Hankany amin'ny vontoatiny

Literatioran' i Madagasikara

Avy amin'i Wikipedia

Ny literatioran' i Madagasikara dia ny literatiora rehetra, na am-bava na an-tsoratra, amin'ny teny malagasy na amin' ny fiteny hafa, nataon' ny Malagasy (anisan' izany ny any am-pielezana) na nataon' ny vahiny avy any ivelany. Mandrakotra ny literatiora am-bava (tononkalo, kabary, ohabolana, tantara) sy ny asa soratra - izay maneho ny fahasamihafana ara-kolontsaina sy ara-pedrà eto Madagasikara - ny literatiora malagasy[1][2]. Ny endriky ny literatiora am-bava lehibe dia ny haiteny (tononkalo feno fanoharana) sy ny kabary ary ny ohabolana, izay aseho matetika amin' ny hetsika ara-piarahamonina[3]. Ny tantaran' Ibonia, izay nampitaina am-bava nandritra ny taonjato maro, dia ahitana ireo endrika pôetika ireo, mampifangaro ny ara-panahy sy ny fisedrana mahery[4][5].

Talohan' ny taonjato faha-19 dia nandrakitra fahalalana miafina amin' ny alalan' ny sorabe, izay tarehin-tsoratra arabo namboarina ho an' ny teny malagasy, saingy vitsy dia vitsy ireo lahatsoratra ireo ankehitriny. Ny firaketana an-tsoratra voalohany momba ny lovantsofina am-bava dia nataon' ny misiônera sy manam-pahaizana eorôpeanina sy malagasy toa an-dRaombana sy ny fanangonana ao amin' ny Tantara ny Andriana, izay ahitana ny lovantsofina momba mpanjaka merina. Nandritra ny fanjanahantany, ny pôeta toa an-dry Jean-Joseph Rabearivelo (1901–1937), izay heverina ho ny pôeta afrikana môderina voalohany, dia nanafangaro ny fomba fanoratra môderina (siorealisma, sns.) sy ny literatiora am-bava nentin-paharazana malagasy[2]. Ny mpanoratra malaza hafa, anisan' izany Ny Avana Ramanantoanina sy i Dox, dia niasa tamin' ny fiarovana ny teny malagasy, nampitambatra ny tononkalo sy ny teatra ary ny hafatra ara-pôlitika[6]. Nandritra ny taonjato faha-20, ny literatiora malagasy ankehitriny dia nampitombo ny lova eo amin' ny literatiora am-bava sy an-tsoratra tamin' ny alalan' ny fikarohana ny maha-izy azy ny firenena malagasy sy ny tantaran' ny fanjanahantany ary ny fivoaran' ny karazana literatiora toy ny tantara foronina sy ny teatra ary ny fitsikerana.

Literatiora am-bava

[hanova | hanova ny fango]

Betsaka ny literatiora am-bava nentim-paharazana no nivoatra teto Madagasikara. Anisan’ ny literatiora am-bava nentim-paharazana malaza indrindra eto amin’ ny Nosy ny lahabolana, izay aseho amin' ny endrika hainteny sy ny kabary ary ny ohabolana. Tononkalo mampisongadina ireo lovantsofina ireo, ilay mitondra ny lohateny hoe Ibonia, dia niampitampita nandritra ny taonjato maro manerana ny Nosy tamin' ny endriny maro samihafa, ary maneho ny fedrà sy ny finoana nentim-paharazana malagasy. Ankoatra ireo lova ara-javakanto ireo, ny fitantarana am-bava dia nampitaina tamin' ny taranaka maro. Fitantarana sy tononkalo ary tantara maro no naverina tamin' ny endrika mozika. Tsy afa-misaraka amin’ ny hira ny tononkalo ao amin' ny literatiora am-bava netim-paharazana malagasy, araka ny asehon' ny teny malagasy hoe tononkira na tononkalo – izay miforona amin' ny fampiarahana ny tonony amin' ny hira na kalo[7].

Fizarana azo arahina[8]:

  1. endrika fohy: ohabolana, ohapitenena, teny filamatra, teny faneva, ankamantatra, angano, hira;
  2. ny anaran-tsamirery (anaran' olona, anaram-pianakaviana, anaran-tanàna, anaran-toerana);
  3. ny voambolana sy teknika momba ny zavakanto sy asa tanana;
  4. ny raokandro sy fitsaboana nentim-paharazana;
  5. ny fitantarana fanorenana (fedrà, angano);
  6. fombafomba ara-pivavahana na ivelan' ny fivavahana[9].

Topi-maso ara-tantara

[hanova | hanova ny fango]

Literatiora an-tsoratra voalohany

[hanova | hanova ny fango]

Ny fahalalana miafina isan-karazany, mifandraika amin' ny fombafomba ara-pivavahana, amin' ny fitsaboana amin' ny alalan' ny raokandro ary ny fahalalana manokana hafa, dia noraketin' ny ombiasy tamin' ny alalan' ny sorabe, tarehin-tsoratra arabo namboarina hanoratana ny teny malagasy. Nampidirin' ny tantsambo arabo teo anelanelan' ny taonjato faha-7 sy faha-10 izy io. Ireo asa soratra voalohany ireo dia natokana ho an' ny ombiasy fotsiny fa tsy naparitaka. Ny mpanjaka malagasy dia nanana mpanolo-tsaina ombiasy ary nampianarina namaky teny sy nanoratra amin' ny sorabe, ary mety nampiasa ho an' ny tanjona maro izany, na dia vitsy aza ny tahirin-kevitra vita amin' ny sorbe mbola ananana hatramin' izao[10].

Misy zavatra avy amin' ny lovantsofina am-bava sy ny kabary nentim-paharazana izay noraketin' ny mpitsidika britanika sy frantsay teto amin' ny Nosy. Ny mpahay tantara malagasy voalohany dia Raombana (1809–1855), iray amin' ny mpianatra voalohany tao amin' ny sekolin' ny London Missionary Society tao amin' ny Rovan' Antananarivo, izay nandrakitra an-tsoratra amin' ny teny anglisy sy amin' ny teny malagasy ny tantaran' ny Merina tany am-piandohan' ny taonjato faha-19. Ny Tantara ny Andriana eto Madagasikara, izay fanangonana lovantsofina momba ny mpanjaka merina, dia loharanom-pahalalana lehibe hafa momba ny fiarahamonina tany afovoan-tanin' i Madagasikara ary nangonina sy navoakan' ny pretra katôlika iray (François Callet) nonina tao amin' io faritra io tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19[10].

Literatiora malagasy

[hanova | hanova ny fango]

Nivelatra teto Madagasikara fotoana fohy taorian’ ny fanjanahantany ny literatiora an-tsoratra avy amin’ ny aingam-panahy tandrefana, izay nipoitra voalohany tamin’ ny 1906-1938, izay azo zaraina ho vanim-potoana efatra.

  • Ny vanim-potoana voalohany dia fantatra amin' ny hoe "miana-mamindra" ary tamin' ny taona 1906-1914. Nandritra izany fotoana izany dia nanomboka nanoratra tononkalo sy tantara ary diary tamin' ny fomba eorôpeana ny andiany voalohany. Ho fanajana ny fisarahan' ny fanjakana sy ny fiangonana any Frantsa, ireo mpanoratra ireo dia namaritra ny tenany ho "mpino" nahazo aingam-panahy avy amin' ny lohahevitra ara-pivavahana, ary ireo "tsy mpino" izay nanentana lalina kokoa ny vetsovetsony. Maro amin' ireo mpanakanto ireo no mpikambana ao amin' ny Vy Vato Sakelika, fikambanana ara-kolontsaina manana tanjona nasiônalista miafina. Ny fahitan' ny fitondrana frantsay ny fikasan' ilay fikambanana sy ny fanaovana sesitany ny maro amin' ny mpikambana ao aminy dia niteraka fahabangana teo amin' ny fivoaran' ny literatiora teto amin' ny Nosy nanomboka tamin' ny 1915 ka hatramin' ny 1922.
  • Ny vanim-potoana faharoa, tamin' ny taona 1922 ka hatramin' ny 1929, dia nahitana mpanoratra nandalina ny lohahevitra malagasy momba ny "embona sy hanina".
  • Nanaraka izany ny vanim-potoana fahatelo izay niompana amin' "ny lasa" (fiverenana an-doharano).
  • Nanomboka tamin' ny taona 1932 kosa ny vanim-potoana fahefatra, ny "mitady ny very".

Ireo lohahevitra ireo dia maneho ny lohahevitra lehibe kokoa momba ny fahaverezan' ny maha-izy azy, ny fahatsapana ho vahiny an-tanin' ny tena ary ny fanembonana ny lasa, izay vokatry ny fanjanahantany. Izy ireo dia narahin' ny "hita ny very" tamin' ny taona 1934-1938[11].

Ny mpanoratra nanoratra nandritra ny vanim-potoana 1906-1938 dia fantatra teto Madagasikara amin' ny anarana roa: ny "mpanoratra zokiny", izay teraka nandritra ny andron' ny Fanjakan' Imerina teo aloha, sy ny "mpanoratra zandriny" izay teraka tamin' ny fitondrana frantsay ary matetika miezaka mamerina sy mankalaza ny lasa talohan' ny fanjanahantany[11].

Ny pôeta afrikanina môderina voalohany, izay Merina, antsoina hoe Jean-Joseph Rabearivelo (1901 na 1903–1937), dia nalaza noho ny fampifangaroana ireo endrika pôetika siorealista, rômantika ary môdernista miaraka amin' ny singa avy amin' ny fandaha-teny malagasy nentim-paharazana, ary koa noho ny famonoan-tenany tamin' ny alalan' ny poizina sianiora tamin' ny taona 1937. I Rabearivelo ihany koa no anisan' ny voalohany namoaka boky tantara foronina miresaka tantara tena nisy ary nanoratra ny hany ôperà tokana amin' ny fomba tandrefana eto Madagasikara. Ny fampifangaroana ny fomba tandrefana sy ny fomba nentim-paharazana eo amin' ny haisoratra dia notohizin' ny mpanoratra toa an' i Elie Rajaonarison, ohatra iray amin' ny onja vaovao eo amin' ny tononkalo malagasy. Anisan' ny pôeta malaza i Jacques Rabemananjara, i Pierre Randrianarisoa, i Georges Andriamanantena (na Rado), i Jean Verdi Salomon Razakandraina (na Dox) sy ny hafa. Ny mpanoratra sangany dia i Jean-Luc Raharimanana, i Michèle Rakotoson, i Clarisse Ratsifandrihamanana, i David Jaomanoro, i Solofo Randrianja, i Emilson Daniel Andriamalala ary i Celestin Andriamanantena. Betsaka ihany koa ny bokin-tantara an-tsary noforonin' ny mpanoratra malagasy toa an' i Anselme Razafindrainibe (1956–2011)[11].

Mpanoratra malagasy maro no samy nanantitra mafy ny fampiroboroboana sy ny fankalazana ny hakanto sy ny fahafahan' ny teny malagasy milaza zavatra maro ary ny haren' ny lovantsofina am-bava malagasy[11].

Mpanoratra sy asa soratra

[hanova | hanova ny fango]
Kronolojian' ny fiparitahan' ny Aostrôneziana

Indreto ny mpanoratra sy asa soratra aseho araka ny fizotran' ny fotoana[12].

Talohan' ny tantara voasoratra

[hanova | hanova ny fango]
  • Fiorenam-ponenan' ny Aostroneziana (manodidina ny 2 000 hatramin' ny 1 500 tal JK);
  • Fifindra-monin' ny vahiny, manodidina ny taona 700 hatramin' ny taona 1 500.

Talohan' ny taona 1500

[hanova | hanova ny fango]
  • Vazimba, mponina voalohany, vondrona tsy azo antoka;
  • Varotra andevo tatsinanana, Oman, Zanguebar avy eo Zanzibar (soltanata), Islamizasiona;
  • Karazana literatiora betsileo, am-bava indrindra;
  • Ibonia, tononkalo epika, endrika isan-karazany amin' ny lovantsofina am-bava, nangonina tamin' ny taona 1830, avy eo nanomboka tamin' ny taona 1870 ka hatramin' ny taonjato faha-21.

Taonjato faha-16 hatramin' ny faha-18

[hanova | hanova ny fango]

Taonjato faha-19

[hanova | hanova ny fango]
  • Tantara ny Andriana eto Madagasikara
  • Ny programa Mémoire du monde (UNESCO, 1992) dia tafiditra ao amin' ny rejisitra iraisam-pirenena Mémoire du monde (tamin' ny 15/01/2016), tamin' ny taina 2009: Archives royales (1824 – 1897)

Fiafaran' ny taonjato faha-19: fanjanahantany eorôpeana

[hanova | hanova ny fango]

Taonjato faha-20

[hanova | hanova ny fango]

Ny vanim-potoana voalohany (1906-1938), an' ny Mpanoratra zokiny izay teraka teo nandrita ny Fanjakan' Imerina teo aloha, ary ny Mpanoratra zandriny teraka tamin' ny fitondrana frantsay, dia azo fintinina ao anatin'ny fe-potoana dimy:

  • 1906-1914: Miana-mamindra, nataon' ny mpino kristianina malaza, nikambana tamin' ny farany tao amin' ny Vy Vato Sakelika (1913);
  • 1915-1922: fanakanana frantsay, famoretana, asa an-terivozona, fanaovana gadralava any Nosy Lava, sesitany, fanoloran-tena hanao miaramila;
  • 1922-1929: Embona sy hanina;
  • 1929-1932 : Ny lasa (fiverenana an-doharano);
  • 1932-1939 : Mitady ny very.

Ilay pôeta malagasy voalohany, Jean-Joseph Rabearivelo (1901 na 1903-1937), dia nahay nampifangaro ny endrika tononkalo siorealista sy rômantika ary môdernista miaraka amin' ny singa avy amin' ny lahateny malagasy nentim-paharazana, ary koa (anisan' ny voalohany) namoaka bokin-tantara foronina mirakitra tantara tena nisy (sy ny ôperà tandrefana tokana noforonin' ny Malagasy). Ny famonoan-tenany tamin' ny alalan' ny sianiora tamin' ny taona 1937 no nanamarika ny fidiran' ny literatiora malagasy môderina.

Vanim-potoana manan-tantara

[hanova | hanova ny fango]

Gazety momba ny literatiora

[hanova | hanova ny fango]
  • 18 Degrees South Latitude (1923), Notebook Malagasy
  • Capricorn, The Madagascar Review
  • Tanamasoandro, Mpanolotsaina
  • An-dRakoto (1938-1939)
  • Madagascar (1930-1931)
  • Madagascar Youth Review (&935)

Malagasy mpanoratra

[hanova | hanova ny fango]

Taonjato faha-21

[hanova | hanova ny fango]

Kelly ny vanim-potoana manan-tantara:

Mbola manan-danja toy ny hatramin' izay ny literatiora am-bava ankehitriny. Manaporofo izany ny karazana literatiora betsileo (fr), amin’ny fiovaovana mahakasika ny zavatra iainana ankehitriny izay hita ao amin' ny lahateny (kabary, hainteny), ao amin' ny hira, ao amin' ny vakodrazana, ao amin' ny toriteny, ao amin' ny fampielezam-peo ary ao amin' ny fahitalavitra sns.

Ny mpanoratra mavitrika malaza ankehitriny dia:

  • Naivo (en) (Naivoharison Patrick Ramanmonjisoa) (1960-), mpanoratra tantara foronina, novelista, Au-delà des rizières, Paris, Sépia, 2012
  • Johary Ravaloson (1965-), mpanoratra tantara foronina, novelista, Les Larmes d’Ietsé , Géotropiques, La Porte du Sud
  • Jean-Luc Raharimanana (1967-), mpanoratra, pôeta, mpanoratra tantara foronina, mpanoratra tantara an-tsehatra, manoratra amin' ny teny fratsay, Le prophète et le président (1989), Lucarnes
  • Solofo Randrianja, mpanoratra, mpahay tantara, mpampianatra amin' ny oniversite.

Karazana literatiora

[hanova | hanova ny fango]

Hiragasy

[hanova | hanova ny fango]
Emeline Raholiarisoa manao ny opéra hiradasy miaraka amin’ny tarika Tarika Ramilison Fenoarivo rainy. Milamina manodidina ny tarika ny mpanatrika. Tany Ambatolampy no nitranga ny seho tamin’ny taona 1997.

Ny Tarika Ramilison Fenoarivo (fr) dia mivondrona ary efa nanomboka ny taona 1986 no nikarakara hetsika teo amin’ny sehatry ny fialamboly, ny fanabeazana ary ny toekarena firaisankina malaza. Ramilison Besigara (en), hoy i Dadamily Besigara ( Ambatokely, 1934 – Isotry, 2009) no mpanorina sy mpitarika azy. I Perline Razafiarisoa (fr) (1963-2007) dia malaza amin' ny fanaovana hiragasy[14].

Tantara an-tsary

[hanova | hanova ny fango]

Rafitra mikarakara ny literatiora

[hanova | hanova ny fango]

Literatiora araka ny fijery tsy malagasy

[hanova | hanova ny fango]
Fonon' ny L'histoire de la Grande Isle (1661), nosoratan' i Étienne de Flacourt, misy famintinana ny Ibonia.

Indreto kosa ny mpanoratra tsy malagasy nanoratra momba an' i Madagasikara sy ny Malagasy[15].

  • Pôrtogey mpahita tany[16]
  • Diabe frantsay, ara-pivavahana sy ara-tafika; arsiva ara-diplômasia sy ara-toekarena ...
  • Tantara foronina momba ny tontolon' ny fanjanahantany (fr) nosoratan' ny Vazaha na momba azy ireo.
  • Nivoelisoa Galibert, Chronobibliographie analytique de la littérature de voyage imprimée en français sur l’Océan Indien (Madagascar-Réunion-Maurice) des origines à 1896, Paris, Honoré Champion, 2000
  • Nivo Andrianjafy-Ratsiomihamina, Madagascar dans la littérature française de 1558 à 1990, Thèse de Doctorat d’Etat de Lettres, Paris-Nord, 1995
  • Françoise Chenet (eo ambany fitarihan' ny), Routes malgaches, Revue Les carnets de l’exotisme, no 2-3, Poitiers, Le Torii éditions, 1990

Taonjato faha-17

[hanova | hanova ny fango]
  • Étienne de Flacourt (1607-1660),, Histoire de la Grande Isle Madagascar, Nouvelle édition annotée, augmentée et présentée par Claude Allibert (1661), 2007, Paris, Karthala, 712 p
  • Claude Allibert (dir.), Autour d’Etienne de Flacourt, Revue « Etudes Océan Indien », no 23-24,Paris, INALCO

Taonjato faha-18

[hanova | hanova ny fango]

Taonjato faha-19

[hanova | hanova ny fango]
  • Ida Pfeiffer (1797-1858), Voyage à Madagascar, 1881
  • André Coppalle (1800?-1850?), Voyage dans l’intérieur de Madagascar et à la capitale du roi Radama I en 1825-1826 (1910) ,, éditions la Lanterne magique, Paris, 2006
  • B.-F. Leguével de Lacombe (1800?-1870?) , Voyage à Madagascar et aux îles Comores : 1823 à 1830 (1840)
  • Émile Raymond Blavet (1838-1924), Au pays malgache (1897)
  • Henri Pouget de Saint André (1858-1932), La colonisation de Madagascar sous Louis XV, d'après la correspondance inédite du comte de Maudave (1886)
  • Etienne Grosclaude (1858-1932), Un Parisien à Madagascar (1898)
  • Henri Louis Douliot (1859-1892), Journal du voyage fait sur la côte ouest de Madagascar, 1891-1892, Bulletin de la Société de Géographie, 1893, 1895 et 1896

Taonjato faha-20

[hanova | hanova ny fango]
  • Edouard Deburaux (1864-1904), Léo Dex et Maurice Dibos, Voyage et aventures d'un aérostat à travers Madagascar insurgée, 1901, réédition 2009
  • Pierre Mille (1864-1941), Mes trônes et dominations (1936)
  • Charles Renel (1866-1925), La race inconnue (1910), La coutume des ancêtres (1913), Le "décivilisé" (1923), La fille de l'île rouge (1924), L'oncle d'Afrique (1926)
  • Myriam Harry (1869-1958), Routes malgaches (1943)
  • Charles Renel (1870-1925), La race inconnue (1910), Le décivilisé, La coutume des ancêtres, La fille de l’Île Rouge, L’oncle d’Afrique, La métisse
  • Roger Martin du Gard (1881-1958), Le voyage à Madagascar (1934)
  • Jean Paulhan (1884-1968), Aytré qui perd l’habitude (1910)
  • Pierre Benoit (1886-1962), Le Commandeur (1960)
  • Jean d'Esme (1894-1966), Epave australe (1931)
  • Octave Mannoni (1899-1989), ethnologue, philosophe, psychanalyste, Prospero et Caliban. Psychologie de la colonisation (1950)
  • Victor Sartre (1902-2000), évêque, Mémoires : pour l'histoire à Madagascar-- 1933-1990 (2008)
  • André Brunel (1912-1981), médecin
  • Claude Simon (1913-2005), L’acacia (1989)
  • Max-Pol Fouchet (1913-1980), Les peuples nus (1953)
  • Robert Mallet (1915-2002), recteur de l’université de Tananarive, Mahafaliennes (1961), Région inhabitée (1964)
  • Jean-Maurice Comte (1921-?), Les rizières du Bon Dieu (1966)
  • George Lejamble (1921-2001), Les Coloniaux, Les chênes de la place Colbert, ou BBC nostalgie
  • Ferdinand Déléris (1922-2009), Le Vazaha
  • Jacques Lalut (1923-2011), La Promesse
  • Alain Gandy (1924-2015), Le sang des colons
  • Louis Szumski (1927-2000), Les Mikeha
  • Guy Pommereau (1928-), Tropiques d’antan (1993)
  • Patrick Cauvin (1932-2010), Villa Vanille
  • Pierre Sogno (1932-), Ranavalo, reine cruelle (1990)
  • Adrien Le Bihan (1938-), Retour de Lémurie (1993)
  • Monique Agénor (1940-), Comme un vol de papang(1998), Cocos-de-mer (2000).
  • Suzanne Mollet (1940?), Lucile Allorge (1937-), Histoire du parc botanique et zoologique de Tsimbazaza (2000)
  • Bernard Ucla (1942 ?), Madagascar, les larmes du roi Radame (1992)
  • Jean-Patrick Lebel (1942-2012), cinéaste
  • Chantal Serrière (1946-), Pangalanes, retour à Madagascar (2001)
  • Jacques Lardoux (1944-), Mihamavana Madagascar (1999)
  • Antoine (chanteur) (1944-)
  • Jean-Marie Seillan (1946-), ''La (para)littérature (pré)coloniale à la fin du XIXe siècle
  • Éric Nonn (1947-2017), Imerina (1998)
  • François Thibaux (1947-)
  • Daniel Vaxelaire (1948-), Chasseurs de Noirs (1982), L’île des damnés (1999)
  • Pedro Opeka (1948-), mpanao asa soa
  • Dominique Ranaivoson (1950 ?-), La littérature coloniale entre 1896 et 1960 (à Madagascar)
  • Jean Decampe (1951?-1992), L’ombrelle écarlate (1992)
  • Madeleine Malet (1952-), Zanatane, Fleur de lances (1997)
  • Philippe Jeantot (1952-2016), navigateur
  • Philippe Eidel (1956-2018), musicien
  • Jean-Luc Coatalem (1959-), Les beaux horizons (1997)
  • Laurence Ink (1960-), Chants de corail et d’argent (2001)

Taonjato faha-21

[hanova | hanova ny fango]
  • Michaël Ferrier (1967-), Memoirs from Overseas, Paris, Gallimard, 2015
  • Douna Loup (1982-), The Stormy, Paris, Mercure de France, 2015

Tovana

[hanova | hanova ny fango]

Bibliôgrafia

[hanova | hanova ny fango]
  • Léopold Sédar Senghor, Anthologie de la nouvelle poésie nègre et malgache de langue française, Paris, PUF, 1948
  • Rabearivelo, Vieilles chansons des pays d’Imerina, Editions Madprint, 1967
  • Jacques Rabemananjara, Antsa, poèmes, Paris, Présence Africaine, 1956, Lucarnes, Paris, Le Serpent à plumes, 1996
  • Michèle Rakotoson, Juillet au pays : chroniques d’un retour à Madagascar, Bordeaux, Elytis, 2007
  • Bibliothèque malgache électronique gratuite (arsiva)
  • Dominique Ranaivoson, Iza moa, petit dictionnaire historique de Madagascar, Tananarive-Paris, Tsipika-Karthala, 2004
  • Dominique Ranaivoson, La prod+uction littéraire francophone à Madagascar depuis 1980, thèse, 2001
  • Didier Mauro, Madagascar, l'opéra du peuple, anthropologie d'un fait social total : l'art Hira Gasy entre tradition et rébellion, Paris, Éditions Karthala, France, 2001. (ISBN 978-2-84586-019-3)

Diskôgrafia

[hanova | hanova ny fango]
  • Les littératures des îles de l'océan Indien par Jean-Louis Joubert, (enregistrement lors de la rencontre Couleur saphir, no 91, du 27 février 2004), ARCC, Paris, 51'

Jereo koa

[hanova | hanova ny fango]

Rohy ivelany

[hanova | hanova ny fango]

Laha-tsary

[hanova | hanova ny fango]

Loharano sy fanamarihana

[hanova | hanova ny fango]
  1. ↑ "The Literature of Madagascar", link.springer.com
  2. ↑ 2,0 et 2,1 "Famous Literary Works of Madagascar", globhistory.org
  3. ↑ "The most famous writers from Madagascar", pantheon.world
  4. ↑ "Andrea Lee on Fictionalizing Madagascar", www.newyorker.com
  5. ↑ "Ibonia: the text in 17 sections". University of Virginia.
  6. ↑ Andrzejewski, B.W.; Piłaszewicz, Stanisław; Tyloch, Witold (1985). Literatures in African Languages: Theoretical Issues and Sample Surveys. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press. ISBN 9780521256469, p. 454.
  7. ↑ Nadika avy amin' ny pejy ao amin' ny Wikipedia amin' ny teny anglisy tamin' ny 16/07/2025
  8. ↑ Nadika avy amin' ny pejy ao amin' ny Wikipedia amin' ny teny frantsay tamin' ny 16/07/2025
  9. ↑ . https://muse.jhu.edu/article/392036/pdf. 
  10. ↑ 10,0 et 10,1 Nadika avy amin' ny pejy ao amin' ny Wikipedia amin' ny teny anglisy tamin' ny 16/07/2025
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 et 11,3 Nadika avy amin' ny pejy ao amin' ny Wikipedia amin' ny teny anglisy tamin' ny 16/07/2025
  12. ↑ Nadika avy amin' ny pejy ao amin' ny Wikipedia amin' ny teny frantsay tamin' ny 16/07/2025
  13. ↑ . 01-01-2008. https://journals.openedition.org/oceanindien/1400. .
  14. ↑ "La tradition orale et théâtre rural à Madagascar – Kabary -Hain-teny- culture orale", www.madagascar-vision.com
  15. ↑ Nadika avy amin' ny pejy ao amin' ny Wikipedia amin' ny teny frantsay tamin' ny 16/07/2025
  16. ↑ Filipe F.R. Thomaz, Luis, « La découverte de Madagascar par les Portugais au XVIe siècle », Archipel, Persée - Portail des revues scientifiques en SHS, vol. 78, no 1,‎ 2009, p. 153–180 (DOI 10.3406/arch.2009.4147, [archive]).
Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/w/index.php?title=Literatioran%27_i_Madagasikara&oldid=1115337"