Hitita (vahoaka)

Avy amin'i Wikipedia
(tonga teto avy amin'ny Empira Hitita)
Ny Empira Hitita tamin' ny taona 1350–1300 tal. J.K.

Ny Hitita na Heteana na Hetita dia vahoaka nonina tao Anatôlia tamin' ny taonarivo faha-2 tal. J.K. Ny anaran' ny faritra nanorenan' izy ireo izay fanjakany no niavian' ny anaran' ity vahoaka ity, dia i Haty (Hatti) izay niorina tao Anatôlia afovoany manodidina ny renivohiny, dia i Hatosàna (Hattusan). Nanomboka tamin' ny tenatenan' ny taonjato faha-17 tal. J.K. dia nanangana ny fanjakana isan' ireo matanjaka indrindra tao Atsinanana Afovoany ny mpanjakan' i Haty (ao amin' ny tapany avaratry ny Tany Atsinanana sy i Mesôpôtamia Ambony), izay nanjaka tamin' i Anatôlia hatramin' ny manodidina ny taona 1200 tal.J.K. Tamin' ny taonjato faha-14 tal J.K. dia afaka nanapaka ny ampahany be tamin' i Siria ny Hitita, ka nahatonga azy hifanandrina amin' ireo fanjakana matanjaka hafa ao Atsinanana Afovoany izany, toa an' i Egipta sy i Mitany ary i Asiria.

Ny tantara sy ny sivilizasionan' ny Hitita dia naverin' ireo mpikaroka naseho nanomboka tamin' ny faran' ny taonjato faha-19 vokatr' ireo fisavana ny toeram-panorenana milevina tao Anatôlia, ka isan' izany i Boğazköy izay ahitana ny sisam-paharavàn' i Hatosa; hita tao ny tanimanga fanoratana anarivony maro misy soratra miendri-pantsika ahitana ny endrika isankarazan' ny fiainana ara-pôlitika sy ara-pivavahana ary ara-toekaren' ny Fanjakana hitita. ireo loharanon-tahirin-kevitra ireo dia nofenoin' ny fisavana ny toeram-panorenana milevina sy ny vavao entin' ny fahafantarana ny amin' ireo fanjakana hafa nifampikasoka tamin' ny Hitita toa an' i Egipta sy i Asiria, i Ogarita (Ugarit) ary i Emara (Emar).

Fiteny hitita[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny hitita na fiteny heteana dia fiteny indô-eorôpeana izay notenenin' ny Hitita na Heteana tamin' ny Andron' ny Alimo tao Anatôlia. Efa maty efa ela ny fiteny hitita ka ny soratra miendri-pantsika tavela no ahafantarana azy, izay voasoratra tany amin' ny taonjato faha-16 hatramin' ny taonjato faha-13 tal. J.K. Ny fiteny hitita no fiteny fantatra indrindra amin' ireo fiteny anatôliana izay isan' ny fiteny indô-eorôpeana. Tamin' ny tapany farany amin' ny Andron' ny Alimo dia nanomboka nanome toerana ny fiteny loviana na fiteny lovita izay mifanakaiky aminy ny fiteny hitita.