Ny herisetra mianjady amin'ny ankizy (na fanolanana ankizy) dia voafaritra ao anatin'ny antony iray lehibe mahatonga ny ankizy iray tsy hivoatra, tsy ho tonga amin'ny tanjony na mety handratra am-po azy mihitsy aza. Voalaza matetika fa ny ankizy no solofo sy hoavin'ity tontolo ity saingy mbola maro ny herisetra sedrain'ireo ankizy ireo ka miteraka tsy fahasahiana ao aminy izany.
Ampidirin'ny Fikambanana manerantany momba ny Fahasalamana (Organisation Mondiale de la Santé: OMS) ao anatin’ny fanararaotana atao amin’ny ankizy ny herisetra sy ny fanilihana ara-batana na ara-pihetseham-po, anisan’izany ny fanolanana sy ny fanararaotana ara-batana sy daroka.Manohintohina ny fahasalamana, ny fahavelomana ary ny fivoaran’ilay zaza izany rehetra izany. Araka ny tatitry ny Firenena Mikambana Momba ny Fahasalamana, (Organisation Mondiale de la Santé : OMS), ankizy 3 amin’ny 4 no tratran’izany fanararaotana izany maneran-tany[1].
Ny fanararaotana atao amin'ny ankizy (na fanolanana ankizy) dia fitambaran'ny fomba fanaratsiana sy fampijaliana atao amin'ny olona mbola tsy ampy 18 taona, izay mahatonga fahavoazana na mety hitranga amin'ny fahasalamany ara-batana sy ara-tsaina, ny fahavelomany, ny fivoarany ara-tsaina sy ara-batana, na koa ny fahamendrehany sy ny hasiny maha-olona azy.Ireo fomba fanararaotana ireo dia mety ahitana ny herisetra ara-batana, ny herisetra ara-tsaina, ny fanadinoana, ny tsy fanomezana izay ilain'ny ankizy, ary koa ny fanararaotana ara-nofo. Ireo fahavoazana ireo dia mety hisy fiantraikany lalina sy maharitra amin'ny fiainan'ny ankizy[2].
Tsy raharahain’ny olon-dehibe izay tompon’andraikitra amin’ny zaza ny filàna fototra ilainy toy ny sakafo, fitafiana, fahadiovana, sy fitsaboana. Misy antony maro mifamatotra izay mandray anjara amin’ny tsy firaharahana na fanararaotana atao amin’ny zaza dia misy sehatra telo lehibe iaviany:
Ny sehatra mifandray amin’ny toetra sy ny tantaram-piainan’ny ray aman-dreny sy ny zaza: Anisan’izany ny toetran’ny ray aman-dreny sy ny zaza, ny zavatra niainan’ny ray aman-dreny tamin’ny fahazazany, ary ny fiparitahan’ny herisetra avy amin’ny taranaka iray mankany amin’ny iray hafa.
Ny sehatra ifandraisan’ny ray aman-dreny sy ny zaza: Manasongadina ny fihetsiky ny ray aman-dreny amin’ny zaza sy ny fifandraisana misy eo amin’izy ireo andavanandro.
Ny sehatra manodidina amin’ny ankapobeny: Anisan’izany ny fanohanana ara-tsosialy sy ara-piarahamonina, ny fari-piainana ara-toekarena, ny toe-draharaha eny amin’ny manodidina, ny fomban-drazana ary ny kolontsaina iainana.
Ireo sehatra telo ireo dia mifamatotra sy miara-misy, ary samy afaka mitarika na manamafy ny tranga fanararaotana na tsy firaharahana atao amin’ny ankizy[5].
Anisan’izany ny fanalam-baraka, ny fanevatevana miverimberina, ny fanimbana ny fananan’ny zaza, ary ny fitakiana tafahoatra na tsy mifanaraka amin’ny taonany.
Misy olon-dehibe mandray anjara amin’ny asa ara-nofo miaraka amin’ny zaza, na manaiky izany ilay zaza na tsia. Maro ihany koa ny tranga fanararaotana ara-nofo: araka ny fanadihadiana nataon’ny Inserm sy Ined tamin’ny taona 2006, 8,8% n’ny vehivavy sy 2,8% n’ny lehilahy no nilaza fa efa niezahan’olondehibe nanao firaisana tamin’izy ireo na noterena hanao izany talohan’ny faha-18 taonany.
Mazàna, amin’ny tranga 10 hatramin’ny 40 isan-jato, ny herisetra atao amin’ny lohan’ny zazakely dia mety hahafaty.
Ny fanadinoana tanteraka ny andraikitra dia miseho rehefa tsy omena sakafo, fitafiana, fahadiovana ary fitsaboana sahaza ny zaza.
Ny herisetra ara-tsaina dia ahitana fanaratsiana, fanompa tsy an-kijanona, fanimbana ny fananan’ny zaza, ary fitakiana tafahoatra na tsy mety aminy.
Ny fanararaotana ara-nofo dia atao rehefa misy olon-dehibe manao fihetsika ara-nofo amin’ny zaza, na manaiky izy na tsia. Araka ny fanadihadiana nataon’ny Inserm sy Ined tamin’ny 2006, 8,8%-n’ny vehivavy sy 2,8%-n’ny lehilahy no nilaza fa efa niharan’ny fanararaotana ara-nofo na saika nanaovana izany talohan’ny faha-18 taonany[3].
Ny fiantraikany samihafa ateraky ny fanararaotana dia miankina amin’ny faharetany sy ny fitrangan’ny endrika maro miaraka. Noho izany, arakaraka ny maha-mavesatra kokoa ny endrika iray amin’ny fanararaotana,raha mitranga aloha amin’ny fiainan’ny zaza, miverimberina, ary mitranga miaraka amin’ireo endrika hafa dia vao mainka lehibe kokoa ny fiantraikany na vetivety na maharitra, ary tsy azo ovana intsony amin’ny sehatra neurobiolojika [8]
Ny vokatry ny fanararaotana amin’ny olona iray sy amin’ny fifandraisany amin’ny hafa na amin’ny tontolony
Ny fifandraisan’ny olona amin’ny tenany manokana
Olana amin’ny fifantohana:Sahirana izy amin’ny fitazonana ny fifantohako
olana amin'ny torimasoOlana amin’ny torimaso: Tsy mahita tory, sarotra ny hatory, tena vizana, torovana mandritra ny andro ,Aretin' ny torimaso.
Fisaraham-pihetseham-po (dissociation): Misy fotoana tsy mahatsapa na inona na inona izy,toy ny hoe any ivelan’ny vatako izy,Tsy misy fihetseham-po mihitsy ao anatiny, na tsara na ratsy,Lazain’ny olona matetika fa toa very saina aho.
Fepetra sy tanjona sarotra loatra: mametraka tanjona tsy ho tanteraka izy
Fihetseham-po ho meloka: mahatsapa ho tompon’andraikitra amin’ny zavatra ratsy nanjo azy, na dia fantany aza fa tsy izy no diso. Mahatsapa ho meloka amin-javatra rehetra aho, na dia fantatro aza fa tsy ahy ny hadisoana [9].
Manana zo mitovy avokoa ny ankizy rehetra, tsy anavahana na inona na inona, na amin’ny fototra ara-poko, loko, lahy sy vavy, fiteny, fivavahana, hevitra ara-politika na hafa ananan’ilay ankizy na ny ray aman-dreniny na ny mpiahy ara-dalàna azy, fiaviana ara-pirenena, ara-pirazanana na ara-tsosialy, fahasembanana, toe-bola, toerana nahaterahana na toe-javatra hafa rea tra [10].
Fitsarana Avo Momba ny Lalàm-panorenana
Noharahana :
Ny Lalàm-panorenana ;
Ny Didy hitsivolana laharana faha-2001-003 tamin’ny 18 Novambra 2001 mikasika ny lalàna fototra momba ny Fitsarana Avo momba ny Lalàm-panorenana ;
Rehefa nandre ny tatitra nataon’ny mpitatitra ;
Ary nony avy niara-nandinika izany araka ny lalàna ;
Amin’ny endriny ivelany
Heverina fa :
Nandefa taratasy laharana faha 09/07-PRM/SGP/DEJ tamin’ny 1 Aogositra 2007 ny Filohan’ny Repoblika Malagasy, araka ny andininy faha-113 andalana faha-3 amin’ny Lalàm-panorenana, nangataka amin’ny Fitsarana Avo momba ny Lalàm-panorenana hanao fitsirihana mialoha ny fanambarana sy famoahana ny lalàna laharana faha-2007-023 momba ny zon’ny ankizy sy ny fiarovana azy ireo;
Heverina fa :
Ara-dalàna ny fangatahana ary azo ekena ara-pomba ;
Amin’ny votoatiny :
Heverina fa :
Eo ambanin’ny sehatra anjaran’ny lalàna araka ny andininy faha-89 amin’ny Lalàm-panorenana ny lohahevitra ambanin’ny lalàna nalefa hojerena ny maha-ara-dalàna azy ;
Ary koa, ny Antenimieram-pirenena sy ny Antenimieran-doholona dia samy nankato ny lalàna laharana faha-2007-022 nandritra ny fivoriana nataony ny 20, 21 ary 28 Jona 2007 ;
Farany, tsy misy andininy manohitra ny Lalàm-panorenana ao anatin’ny lalàna laharana faha-2007-023 ;
Vokatr’izany :
D i d i a n a :
Andininy voalohany.– Ny lalàna laharana faha-2007-023 momba ny zon’ny ankizy sy ny fiarovana azy ireo dia ambara fa mifanaraka amin’ny Lalàm-panorenana.
Nodinihina sy noraisina tao amin’ny fivoriana manokana natao tao Antananarivo, ny Alakamisy faha-16 Aogositra taona roa arivo sy fito tamin’ny folo ora maraina, izay ahitana ireto mpikambana ao amin’ny Fitsarana Avo momba ny Lalàm-panorenana manaraka ireto :
Ramatoa DAMA teraka RANAMPY Marie Gisèle, Mpitsara
ary notronin’i Maitre RALISON Samuel Andriamorasoa, Mpanao soratra ambony (Greffier en chef)[11].
Ny fanomezana vahana ny zon’ny zazavavy hahazo fanabeazana dia mitaky fanoloran-tena sy fiaraha-mientana avy amin’ny sehatra rehetra. Mila ezaka mitohy sy vahaolana mifanaraka amin’ny zava-misy sarotra eto Afrika. Manana andraikitra lehibe amin’izany ny rehetra: ny fiarahamonim-pirenena, ny governemanta, ary ny fikambanana tsy miankina. Saingy ny fitondram-panjakana no andraikitra voalohany amin’ny fiantohana izany zo izany, ka tokony handray fepetra hentitra sy mahomby hanatanterahana izany[12].
Tsy ara-dalàna intsony ao Trinidad sy Tobago amin’izao fotoana izao ny fampanambadiana ankizy. Tamin’ny 9 Jona 2017, nankatoavin’ny parlemanta tsy nisy fanoherana ny lalàna vaovao izay mandrara tanteraka io fomba fanao io, ka nametra ny taona kely indrindra ahafahana manambady ho 18 taona izany[13].
Ny tsy fanarahana ny zon'ny ankizy dia mety hamokatra herisetra izy na ara-batana na ara-panahy
_(14589771638).jpg)
