny Empiran' i Ganà ary avy eo tamin’ ny Empiran' i Maly ny Mandingô.

Fiforonan-teny sy anarana[hanova | hanova ny fango]

Ny teny hoe mandingo dia fiovan' ny teny hoe mandenka, izany hoe "mponin' i Manden" (ny tovana -ka dia midika hoe "mponina"), dia i Mande izay foibe ara-tantaran' ny Empiran' i Maly. Ny teny hoe Malinke avy amin' ny fiteny folany (na peola) izay manondro ny mponina ao Manden.

Izao avy no anarana iantsoana io vahoaka io: Malinke, Mandena, Mandenga, Mandenka, Mandika, Mandinga, Mandingô, Mandinka, Mandinkô, Mandinô, Maninka, Maninkaalo na Sôse.

Faritra misy ny Malinke[hanova | hanova ny fango]

Ny Malinke, izay hita kokoa any Maly sy any Ginea (ao atsimo-atsinanan' i Fouta-Djalon), no vondrom-poko lehibe indrindra; ny Diolà, izay nampiely ny fiteny mande manerana ilay faritra, dia hita any amin' ny tanàn-dehibe. Any Maly ihany koa, ny Bambara sy ny Mandingô mihitsy no mamorona ny Mande tatsinanana. Ny Dàna sy ny Gorô (any Kôtidivoara), ny Kisy (any Ginea), ny Mende (any Liberià sy any Siera Leôna) ary ny Sôninke dia anisan' ny vondrom-poko mande ihany koa.

Miisa any amin' ny 10 500 000 any ho any ny Mandinga ao Afrika, ka ny any Ginea misy 3 683v000 (29,4 %), ny any Maly 1 720 000 (8,8 %), ny any Senegaly 1 710 000 (5,6%), ny any Kôtidivoara 1 563 000 (6%), ny any Gambia 1 040 00 (34%), ny any Ginea Bisao 290 500 (14,7%) ary ny any Siera Leôna 160 000 (2,4 %).

Fiteny[hanova | hanova ny fango]

Ny vondrom-piteny mandinga, izay vondrona lehibe indrindra ao amin' ny faritra misy ny Mandinka, dia asehon’ ny fiteny ao amin' ny firenen’ i Afrika Andrefana rehetra: any Maoritania, any Senegaly, any Gambia, any Ginea, any Liberià, any Siera Leôna, any Kôtidivoara any any Nizera. Isan' ny fianakaviam-piteny mande ireo fiteny mandinga ireo.

Ny fiteny mande (tsy tokana), izay ampiasain’ ny mpiteny efa ho 12 tapitrisa, dia anisan' ny vondrom-piteny nizera-kôngô.

Ireto ny endrika isam-paritr' ireo fiteny mandinga ireo:

Anisan' ny fiteny mande ny fiteny bambara, ny fiteny maninka, ny fiteny sôninke ary ny fiteny diola.