Jeôgrafian'i Madagasikara
I Madagasikara dia nosy lehibe ao amin' ny Ranomasimbe Indianina. Nosy fahefatra lehibe indrindra eto an-tany izy. Any amin' ny ila-bolan-tany atsimo no misy an' i Madagasikara, fahefatra amin' ny nosy ngeza indrindra eto an-tany ny nosin' i Madagasikara, ao aorian' i Groenland, Ginea Vao ary Borneo. Ny lakandranon' i Mozambika no manasaraka azy amin' i Afrika. 400 km ny elanelan' i Mozambika sy Madagasikara. 1 580 km ny halavan' i Madagasikara avy any atsimo ka hatrany avaratra ary 580 km ny sakany avy any atsinanana ka hatrany andrefana.
Misy tangorom-bohitra mizara ny nosy makany avaratra hatrany atsimo. Ny salasalan-kalavan' ireo tendrombohitra ireo dia misy 1200-1500 m eo ho eo. Any amin' ny farirta avaratr' i Madagasikara no misy ny tendrombohirta Tsaratanana (na Maromokotro) izay manana haambo 2876 m. Misy farihy maro ny eto Madaasikara ka ny farihy ngeza indrindra dia ny Farihin' Alaotra, manana velarana 182 km2.
Vohon' ny tany sy ny rano[hanova | hanova ny fango]
Ny vohon' ny tany[hanova | hanova ny fango]
Any atsinanana dia misy lemaka tery kely haavo misy ny lakandranon'ny Pangalana manana toe-tany be orana any avaratra hatrany atsimo. Ny eo anivon-tany indray dia misy ny ankabeazan' ny mponin' i Madagasikara ary koa ny renivohi-pirenena Antananarivo. Ny havoana dia maka enimpolo isan-jaton' ny velarantanin' i Madagasikara. Ny toerana avo indrindra eto Madagasikara dia i Tsaratanana any amin' ny faritanin'Antsiranana, izay manana haavo 2 876 metatra.
Ny rano[hanova | hanova ny fango]
Farihy eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]
Ny farihin' Alaotra no farihy lehibe indrindra ao Madagasikara. Ny halalin'ny toerana lalina indrindra amin'io farihy io dia 1,5 metatra monja.
Ny lanjan'ny ranon'ny farihin'Alaotra dia eo amin'ny 930 tapitrisa taonina eo ho eo (0,93km3). Noho ny fikaohan'ny tendrombohitra manodidina, dia nihafeno fasika ilay farihy, ka izany no anisan'ny antony tsy mahalalina io farihy io.
| Farihy | Velarany Ha | Distrika |
|---|---|---|
| Alaotra | 22 000 | Ambatondrazaka |
| Kinkony | 8 500 | Mitsinjo |
| Itasy | 4 200 | Soavinandriana |
| Antsohary | 3 950 | Mitsinjo |
| Bemamba | 3 825 | Antsalova |
| Ihotry | 3 475 | Morombe |
| Réserve de Tsiazompaniry | 3 200 | Ambatolampy |
| Bendrony | 3 050 | Maevatanàna |
| Andranomena | 3 025 | Belo amoron'i Tsiribihina |
| Amparihibe | 2 625 | Maevatanàna |
| Hima | 2 650 | Belo amoron'i Tsiribihina |
| Tsimanampetsotsa. | 2 300 | Betioky |
| Tsibirahy | 2 200 | Besalampy |
| Ampahana | 2 175 | Antalaha (L) |
| Masama | 2 075 | Antsalova |
| Réserve de Mantasoa | 2 050 | Manjakandriana |
| Nosy-Ve | 2 010 | Toamasina |
| Analampotsy | 2 000 | Nosy-Varika |
| Anony | 2 000 | Taolanaro |
| Fitambarany | 77 310 |
Ny ony sy ny renirano[hanova | hanova ny fango]
Ireto ny renirano sy ny ony lehibe sasany eto Madagsikara:
- Ambalona, Ambato, Andranotsimisiamalona, Androranga, Anjobony, Antainambalana,
- Bemarivo, Besokatra, Betsiboka, Bombetoka,
- Fanambana, Faraony, Fiherenana
- Ikopa, Ihosy, Ifasy, Imaloto, Irodo, Ivondro
- Jabo
- Linta, Lokoho, Loky
- Maevarano, Mahajamba, Mahajilo, Mahavavy, Mahavavy Atsimo, Manajeba, Mananjary, Manambaho, Manambato, Manambolo, Manambovo, Manampatrana, Mananara, Mandrare, Mangarahara, Mania, Mangoky, Mangoro, Maningory, Maningoza, Marimbona, Matitanana, Matsiatra, Menarandra., Morondava,
- Namorona, Nosivolo,
- Onibe, Onilahy, Onive,
- Rianila,Ramena,
- Saharenana, Sahatavy, Sakaleona, Sakanila, Sahamaitso, Sahatandra, Sakay, Sakeny, Sambirano, Sandrananta, Sandrangato, Sandratsio, Simianona, Sisaony, Sofia
- Tandra, Tsiribihina, Tsaratanana,
- Zomandao
Toetany[hanova | hanova ny fango]
Tropikaly ny toetany amin' ny morontsiraka, ara-pehibe izy any atsinanana, tropikaly maina izy any amin' ny morontsiraka andrefana sy atsimo, ary tropikaly mangatsiaka izy any ampivoany. Ny Anticyclone ny Ranomasimbe Indianina no mampisy ny alizay atsimo atsinanana, mihisaka araky ny fizaran-taona io alizay io.
Manana fizaran-taona roa i Madagasikara: misy ririnina (maina) amin'ny volana Mey hatramin'ny volana Oktobra, sy fahavaratra (mando) amin'ny volana Novambra hatramin'ny volana Aprily. Miovaova arakaraky ny haabon-toerana ny toetrandro sy ny rivotra manjaka. Mandalo amin'ny morontsiraka atsinanana izao ohatra ny alizay, Noho izany dia manorana matetika ny any satria mbola misy an'Andringitra mitazona ny ankabeazan'ny hamandoana. Any amin'ny morontsiraka atsinanana izao no tena be orana indrindra any Madagasikara (3 500 mm isan-taona).
Mandalo matetika amin'ny fahavaratra ny rivodoza avy any amin'ny nosin'ny Maskarena. Maimaina sy mangatsiatsiaka ny tany any andrefan'Andringitra amin'ilay alizay tsy tonga any. Mahatratra 1 400 mm ny orana latsaka any Antananarivo amin'ny ririnina, mety mangatsiaka be ny alina any fa tsy dia mivaingana matetika. Fa mety mivaingana ny rano rehefa miakatra any an-tendrona. Amin'ny andro ririnina, ny lanitry ny renivohitra dia anisan'ny tena mazava (amin'ny tantera-kazavana) indrindra eto an-tany. Mbola maina noho ny ampivoany ny toetrandro any andrefana satria efa nilatsaka daholo ny hamandoan'ny alizay. 300 mm fotsiny ny tontalin'ny orana latsaka any Toliara mandritry ny taona
Ny toe-tany eo amin' ny faritra anivo dia mangatsiaka amin' ny andro ririnina ary matimaty na mafana rehefa andro fahavaratra amin' ny volana Desambra; ny rotsak' orana eo amin' ny faritra anivo dia antonontonony. Ny faritra andrefana dia manana toe-tany maina sady mafana mandavantaona.
Fizaràna ara-panjakana an'i Madagasikara[hanova | hanova ny fango]
Faritany eto Madagaskara[hanova | hanova ny fango]
Lahatsoratra antsipirihany : Faritan'i Madagasikara.
Nizara ho faritany enina i Madagasikara hatramin'izay: Antsiranana, Antananarivo, Fianarantsoa, Mahajanga, Toamasina ary Toliara. Araka ny fiovana nisy anefa, nanomboka ny taona 2004, dia nozaraina ho faritra 22 i Madagasikara.
Faritra eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]
Ireto avy ireo faritra 22 ireo miaraka amin'ny isan'ny mponina tamin'ny 2004:
Faritra ao amin'ny Faritanin'Antsiranana[hanova | hanova ny fango]
Misy faritra roa ny ao amin'ny Faritanin'Antsiranana, ka ireto avy izy ireo:
- Faritra Diana (misy distrika miisa 5)
- Faritra Sava (misy distrika miisa 4)
Faritra ao amin'ny Faritanin'i Mahajanga[hanova | hanova ny fango]
Misy faritra efatra ny ao amin'ny Faritanin'i Mahajanga:
- Faritra Boeny (misy distrika miisa 6)
- Faritra Betsiboka (misy distrika miisa 4)
- Faritra Melaky (misy distrika miisa 5)
- Faritra Sofia (misy distrika miisa 7)
Faritra ao amin'ny Faritanin'Antananarivo[hanova | hanova ny fango]
Misy faritra efatra ny ao amin'ny Faritanin'Antananarivo:
- Faritra Itasy (misy distrika miisa 3)
- Faritra Analamanga (misy distrika miisa 8)
- Faritra Bongolava (misy distrika miisa 2)
- Faritra Vakinankaratra (misy distrika miisa 7)
Faritra ao amin'ny Faritanin'i Toamasina[hanova | hanova ny fango]
Misy faritra telo ny ao amin'ny Faritanin'i Toamasina:
- Faritra Alaotra-Mangoro (misy distrika miisa 5)
- Faritra Analanjirofo (misy distrika miisa 6)
- Faritra Atsinanana (misy distrika miisa 7)
Faritra ao amin'ny Faritanin'i Fianarantsoa[hanova | hanova ny fango]
Misy faritra dimy ny ao amin'ny Faritanin'i Fianarantsoa:
- Faritra Atsimo-Atsinanana (misy distrika miisa 5)
- Faritra Amoron'i Mania (misy distrika miisa 4)
- Faritra Ihorombe (misy distrika miisa 3)
- Faritra Matsiatra Ambony (misy distrika miisa 7)
- Faritra Vatovavy-Fitovinany (misy distrika miisa 6)
Faritra ao amin'ny Faritanin'i Toliara[hanova | hanova ny fango]
Misy faritra efatra ny ao amin'ny Faritanin'i Toliara:
- Faritra Atsimo-Andrefana (misy distrika miisa 9)
- Faritra Anosy (misy distrika miisa 3)
- Faritra Androy (misy distrika miisa 4)
- Faritra Menabe (misy distrika miisa 5)
Kaominina eto Madagasikara[hanova | hanova ny fango]
Tamin' ny taona 2015 dia niisa 1 693 ny kaominina eto Madagasikara.
Ny mponina[hanova | hanova ny fango]
Ny isan' ny mponina isam-paritra[hanova | hanova ny fango]
| Lah, | Anarana | Reniv, | Mponina | Velarana(km²) | Hab, Mponina |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Diana | Antsiranana I | 485 800 | 19 266 | 25,2 |
| 2 | Sava | Sambava | 805 300 | 25 518 | 31,6 |
| 3 | Itasy | Miarinarivo | 643 000 | 6 993 | 91,9 |
| 4 | Analamanga | Antananarivo-Renivohitra | 2 811 500 | 16 911 | 166,3 |
| 5 | Vakinankaratra | Antsirabe I | 1 589 800 | 16 599 | 95,8 |
| 6 | Bongolava | Tsiroanomandidy | 326 600 | 16 688 | 19,6 |
| 7 | Sofia | Antsohihy | 940 800 | 50 100 | 18,8 |
| 8 | Boeny | Mahajanga I | 543 200 | 31 046 | 17,5 |
| 9 | Betsiboka | Maevatanana | 236 500 | 30 025 | 7,9 |
| 10 | Melaky | Maintirano | 175 500 | 38 852 | 4,5 |
| 11 | Alaotra-Mangoro | Ambatondrazaka | 877 700 | 31 948 | 27,5 |
| 12 | Atsinanana | Toamasina I | 1 117 100 | 21 934 | 50,9 |
| 13 | Analanjirofo | Fenoarivo Atsinanana | 860 800 | 21 930 | 39,3 |
| 14 | Amoron'i Mania | Ambositra | 693 200 | 16 141 | 42,9 |
| 15 | Matsiatra Ambony | Fianarantsoa I | 1 128 900 | 21 080 | 53,5 |
| 16 | Vatovavy-Fitovinany | Manakara | 1 097 700 | 19 605 | 56,0 |
| 17 | Atsimo-Atsinanana | Farafangana | 621 200 | 18 863 | 32,9 |
| 18 | Ihorombe | Ihosy | 189 200 | 26 391 | 7,2 |
| 19 | Menabe | Morondava | 390 800 | 46 121 | 8,5 |
| 20 | Atsimo-Andrefana | Toliara I | 1 018 500 | 66 236 | 15,4 |
| 21 | Androy | Ambovombe | 476 600 | 19 317 | 24,7 |
| 22 | Anosy | Taolagnaro | 544 200 | 25 731 | 21,1 |
Toekarena[hanova | hanova ny fango]
Ny toekaren' i Madagasikara dia toekarena mifototra amin' ny fambolena sy fiompiana na dia misy ihany aza ireo sehatr' asa hafa, satria ny 70 %n' ny mponina dia tantsaha mpamboly sy mpiompy. Anisan' ny firenena mbola an-dalam-pivoarana eto an-tany i Madagasikara. Araka ny tatitra momba ny IDH tamin' ny taona 2000 (miankina amin' ny taona 1998 ny fampahalalana), faha 141 amin' ny firenena 174 Madagasikara. Nihemotra hatrany io laharana io taty aoriana.
Ny fambolena sy ny fiompiana[hanova | hanova ny fango]
Ny fambolena sy ny fiompiana no fiveloman' ny 70 %n’ ny mponina fara-fahavitsiny. Hita na aiza na aiza ny vary ary hita fa manamarika ny fisehon’ ny tontolo manodidina, satria foto-tsakafon’ ny malagasy ny vary. Mbola lafo noho ny vary aziatika hafarana ny vary malagasy.
Foto-tsakafon' ny malagasy ny vary, ary manamarika ny endriky ny faritra ny saha. Araka ny filazan' ny filohan' ny tetezamita mikasika ny fihaonambe Rio+20 tany Brezila ny 20 jona 2012, anisan' ny tanjon' i Madagasikara ny ho lasa sompitry ny ranomasimbe Indianina. Ny fomba hahatratrarana izany tanjona izany dia ny fanovana an' i Madagasikara hanana "toe-karena maitso". Ny hena hanin’ ny malagasy dia ny hena omby.
Ny sehatr' asa fahatelo[hanova | hanova ny fango]
Tamin'ny 1889, dia nitsangana ny banky malagasy voalohany Ny fananganana ny sandam-bola euro dia nampaherin' ny vola Malagasy izay tsy niankina tamin'ny volan' ny mpanjakana teo aloha (Franc frantsay), miatrika ny ampihimamban' ny dolara amerikanina mahery tany aloha.
Olona vitsy an' isa no manana fidiram-bola isam-bolana avy any ivelany avy amin' ny havana. Tombanana ho eo amin' ny 50€ hatramin' ny 100€ isaky ny fianakaviana ny vola vahiny. Tamin' ny Mey 2003, ny Arary malagasy no misolo ny Franc Malagasy (iraimbilanja). Nanomboka tamin' izany dia fametahana mari-bidy roa no apetraka eo amin' ny toeram-pivarotana sy ny tsena ofisialy. Nanomboka tamin' ny taona 2005 dia tsy misy afa-tsy ny Ariary malagasy no sandam-bola ofisialy ao amin' ny firenena (1 Ariary = 5 iraimbilanja).