Kolikoly eto Madagasikara

Sarintany maneho ny tondro maneran-tany momba ny fahitana kolikoly tamin' ny taona 2022 araka ny Transparency International. Anisan' ny firenena be kolikoly indrindra i Madagasikara.

Ny kolikoly eto Madagasikara dia olana goavana mahazo ny sehatra rehetra eo amin' ny fiarahamonina malagasy, manomboka amin' ny fanaovana pôlitika sy amin' ny toekarena ka hatrany amin' ny fitsarana. Tamin' ny taona 2023 ny Transparency International dia nanakilasy an' i Madagasikara ao amin' ny laharana faha-145 amin' ny firenena miisa 180 ary nanome tondrom-pahitana kolikoly 25/100 an' ity firenena ity. Maro ny antony mahatonga ny kolikoly eto Madagasikara, izay ahitana antony ara-tantara, ara-tsôsialy, ara-toekarena, ara-pôlitika ary ara-panjakana.

Tamin' ny taona 2024 dia nahazo naoty 26/100 i Madagasikara ao amin' ny tondro-mpahitana kolikoly, laharana faha-140 amin' ny firenena 180. Ity filaharana ity dia taratry ny olana maharitra toy ny tsy fanasaziana ny manampahefana mpanao kolikoly, ny maha voafetra ny fahazoana fitsarana, tsy fahampian' ny fiarovana ny mpampaneno ary ny famatsiam-bola ara-pôlitika tsy mazava.

Sakana lehibe amin' ny fampandrosoana ny firenena ny kolikoly ary mitera-doza eo amin' ny fiainan' ny Malagasy. Amin' ny heviny ankapobeny dia fanararaotam-pahefana atao mba hahazoana tombontsoa manokana tsy ara-dalàna ny kolikoly. Manimba ny tombontsoan' ny daholobe izany. Misy vokany ratsy eo amin' ny fampandrosoana ny firenena sy ny fiadanan' ny vahoaka malagasy ity olana ity. Sarotra ny miady amin' ny kolikoly eto Madagasikara noho ny tsy fahampian' ny finiavana pôlitika izay tokony hatanjaka sy haharitra. Manampy trotraka koa ny fanoherana ataon' ny tambajotra mpanao kolikoly amin' ny alalan' ny fametrahany paikady fiarovan-tena sy fitazonany ny tombontsoany. Na dia izany aza dia hetsika maro no efa natao hiadiana amin' ny kolikoly, ka mahakasika ny rafi-pitsarana sy ny lalàna ary ny andrim-panjakana sy ny fiaraha-miasa iraisam-pirenena izany.

Antony mahatonga ny kolikoly

Maro ny antony mahatonga ny kolikoly eto Madagasikara, izay ahitana antony ara-tantara, ara-tsôsialy, ara-toekarena, ara-pôlitika ary ara-panjakana.

Antony ara-tsôsialy sy ara-toekarena

Fahantrana sy tsy fitoviana

Manosika ny olona hanao kolikoly ny fahantrana izay mahazo saika ny Malagasy rehetra, toraka izany koa ny tsy fitoviana ara-tsôsialy sy ara-toekarena izay mitombo hatrany. Manosika ny olona hanao kolikoly, mba hahazoana izay ilainy na hanatsarana bebe kokoa ny fidiram-bolany, ny faharefoana ara-toekarena.

Ny tsy fananana asa sy ny fahasahiranana ara-bola

Lehibe loatra ny tahan' ny tsy fisian' asa eto Madagasikara, indrindra eo amin' ny tanora, sy ny tsy fadraisana anjara eo amin' ny toekarena, ka mahatonga ny olona sasany hihevitra fa fomba mahomby amin' ny fitadiavana asa na amin' ny fampidiram-bola ny fanaovana kolikoly. Ao anatin' ny tontolon' ny fahasahiranana ara-toekarena dia mitombo ny kolontsaina manao zavatra tsy araka ny lalàna sy ny fifandaminana tsy fanarahan-dalàna ivelan' ny fitsarana, izay indraindray tsy ara-dalàna, nefa heverin' ny maro fa ilaina.

Tsy fahampian' ny karaman' ny mpiasam-panjakana

Manosika ny mpiasam-panjakana hanaiky tsolotra, mba hamenoany ny fidiram-bolany, ny tsy fahampian' ny karamany.

Antony ara-pôlitika sy miankina amin' ny andrim-panjakana

Fahalemen' ny fanjakana tan-dalàna

Mampirisika ny fanaovana kolikoly ny fahalemen' ny fanjakana tan-dalàna, izay ahitana fitsarana miadam-piasa sy tsy mahomby, ahitana tsimatimanota miely patrana sy tsy fanajana ny lalàna. Ao koa ny tsy fahampian' ny sazy mandaitra izay tokony tsy haha te hanao kolikoly.

Fitondrana tsy marin-toerana

Tsy mahazo antoka ny hoaviny ny Malagasy vokatry ny fisian' ny tsimatimanota, hany ka mirongatra ny kolikoly sy ny tsy fahamarin-toeran' ny fitondrana. Izany toe-javatra izany dia lasa aretina lavareny sy miteraka tetezamita pôlitika mitranga matetika izay mampirongatra ny kolikoly.

Ny fahalemen' ny andrim-panjakana mpanara-maso

Matetika tsy manana fitaovana sy loharanom-bola ary fahaleovan-tena ho enti-miasa amim-pahombiazana ny andrim-panjakana isan-karazany tompon' andraikitra amin' ny ady amin' ny kolikoly eto Madagasikara, toy ny rafitra mpanara-maso sy ny fisafoana ary ny fitsarana.

Kiantranoantrano sy fizahan-tavan' olona

Mampiroborobo ny kolikoly sy ny fisitrahana tsy ara-dalàna ny volam-panjakana sy ny fitaovam-panjakana, ny fizahan-tavan' olona sy ny kiantranoantrano, izay anomezana toerana sy tombontsoa mifototra amin' ny fifandraisan' ny tena manokana sy ara-pôlitika fa tsy mifototra amin' ny fahaiza-manao.

Tsy fahampian' ny mangarahara sy ny tamberin' andraikitra

Manosika amin' ny fanaovana kolikoly eto Madagasikara ny tsy fahampian' ny mangarahara amin' ny fitantanana ny raharaham-panjakana. Ao koa ny tsy fahampian' ny fampahalalam-baovao sy ny tsy fisian' ny rafitra mahomby momba ny tamberin' andraikitra.

Fiarovana ny tombontsoan' antoko pôlitika

Matetika dia leferina, na misy mamporisika mihitsy aza, ny kolikoly eto Madagasikara, hany ka mahazo vahana ny tsimatimanota eo amin' ny fanaovana kolikoly. Manana anjara toerana lehibe amin' ny fanaovana kolikoly ny tambajotra pôlitika miaro ny mpanao kolikoly mampandroso ny tombontsoan' antoko.

Antony ara-kolontsaina

Lova navelan' ny vanim-potoana faha mpanjaka

Amin' ny fiarahamonina malagasy sasany, ny rafi-pahefana nentim-paharazana, toy ny fitondran' ny lehibem-poko na filoham-poko, na ny rafitra ahitana sarangam-poko (andriana, andevo, sns), dia nisy fiantraikany lehibe teo amin' ny fiainana ara-pôlitika sy ara-toekarena. Indraindray ireo rafitra ireo dia miaraka amin' ny fanao misy fizahan-tavan' olona sy kiantranoantrano ary kolikoly, izay ahitana fitsinjaràna ny loharanon-karena mifototra amin' ny fifandraisan' ny tena manokana na ny maha iray vondrona (fianakaviana, saranga, foko). Misy fiantraikany amin' ny fanao sasany sy mandrisika ny endrika kolikoly sasany eto Madagasikara ny fifamatorana misy eo amin' ny fahefana nentim-paharazana sy ny fahefana ara-pôlitika.

Lova napetraky ny fanjanahan-tany

Namela lova eo amin' ny fitantananan-draharaham-panjakana ny tantaran' ny fanjanahantany teto Madagasikara. Nanjakan' ny didy jadona sy ny tsy fisian' ny tamberin' andraikitra amin' ny mponina eo an-toerana indraindray ny rafitra fanjanahantany sy ny fitrandrahana ny loharanon-karena ho tombontsoan' i Frantsa. Namela takaitra teo amin' ny toe-tsain' ny vahoaka malagasy sy teo amin' ny fomba fitondrana ny andrim-panjakana rehetra izany fanao izany, ka nahatonga ny fandeferana manoloana ny fanararaotam-pahefana sy ny fandaminana tsy ara-pitsarana. Nahatonga fampivangongoana fahefana sy fitantanan-draharaha tsy mangarahara indraindray ny vanim-potoan' ny fanjanahantany frantsay, izay nanamora ny karazana kolikoly sasany.

Kolontsaina ankehitriny

Miorim-paka lalina ao anatin' ny kolontsaina malagasy ny kiantranoantrano, izay manamora ny tambajotra mifototra amin' ny kolikoly. Manampy izany koa ny fanomezana lanjany ny tsiambaratelo sy ny fahanginana ka mahatonga ny Malagasy tsy ho zatra na harisika amin' ny filazana ny zava-misy tsy ara-dalàna.

Manamafy ny fanaovana kolikoly eto Madagasikara ny fahitana fa toa manamora ny fahazoana tolotra avy amin' ny sampan-draharaham-panjakana ny kolikoly. Tsy ampy ny fanabeazana ho olom-banona sy ny fahazoam-baovao ka tsy afaka mitory momba ny fisian' ny kolikoly ny ankamaroan' ny olom-pirenena.

Antony mifandray amin' ny fitantanana ny harena voajanahary

Habetsahan' ny harena voajanahary

Ny harena voajanahary eto Madagasikara, toy ny ala sy ny harena ankibon' ny tany ary ny harena momba ny jono, izay mety hiteraka fikirakirana vola be, dia misarika ny fitsiriritana, ka mahatonga ny kolikoly, indrindra eo amin' ny sehatry ny fitrandrahana hazo sy ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany ary ny jono.

Fahalemen' ny arofanina

Mampiroborobo ny kolikoly ny fahalemena na ny fahabangan' ny andrim-panjakana mifehy ny fitrandrahana ny harena voajanahary na ny tsy fampiharana ny arofanina ara-dalàna. Indraindray, na matetika mihitsy aza, no tsy mahomby sady tsy mangarahara ny fomba fiasan' ny sampan-draharaham-panjakana misahana ny harena voajanahary.

Sehatra anjakan' ny kolikoly

Betsaka ny sehatra anjakan' ny kolikoly eto Madagasikara, ka anisan' izany ny fitsarana, ny fitandroana ny filaminana, ny hetra, ny fadin-tseranana, ny fananan-tany, ny varotra, ny indostria, ny tontolo iainana, ny fanabeazana ary ny fahasalamana.

Sehatr' asam-panjakana amin' ny ankapobeny

Mamely ny sehatra maro amin' ny asam-panjakana eto Madagasikara ny kolikoly. Araka ny fahitan' ny besinimaro sy ny fanadihadiana dia tsy mitovy ny halalin' ny fisian' ny kolikoly eo amin' ny sehatra isan-karazany. Asehon' ny fanadihadiana nataon' ny Afrobaromètre ny fijerin' ny Malagasy fa mahery vaika ny firongatry ny kolikoly.

Ny fitandroana ny filaminana sy ny fitsarana

Voasokajy ho anisan' ny mpanao kolikoly lehibe indrindra eto Madagasikara ny ao amin' ny fitandroana filaminana, izay ahitana ny pôlisy sy ny zandarimariam-pirenena. Izany dia miseho amin' ny alalan' ny fitakiana tsolotra mba tsy hampiharana lamandy, amin' ny alalan' ny fisamborana tsy ara-dalàna na ny tsy fanohizana intsony ny fanadihadiana momba ny raharaha izay efa natakalo vola. Heverina ho tena ahitana mpanao kolikoly be ihany koa ny rafi-pitsarana. Misy fiantraikany amin' ny didim-pitsarana sy amin' ny fanapahan-kevitra momba ny fanamelohana na ny famotsorana izany.

Ny fitantanan-draharaham-panjakana

Ny fitantanan-draharaham-panjakana amin' ny ankapobeny eto Madagasikara dia ahitana kolikoly. Ohatra, ny fahazoana antontan-taratasy ara-panjakana (fahazoan-dalana, kara-panondro, sns.) dia mety hitarazoka na hitsahatra mihitsy raha tsy misy ny fandoavana tsolotra. Maro ny mpiasam-panjakana voarohirohy amin' ny fanodinkodinam-bola na fizahan-tavan' olona momba ny fanomezana tsenam-baro-panjakana.

Ny fananan-tany

Mazàna no manjavozavo ny fifampiraharahana momba ny fananan-tany izay mora andairan' ny kolikoly, ka miteraka ady tany sy fakana tanin' olona an-keriny tsy ara-dalàna ary fanaovana hosoka ny antontan-taratasy. Mety ho sarotra sy andoavam-bola be ny fahazoana taratasin-tany noho ny kolikoly. Ny fanadihadiana nataon' ny Transparency International Initiative Madagascar tamin' ny taona 2023 no nahafantarana fa ny 43 % amin' ny olona nandray fepetra hiaro ny fananan-taniny dia niharan' ny kolikoly. Anisan' ny fanao amin' izany ny tsolotra, ny fanararaotam-pahefana ary ny fanodikodinam-pahefana ataon' ny mpiasan' ny fananan-tany sy ao amin' ny kaominina ary ny fokontany.

Ny fadintseranana

Ny kolikoly eny amin' ny fadintseranana dia miseho amin' ny alalan' ny fanombanana ambany ny entana, sy fanambaràna diso na fandoavam-bola tsy ara-dalàna, mba hanamorana ny fampidirana na fanondranana entana tsy ara-dalàna na tsy nanaovana fanambaràna.

Ny fitrandrahana ny harena voajanahary

Ahitana fitrandrahana tsy ara-dalàna ny sehatry ny harena voajanahary, toy ny fanapahana andramena sy ny fitrandrahana vatosoa ary ny fanjonoana. Izany dia matetika mifandray amin' ny kolikoly ataona mpitondra fanjakana (jereo etsy ambany). Na dia eo aza ny fandaniana fehezan-dalàna vaovao momba ny harena ankibon' ny tany tamin' ny taona 2023 izay mikendry ny hampitombo ny mangarahara, dia mbola simba ihany ny sehatra noho ny fahazoan-dalana tsy mazava sy ny kolikoly, izay manakivy ny mpampiasa vola matotra.

Ny fonja

Araka ny fanadihadiana natao tamin' ny taona 2024 dia manjaka ny kolikoly any amin' ny raharahan' ny fonja malagasy. Mitatitra ny voafonja fa tsy maintsy mandoa tsolotra mba hahazoana sakafo, famindrana fonja na fitsidihan' ny fianakaviana. Manamarina ireo fanao ireo ny mpiambina noho ny tsy fahampian' ny loharanon-karena sy ny faharatsian' ny tontolon' ny asa.

Sehatra tsy miankina

Eto Madagasikara dia miseho ao amin' ny sehatra tsy miankina ihany koa ny kolikoly, izay miteraka tsy rariny eo amin' ny fifaninanana sy mampihisatra ny fampiasam-bola ary manimba ny fitokisan' ny mpisehatra ara-toekarena.

Kolikoly amin' ny samy tsy miankina

Mahazo ny orinasa tsy miankina ny kiantranoantrano sy ny fiangarana. Hita izany amin' ny fampidirana olona avy amin' ny fianakaviana na havan' ny olona manam-pahefana, ho mpiasa, izay tsy misy fijerena fahaiza-manao. Mazàna ny tompon' andrakitra sasany amin' ny orinasa eto Madagasikara no manao izany mba hahazoana tombony tsy ara-drariny. Mahazo ny sehatra ara-bola koa ny kolikoly, ohatra amin' izany ny famotsiam-bola, ny fampindramam-bola misy hosoka na ny fanodinkodinana ny fitanana kaonty.

Kolikoly miaraka amin' ny mpiasam-panjakana

Mety hiseho amin' ny fifampiraharahana ara-barotra ny kolikoly, ohatra amin' ny alalan' ny fanondrotana ny vola voasoratra anaty faktiora, ny fanaovana faktiora sandoka na fandoavam-bola tsy ara-dalàna. Mety hotombanana ambany ny vidin' entany na hisy hosoka ny taratasin' ny fadintseranana mba hahatonga ny orinasa mpanafatra sy mpanondrana entana tsy handoa haban-tseranana. Mety hiakatra anefa ny saran' ny fandraharahana noho izany fanao izany, izay mety hiteraka fatiantoka.

Mety handoa tsolotra amin' ny mpiasam-panjakana ny orinasa mba hahazoana fifanarahana, fahazoan-dàlana na fanomezan-dàlana. Azon' izy ireo atao ihany koa ny mandoa vola miafina amin' ny mpifaninana mba hanodinana ny antso ho an' ny tolo-bidy na ho fizaràna ny tsena. Miteraka tsy fampiharana ny fitsipiky ny fifaninanana sady manimba ny orinasa tsy mampiasa fomba tsy ara-dalàna izany kolikoly izany.

Kolikoly mahakasika ny harena voajanahary

Olana maro rantsana sy lalim-paka ny kolikoly mahakasika ny sehatry ny harena voajanahary eto Madagasikara izay miseho amin' ny fomba maro samihafa.

Fitrandrahana sy fanondranana an-tsokosoko tsy ara-dalàna

Fitrandrahana andramena tsy ara-dalàna any avaratra

Nahitana fitrandrahana tsy ara-dalàna lehibe ny andramena (Dalbergia), izay karazan-kazo saro-bidy eto Madagasikara. Ny tambajotran-jiolahy, izay matetika misy firaisana tsikombakomba amin' ny mpitondra ara-pôlitika sy ara-pitantanana, dia manao fanapahana hazo tsy ara-dalàna any amin' ny valan-javaboarim-pirenena, manao hosoka amin' ny antontan-taratasy (fahazoan-dalana, taratasy fanamarinam-piaviana) ary manome tsolotra ny tompon' andraikitry ny fanaraha-maso ny ala sy ny fadin-tseranana mba hanamora ny fitaterana, indrindra mankany Azia.

Miavaka ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany madinika, izay matetika tsy ara-dalàna, noho ny fitrandrahana baranahiny, ny tsy fanarahana ny fenitra ara-tontolo iainana sy ara-tsôsialy, ny fanondranana an-tsokosoko ary ny kolikoly. Misy ny fahazoan-dalana hitrandraka azo amin' ny hosoka, ny fanambaràna diso (kely) atao momba ny habetsaky ny harena an-kibon' ny tany voatrandraka sy ny vola miditra, mba hampihenana ny hetra na hialana amin' izany, ary misy tsolotra omena mba hahatonga ny tompon' andraikitra hanakipy maso amin' ny asa tsy ara-dalàna na amin' ny fitrandrahana any amin' ny faritra arovana.

Endrika kolikoly hafa ny fanondranana an-tsokosoko ny karazan-javamaniry sy ny karazan-biby arovana, toy ny sokatra (radiata, angonoka), ny varika sy ny sifaka, ny tanalahy, ny vorona ary ny zavamaniry tsy fahita afa-tsy eto Madagasikara. Mamoaka fahazoan-dalana hosoka ahafaha-manao fanondranana tsy ara-dalàna ny tompon' andraikitra mpanao kolikoly, ka manamora ny fivezivezen' ny entana miampita sisin-tany. Misy koa ny tompon' andraikitra mpanao kolikoly izay manome vaovao ny mpanondrana tsy ara-dalàna momba ny paikadin' ny fanaraha-maso.

Kolikoly eo amin' ny mpitantan-draharaha

Etp Madagasikara, ny tsolotra sy ny fanomezana tombon-tsoa na ny fampanantenana fanomezana tombontsoa dia azo ampiasaina mba hanomezana fahazoan-dàlana hahafahana mitrandraka harena an-kibon' ny tany na hazo, na hahafahana misahana raharaham-panjonoana, izay tsy manaja ny fomba fiasa ara-dalàna na ny fanadihadiana ny fiantraikany amin' ny tontolo iainana na ny fifampidinihana amin' ny mponina eny ifotony. Ny kolikoly dia mety hanodinkodina ny tolo-bidy ho an' ny tetikasa mahakasika ny harena voajanahary (fanamboaran-dalana, fitrandrahana hazo), miaraka amin' ny orinasa manome tsolotra hahazoana fifanarahana, ka manohintohina ny fifaninanana sady miteraka fandaniana fanampiny ho an' ilay orinasa.

Mety ho voatsolotra ny mpiasam-panjakana misahana ny fanaraha-maso ny fitrandrahana harena voajanahary (inspektera ao amin' ny sampandraharaha misahana ny harena an-kibon' ny tany, ny ala na ny fadin-tseranana) mba hanakipy maso amin' ny asa tsy ara-dalàna, mba hampitandrina ny mpanao fanondranana tsy ara-dalàna amin' ny fanaraha-maso mananontanona na hanao hosoka amin' ny tatitra momba ny fisafoana nataony. Azon' ny tompon' andraiki-panjakana mpanao kolikoly ahodinkodina ny vola azo avy amin' ny fitrandrahana ny harena voajanahary (hetra, sns), amin' ny alalan' ny kaontim-banky any ivelany, ny famoahana faktiora midangana loatra na ny faktiora sandoka, mba tsy handoavana ny vola tokony haloa any amin' ny kitapom-bolam-panjakana izay tokony hampiasaina amin' ny fampandrosoana ny firenena.

Afaka mitana anjara toerana lehibe eo amin' ny fahafaha-mitrandraka harena voajanahary eto Madagasikara ny fahitahitana ara-pôlitika sy ny fatoram-pianakaviana, ka mahazo tombony tsy ara-drariny ireo akaiky ny fitondrana.

Vokatry ny kolikoly

Miteraka fanodinkodinana ny harem-bahoaka, izay tokony hampiasaina hamatsiana ny tetikasa fampandrosoana eto Madagasikara, ny kolikoly. Mampitombo ny tsy fitoviana ara-tsôsialy ity fanao mamohehatra ity satria mampitombo ny haren' olom-bitsy izay mampahantra ny sarambabem-bahoaka. Miteraka fahapotehan' ny asa sahanin' ny fanjakana ho an' ny daholobe ny kolikoly, anisan' ireo asa ireo ny fahasalamana, ny fanabeazana ary ny famatsiana angovo sy rano. Ity fanao ity koa dia mampikorosy fahana ny fanjakana tan-dalàna ary mampihena ny fitokisan' ny olom-pirenena ny fanjakana sy ny andrim-panjakana ao aminy.

Fiantraikany eo amin' ny toekarena

Vato misakana ny fitomboana ara-toekarena

Eto Madagasikara dia manakivy ny fampiasam-bola avy any ivelany sy eto an-toerana ny kolikoly satria miteraka tontolo tsy azo antoka sy tsy azo atokisana. Ny orinasa dia misalasala hampiasa ny volany amin' ny sehatra tsy ahitana fitsipi-dalao mazava fa matetika mitaky fanaovana kolikoly mba hahazoana fifanarahana na fahazoan-dalana. Araka ny fanadihadiana natao dia mety hihena 0,5 % hatramin' ny 1 % isan-taona ny fitomboan' ny toekaren' i Madagasikara vokatry ny kolikoly.

Fanodinkodinana ny fampiasam-bolam-panjakana

Ny volam-panjakana natao hanomezana tolotra tena ilaina ho an' ny vahoaka malagasy (fanabeazana, fahasalamana, fotodrafitrasa) dia lasa tombontsoa samirerin' ny mpanao kolikoly. Miteraka fiharatsian' ny asam-panjakana sy tsy fahampian' ny fampiasam-bola amin' ny fotodrafitrasa ilaina amin' ny fampandrosoana ara-toekarena izany.

Fidangan' ny fandaniana

Ny kolikoly dia miteraka fandaniana fanampiny ho an' ny orinasa eto Madagasikara, izay tsy maintsy mandoa tsolotra na mizaka fatiantoka mifandray amin' ny kolikoly. Miantraika amin' ny vidin' ny entana sy amin' ny tolotra izany fandaniana fanampiny izany, izay misy fiantraikany amin' ny fahefa-mividin' ny mpanjifa.

Fanodinkodinana ny fifaninanana

Ny kolikoly dia mandiso ny fitsipika mifehy ny tsena ary manimba ny orinasa manao ny marina izay tsy mampiasa fomba tsy ara-dalàna. Miteraka tontolom-pandraharahana anjakan' ny fanahiana sy ny tsy rariny izany ary manimba ny fahafahan' ny toekarena malagasy hiatrika fifaninanana.

Fihenan' ny vola miditra amin' ny fanjakana

Mampihena ny fidiram-bolan' ny fanjakana malagasy ny kolikoly, indrindra ny fampidiram-bola amin' ny alalan' ny fadintseranana sy ny hetra. Izany dia mampihena ny loharanon-karena azo amatsiana ny fandaniam-bolam-panjakana sy ny fandaharan' asam-pampandrosoana.

Fiantraikany eo amin' ny lafiny ara-tsôsialy

Fahantrana sy tsy fitoviana

Ny kolikoly dia mampitombo ny fahantran' ny vahoaka malagasy sy ny tsy fitoviana ara-tsôsialy noho io fanao io miteraka fanodikodinana ny loharanon-karena natokana ho an' ny marefo indrindra ary mametra ny fidirana amin' ny tolotra fototra (fanabeazana, fahasalamana, fotodrafitrasa).

Fiharatsian' ny asam-panjakana

Eto Madagasikara, ny kolikoly dia misy fiantraikany amin' ny kalitao sy ny fahafaha-misitraka ny asa atolotry ny fanjakana ho an' ny daholobe, toy ny fanabeazana, ny fahasalamana, ny fampanjakana ny rariny ary ny fahazoana rano sy herinaratra. Ny faraidiny indrindra sy ny any ambanivohitra no tena iharan' izany fomba fiasa ratsy izany.

Fahasimban' ny fahatokisana ny andrim-panjakana

Manimba ny fitokisan' ny olom-pirenena malagasy ny andrim-panjakana sy ny tompon' andraiki-panjakana ny kolikoly. Mampihena ny demôkrasia izany sady mampitombo ny tsy fahamarinan-toerana ara-pôlitika sy ara-tsôsialy. Miteraka fahakiviana noho ny fahatsapana tsy rariny sy tsimatimanota ny kolikoly, satria matetika no tsy voasazy ny mpanao kolikoly. Manakivy ny olom-pirenena tsy hanao tatitra momba ny kolikoly izany toe-javatra izany.

Fiantraikany ara-pôlitika

Lalina ny voka-dratsin' ny kolikoly eto Madagasikara ary miteraka tsy fahamarinan-toeran' ny fitondram-panjakana sy fahalemen' ny andrim-panjakana demôkratika.

Tsy fahamarinan-toeran' ny fitondrana sy krizy pôlitika

Mety hiteraka krizy pôlitika lehibe ny kolikoly, indrindra rehefa olona ambony mpanao pôlitika no voasaringotra. Manimba ny fitokisan' ny vahoaka ny mpitondra sy ny andrim-panjakana ny tantara manafintohina momba ny kolikoly, izay mety hitarika amin' ny fanaovana fihetsiketsehana ara-pôlitika sy ara-tsôsialy, eny fa hatramin' ny fanovana fitondrana aza. Nisongadinan' ny tsy fahamarin-toeran' ny fitondrana mifandray amin' ny raharaha kolikoly ny tantaran' i Madagasikara.

Fihalemen' ny fanjakana tan-dalàna

Manimba ny fototry ny fanjakana tan-dalàna ny kolikoly. Rehefa tsy ampiharina araka ny tokony ho izy ny lalàna, ary rehefa ny andrim-panjakana tompon' andraikitra amin' ny fampiharana ny lalàna no manao kolikoly, dia voahitsakitsaka ny filaminana ara-pitsarana. Manamafy an' izany toe-javatra izany ny tsimatimanota sitrahin' ny mpanao kolikoly sady mampaharitra an' ilay fomba fanao eto Madagasikara.

Tsy fanekena ny maha ara-dalàna ny fahefam-panjakana

Mampihena ny fahatokisan' ny olom-pirenena ny andrim-panjakana sy ny solontenam-panjakana ny kolikoly. Rehefa hitan' ny olom-pirenena malagasy fa miasa ho an' ny tombontsoany manokana ny mpitondra fa tsy ho an' ny tombontsoa iombonana, dia miseho ny tsy fatokiana ny maha ara-dalàna ny fitondrana. Izany dia mety hitarika amin' ny tsy fandraisana anjaran' ny olom-pirenena amin' ny raharaham-pirenena, amin' ny fahakelezan' ny taham-pahavitrihana amin' ny fiifidianana, ary amin' ny tsy fahatokisana ny mpano pôlitika.

Kiantranoantrano sy fizahan-tavan' olona

Ny kolikoly dia mampiroborobo ny fomba fanao misy kiantranoantrano sy ny fizahan-tavan' olona, izay miteraka fitsinjarana toerana sy tombontsoa mifototra amin' ny fifandraisana amin' ny tena manokana sy ny fifanohanana ara-pôlitika fa tsy amin' ny fahaiza-manao sy ny fahamendrehan' ilay olona omena toerana. Manimba ny fahombiazan' ny fitantanan-draharaham-panjakana eto Madagasikara izany ary manamafy ny tsy fitovian-jon' ny olom-pirenena malagasy.

Ny fiantraikany amin' ny zotram-pifidianana

Misy fiantraikany amin' ny fifidianana ny kolikoly, ohatra amin' ny alalan' ny fividianana vato, fanodinkodinana ny lisi-pifidianana na fampiasana ny volam-bahoaka mba hanaovana fampielezan-kevitra. Manimba ny fahamarinan' ny fifidianana sy tsy maha marina ny fisoloan-tena demôkratika izany.

Fanjakana lasa fitaovan' olom-bitsy

Amin' ny tranga ratsy indrindra, ny kolikoly dia mety haha lasa fananan' olom-bitsy (orinasa matanjaka, vondron' olona manan-karena, sns) ny fanjakana, izay ampiasan' ny vondron' olona ho amin' ny tombotsoany manokana amin' ny alalan' ny fifehezany ny andrim-panjakana sy ny pôlitikam-panjakana. Manimba ny ezaka ho amin' ny fiarovana ny tombontsoanm-bahoaka izany ary manimba ny fampandrosoana ny firenena malagasy.

Fahasarotan' ny fampiharana ny pôlitikam-panjakana

Manakana ny fampiharana mahomby ny pôlitikam-panjakana ny kolikoly. Voahodinkodina ny vola atokana ho an' ny tetikasa fampandrosoana; azo amin' ny fomba tsy ara-dalàna ny fifanarahana arak' asa amin' ny fanjakana, ary tsy mahomby ny asa ataon' ny sampan-draharaham-panjakana anjakan' ny kolikoly eto Madagasikara.

Fiantraika eo amin' ny tontolo iainana

Misy fiantraikany ratsy eo amin' ny tontolo iainana eto Madagasikara ny kolikoly satria ny fahazoana tombony amin' ny fotoana fohy no laharam-pahamehana ho an' ny mpanao kolikoly fa tsy ny fiarovana ny tontolo iainana sy ny fampandrosoana maharitra.

Fandripahana ala sy fanondranana tsy ara-dalàna ny hazo sarobidy

Manamora ny famoronana fanomezan-dàlana tsy ara-dalàna hitrandraka hazo any anaty ala ny kolikoly eto Madagasikara, ka ahafahan' ny orinasa na olon-tsotra manao fitrandrahana tafahoatra, indrindra ny andramena, izay karazan-kazo tena sarobidy. Mahatonga ny fandrobana ny loharanon-karena ao anaty ala ny tsy fahampian' ny fanaraha-maso sy ny firaisana tsikombakomba ataon' ny mpanao kolikoly.

Mahatonga ny faharavan' ny toeram-ponenan' ny karazam-biby tsy fahita raha tsy eto Madagasikara ny fandripahana ala, izay matetika mahazo alalana noho ny fanaovana kolikoly, izany dia mandrahona ny fisian' ny karazan-javamananaina miavaka sy tsy manam-paharoa eto amin' ny Nosy. Matetika koa ny kolikoly no manam-pifandraisana amin' ny doro tanety an-tsitrapo izay atao mba hanadiovana ny tany hanaovana fambolena na hanamora ny fitrandrahana ala tsy ara-dalàna. Misy fiantraikany lehibe eo amin' ny tontolo iainana izany fandoroana ala izany ary manampy trotraka fiovan' ny toetany.

Fanondranana karazan-javamananaina arovana

Ny kolikoly dia mamela ny fihazana tsy ara-dalàna ny biby sy ny zavamaniry arovana, toy ny sokatra, ny gidro sy ny varika ary ny karazan-javamaniry tsy fahita firy maro samihafa eto Madagasikara. Manome tsolotra ho an' ny mpiasan' ny fiarovana ny tontolo iainana, ny mpiasan' ny fadintseranana ary ny manampahefana eny ifotony ny tambajotran' ny mpanondrana entana tsy ara-dalàna mba hanamora ny fivarotana ireo karazam-biby ireo. Loza mitatao ho an' ny fahaveloman' ny karazan-javamananaina maro izany fanondranana sy fivarotana tsy ara-dalàna izany.

Fitrandrahana tsy ara-dalàna

Ny kolikoly dia mampiroborobo ny fitrandrahana tsy ara-dalàna ny harena an-kibon' ny tany eto Madagasikara, toy ny volamena, tsy misy fanajana ny fenitra ara-tontolo iainana. Manimba ny tontolo iainana sy mandoto ny tany sy ny rano ary miteraka vokatra ratsy (tsy fahasalamana, sns) ho an' ny mponina akaiky an' ilay toeram-pitrandrahana izany toe-javatra izany.

Fahalemen' ny fepetra fiarovana ny tontolo iainana

Misy fiantraikany amin' ny andrim-panjakana isan-karazany miandraikitra ny fiarovana ny tontolo iainana eto Madagasikara ny kolikoly, amin' ny alalan' ny fanodinkodinam-bola, ny fanalefahana ny fanaraha-maso ary ny fampahazoana laka ny tsimatimanota. Misy fiantraikany amin' ny fanapahan-kevitra ara-pôlitika sy ara-pitantanana momba ny tontolo iainana koa ny kolikoly, amin' ny alalan' ny fanomezana tombontsoa ho an' ny olom-bitsy sy tsy firaharahana ny tombontsoam-bahoaka ary tsy fiarovana ny tontolo iainana.

Ady amin' ny kolikoly

Sarotra ny miady amin' ny kolikoly eto Madagasikara noho ny tsy fahampian' ny finiavana pôlitika izay tokony hatanjaka sy haharitra. Manampy trotraka koa ny fanoherana ataon' ny tambajotra mpanao kolikoly amin' ny alalan' ny fametrahany paikady fiarovan-tena sy fitazonany ny tombontsoany. Na dia izany aza dia hetsika maro no efa natao hiadiana amin' ny kolikoly, ka mahakasika ny rafi-pitsarana sy ny lalàna ary ny andrim-panjakana sy ny fiaraha-miasa iraisam-pirenena izany.

Fanamafisana ny lalàna sy ny andrim-panjakana

Fandaniana lalàna sy famoahana fitsipi-pifehezana

Lalàna maro no nolanin' ny Antenimiera malagasy ho fisorohana sy ho famaizana ny kolikoly. Anisan' izany ny lalàna momba ny ady amin' ny kolikoly sy amin' ny famotsiam-bola ary amin' ny famatsiam-bola ny asa fampihorohoroana. Mikendry ny hanasokajiana ny fanaovana kolikoly ho heloka bevava ireo lalàna ireo, hanamafisana ny fahefan' ny andrim-panjakana tompon' andraikitra amin' ny ady amin' ny kolikoly ary hametraka rafi-piaraha-miasa iraisam-pirenena.

Ankoatra ireo lalàna voalaza etsy ambony ireo (ady amin' ny kolikoly, famotsiam-bola, sns.), dia zava-dehibe ny anasongadinana ny fandraisana rijantenin-dalàna manokana momba ny tsenam-baro-panjakana sy ny fitantanana ny volam-panjakana ary ny fahazoan' ny olom-pirenena vaovao. Mikendry ny handamina ny fomba fiasa sy hanamafisana ny mangarahara ireo rijanteny ireo.

Famoronana andrim-panjakana manokana

Andrim-panjakana maromaro no natsangana eto Madagasikara mba hiadiana amin' ny kolikoly, anisan' izany ny Bureau Indépendant Anti-Corruption (na BIANCO), ny Cour des Comptes ary ny Cellule de Renseignement Financier (na CENTIF). Ny BIANCO no fototra ao amin' ny rafitra miady amin' ny kolikoly. Nohamafisina ny andraikiny nandritra ny taona maro, izany dia nanome azy fahefana hanao fanadihadiana sy fanenjehana. Na izany aza dia mbola olana hatrany ny tsy tena fananany fahaleovan-tena sy ny tsy fahampian' ny ho enti-manana hampandehanany ny asany.

Mitana anjara toerana lehibe eo amin' ny fanaraha-maso ny volam-panjakana ny Cour des Comptes, ka noho izany dia zava-dehibe amin' ny fisorohana ny kolikoly eo amin' ny fitantanana ny volam-panjakana ny fanamafisana sy ny fahaleovan-tenany. Tompon' andraikitra amin' ny ady amin' ny famotsiam-bola sy ny famatsiam-bola ny fampihorohoroana ny CENTIF, koa zava-dehibe ny hetsika ataony amin' ny famantarana ny vola tsy ara-dalàna mifandray amin' ny kolikoly.

Paikadim-pirenena sy pôlitika isan-tsehatra

Paikady Nasionaly hiadiana amin' ny kolikoly (Stratégie Nationale de Lutte Contre la Corruption, SNLCC)

Namaritra paikady lehibe ny Paikady Nasionaly hiadiana amin' ny kolikoly 2015-2025, anisan' izany ny fisorohana, ny famaizana, ny fanentanana ary ny fiaraha-miasa iraisam-pirenena. Niteraka fandrosoana izany, indrindra amin' ny fametrahana ny fenitra ara-dalàna sy andrim-panjakana hisahana ny ady amin' ny kolikoly eto Madagasikara. Ny SNLCC (2024-2028), izay novolavolaina ankehitriny miaraka amin' ny fanohanan' ny Programme des Nations unies pour le développement (PNUD), dia mikendry ny hanambatra ny zava-bita sy hanamafy ny fahombiazan' ny ady amin' ny kolikoly.

Pôlitika isan-tsehatra

Maro ny ezaka natao teto Madagasikara hampidirana ny ady amin' ny kolikoly ao amin' ny pôlitika isan-tsehatra, indrindra eo amin' ny sehatry ny tsenam-baro-panjakana, ny fadintseranana, ny fitantanam-bolam-panjakana ary ny fitantanana ny harena voajanahary. Izany dia notanterahina amin' ny fametrahana fomba fiasa mangarahara sy rafitra fanaraha-maso ary fitsipi-pitondrantena.

Fametrahana mangaraharana sy tamberin' andraikitra

Fanambaràm-pananana

Fitaovana lehibe amin' ny fisorohana ny kolikoly sy ny fanodinkodinana ny volam-panjakana ny adidy momba ny fanambaràm-pananana izay tokony hataon' ny mpiasam-panjakana malagasy ambony. Na izany aza dia mbola sarotra ny fampiharana izany sy ny fanaraha-maso ny fanambaràna.

Fanajana ny zo hahazo vaovao

Nahitana fandrosoana ny fanajana ny zon' ny olom-pirenena hahazo vaovao, saingy mila ezaka fanampiny mba hiantohana ny tena fangaraharana amin' ny fitantanana ny raharaham-panjakana.

Fandraisana anjaran' ny fiarahamonim-pirenena

Manana anjara toerana lehibe amin' ny ady amin' ny kolikoly ny fiarahamonim-pirenena eto Madagasikara. Amporisihina ny fandraisany anjara amin' ny alalan' ny fifampidinihana sy ny fanaraha-maso ary ny fitorohana.

Fiaraha-miasa iraisam-pirenena

Fiaraha-miasa iraisam-pirenena

Ny tetikasa toa izay natomboky ny United States Agency for International Development (USAID) tamin' ny taona 2021 dia nikendry ny hiady amin' ny kolikoly sy amin' ny fanondranana an-tsokosoko ny karazam-biby avy eto Madagasikara mankany ivelany. Manohana an' i Madagasikara amin' ny ady amin' ny kolikoly ny mpiara-miombona antoka iraisam-pirenena maro, anisan' izany ny Firenena Mikambana (amin' ny alalan' ny PNUD sy ny Office des Nations unies contre la drogue et le crime (ONUDC)), ny Vondrona Afrikana (Union Africaine), ny Banky Maneran-Tany (Banque Mondiale), ny Vondrona Eorôpeana (Union Européenne) ary ny Vondron-Tany Miteny Frantsay (Organisation internationale de la francophonie na OIF). Manome fanohanana ara-teknika sy ara-bola ireo mpiara-miombona antoka ireo mba hanamafisana ny fahaiza-manaon' ny andrim-panjakana sy hampiharana ny hetsika enti-miady amin' ny kolikoly. Ny OIF, ohatra, dia nanangana tetikasa "Ady amin' ny kolikoly mampiasa fomba fiasa mifototra amin' ny Zon' Olombelona" ("Lutte contre la corruption selon une approche basée sur les Droits de l'Homme").

Fikambana ao amin' ny fifanarahana iraisam-pirenena

Nanatevin-daharana amin' ny fifanarahana iraisam-pirenena miady amin' ny kolikoly i Madagasikara, toy ny Fifanarahan' ny Firenena Mikambana Miady amin' ny Kolikoly (Convention des Nations unies contre la corruption) sy ny Fifanarahan' ny Vondrona Afrikanina momba ny Fisorohana sy ny Ady amin’ ny Kolikoly (Convention de l'Union africaine sur la prévention et la lutte contre la corruption). Izany dia manery ny fanjakana malagasy hampihatra ny fepetra voalazan' ireo fifanarahana ireo sy hiara-miasa amin' ny firenena hafa amin' ny ady amin' ny kolikoly.

Mbola betsaka ny fanamby lehibe

Ny ho enti-manana sy ny fahaleovan-tenan' ny andrim-panjakana

Indraindray dia tsy ampy ny vola sy ny olona tokony hampiasain' ny BIANCO sy ny Cour des Comptes ka tsy ahafahany manatanteraka an-tsakany sy an-davany ny iraka ampanovina azy eto Madagasikara. Tokony hohamafisina noho izany ny fahaleovan-tenan’ izy ireo mba tsy hibaikoan' ny fahefana ara-pôlitika azy.

Fitarazohan' ny fitsarana sy tsy fahombiazany

Sakana lehibe amin' ny ady amin' ny kolikoly sy amin' ny fisian' ny tsimatimanota eto Madagasikara ny fitarazohan' ny fomba fiasan' ny fitsarana sy ny tsy fahampian' ny ho enti-manana ao aminy. Tsy voatsara ara-potoana ny raharaha misy kolikoly ary zara raha mihatra ny sazy ka mahatonga ny fiarahamonina hahatsapa ny fanjakan' ny tsimatimanota.

Kolontsaina zatra tsimatimanota sy fandeferan' ny fiarahamonina

Mbola mitohy ny fandeferan' ny fiarahamonina malagasy ny endrika kolikoly sasany sy ny kolontsaina zatra ny fisian' ny tsimatimanota, ka manasarotra ny fitorohana sy fanasaziana ny fanaovana kolikoly.

Jereo koa

• Kolikoly

• Halatra omby eto Madagasikara
• Transparency International
• Fitsarana
• Fanjakana tan-dalàna - tamberin' andraikitra - fangaraharana -
• Fanararaotam-pahefana - tsimatimanota - fizahan-tavan' olona - kiantranoantrano - famotsiam-bola -
• Didim-pitsarana
• Tsenam-baro-panjakana
• Fananan-tany
• Andramena (Dalbergia) - angonoka - tanalahy -
• Harena voajanahary
• Valan-javaboarim-pirenena
• Faritra arovana
• Bureau Indépendant Anti-Corruption (na BIANCO) - Cour des Comptes - Cellule de Renseignement Financier (na CENTIF) - Pôles Anti-Corruption (PAC)
• Stratégie Nationale de Lutte Contre la Corruption -
• Programme des Nations unies pour le développement (PNUD) - ny United States Agency for International Development (USAID) - Office des Nations unies contre la drogue et le crime (ONUDC) -
• Fifanarahan' ny Firenena Mikambana Miady amin' ny Kolikoly (Convention des Nations Unies contre la corruption) - Fifanarahan' ny Vondrona Afrikanina momba ny Fisorohana sy ny Ady amin’ ny Kolikoly (Convention de l'Union Africaine sur la prévention et la lutte contre la corruption).

Rohy ivelany

• "Étude de la corruption et des mesures anti-corruption à Madagascar", www.u4.no, 9 March 2021.
• "Guide de la lutte contre la corruption pour les jeunes à Madagascar", www.undp.org
• "La lutte contre la corruption", www.presidence.gov.mg, 06-12-2024
• "Evaluation de lutte contre corruption", www.undp.org, 11 juin 2012
• "Renforcement des Institutions de Lutte contre la Corruption à Madagascar", www.giz.de
• "Bilan négatif de la lutte contre la corruption à Madagascar", actu.orange.mg, 26 octobre 2024
• "Le phénomène de la corruption à Madagascar persiste à un niveau élevé", actu.orange.mg, 19 aout 2024.
• "Kolikoly eto Madagasikara: lohalisitra ireo minisitera fototra", newsmada.com, 6 août 2024
• "Ady amin’ ny kolikoly: Hiara-hiasa ny Antenimierampirenena sy ny BIANCO", www.moov.mg, 31 octobre 2024
• "Kolikoly eto Madagasikara Manapotika ny toekarena sy sosialim-bahoaka", www.tiatanindrazana.mg, 30 décembre 2014
• "JALCC: Manam-piniavana hiady amin’ ny kolikoly i Madagasikara", www.moov.mg, 11 juillet 2024
• "Torohay ho an’ ny tanora mikasika ny ady amin’ ny kolikoly eto Madagasikara" (pdf), www.undp.org
• "Ady amin’ ny kolikoly: olana ny toe-tsaina sy ny fisian’ ny tsy maty manota, hoy i Hanitrantenaina", newsmada.com, 26 décembre 2023
• "Ny momba ny kolikoly Archived Desambra 13, 2024 at the Wayback Machine", mtp.gov.mg
• "Repoblikan' ny tsolotra", www.tiatanindrazana.mg, 01 octobre 2015
• "Isotry: Vehivavy roa MD, saika hanome tsolotra", midi-madagasikara.mg, 21 décembre 2023
• "Tsy maintsy vola ve ?", newsmada.com, 17 juillet 2024
• "Mpanamboatra pasipaoro belza iray nandoa tsolotra hahazahoana tsenambarompanjakana teto Madagasikara", www.malina.mg, 10 September 2020
• "Tsolotra", forum.serasera.org, 14/12/2003
• "Madagascar Corruption. Plus on en parle, plus elle persiste et se multiplie", www.madagate.org, 18 Novembre 2020
• "Inty sy Nday: Tena madio ve ... ?", www.lagazette-dgi.com, 20 février 2018
• "Indice de Perception de la Corruption 2023", www.transparency.mg
• "Un milliardaire malgache dans le viseur du PNF", www.zinfos974.com