Reptilia

Ny biby mandady sy mikisaka na Reptilia vondrona lehibe amin' ny biby an-tanety manana hazondamosina (Vertebrata), miovaova hafanana (mangatsia-dra), misy rantsam-batana efatra (Tetrapoda), miovaova hafanana, manana hoditra rakotra kirany ary manatody. Tsy dia mampiasa ny teny hoe Reptilia loatra ny biôlôjista, izay mampiasa teny marina kokoa.

Amin' ny teny malagasy izy ireo dia fantatra amin' ny anarana hoe "biby mandady na mikisaka" koa. Biby "mandady" ireo izay manana tongotra (sokatra, voay, tanalahy, sns), fa "mikisaka" kosa ireo izay tsy manana izany (bibilava sns). Izy ireo dia biby mikisaka amin' ny kibony rehefa mifindra toerana^[1].

Toetrany

Ny Reptilia dia miovaova hafanana, manana hoditra rakotra kirany ary manatody. Mamoaka asidra orîka izy ireo (fa tsy orea na many), ary manana lava-body izay famaniana, fangerena, fanaovana firaisana ara-nofo ary fanatodizana. Ny biby mandady sy mikisaka koa dia manana firafitry ny fo sy ny lalan-dra lehibe izay tsy mitovy amin' ny an' ny biby mampinono. Manana ireo endri-javatra rehetra ireo ny vorona.

Fanasokajiana klasika

*Sphenodon punctatus* (*Rhynchocephalia*)

Ity karazana fanasokajiana klasika ity dia ahitana biby toy ny Dinosauria tsy vorona, ny Pterosauria, ny Ichthyosauria, ny Plesiosauroidea ary Pliosauroidea, saingy hita fa tsy mitombina amin' izao fandrosoan' ny kladistika izao. Noho izany dia mampiady hevitra ny fampiasana ity anarana ity: hatramin' ny nisian' ny fanasokajiana filôjenetika dia mihamaro ny mpikaroka mihevitra fa tsy tokony hampiasaina amin' ny fanasokajiana ara-tsiansa ny karazam-biby intsony hoe "Reptilia". Izy io dia manondro vondrona parafiletikan' ny karazam-biby izay misy fitoviany noho ny toetrany miovaova hafanana sy ny fisian' ny kirany, nefa ny razambe iraisany dia niteraka taranaka izay tsy manana ireo toetra ireo: ny vorona sy biby mampinono.

Vondron' ny biby mandady sy mikisaka manan-danja maro no efa lany tamingana, ohatra ny môsasaoro. Nolazaina fa lany tamingana ny dinôzôro, saingy velona amin' ny endriky ny taranany (ny vorona) izy ireo. Ny sokatra, ny voay ary ny Tuatara, izay hany sisa velona amin' ny vondrona misy azy, no biby mandady sy mikisaka tranainy mbola velona. Ny ankamaroan' ny biby mandady sy mikisaka amin' izao fotoana izao dia ny bibilava sy ny androngo.

Ao amin' ny famaritana mahazatra, ny Reptilia dia voafetra ho filaharana efatra amin' izao fotoana izao, dia:

ny Crocodilia: karazana voay 30;
ny Rhynchocephalia: karazana tokana ankehitriny;
ny Squamata: anisan' izany ny karazana androngo 10 020 eo ho eo, ny Serpentes (bibilava) sy ny Amphisbaenia (sahala amin' ny androngo tsy misy rantsam-batana ka toy ny bibilava);
ary ny Testudines (karazan-tsokatra manodidina ny 340).

Na izany aza, ireo filaharana ireo dia mifanalavitra kokoa noho ny an' ny filaharana hafa heverina ho tsy anisan' ny "reptiliana". Ohatra, ny voay dia akaiky kokoa ny vorona (indrindra fa ny fisian' ny hodi-maso fanampiny mangarahara sy ny haranana) noho ny androngo na ny sokatra.

Fanampin' izany, ny vondrona fôsily sasany izay noheverina ho anisan' ny "Reptilia" taloha dia manana toetra izay tsy ananan' ny biby mandady sy mikisaka ankehitriny: hita fa mitera-batana ny Ichthyosauria; ny hafa toa ny Pterosauria dia voloina ary ny dinôzôro dia misy manana maripana tsy miova ka anisan' izany ny Theropoda izay niandohan' ny vorona. Noho izany, nanomboka tamin' ny taompolo 1980 sy tamin' ny fandrosoan' ny sistematika izay miezaka mamantatra ny fifandraisam-pihavanana eo amin' ny zavamananaina, dia nilaozana ny famondronana ho Reptilia (biby mandady sy mikisaka) ho toy ny ambaratongam-panasokajiana, teo amin' ny tontolo akademika (oniversitera) aloha, avy eo tao amin' ny fampianarana ambaratonga voalohany sy faharoa frantsay. Mbola ampiasaina betsaka amin' ny fiteny andavanandro anefa izy io, toraka izany koa ao amin' ny sistematika evôlisiônista ary ho kilasy mora ampiasaina (izay sekoly taksinômikan' ny vitsy anisa ankehitriny, saingy mbola miasa).

Ny taranja siantifika andalinana ny biby mandady sy mikisaka velona dia antsoina hoe herpetôlôjia.

Jereo koa

Loharano sy fanamarihana

↑ "Biby mandady", in motmalgache.org

[1] "Biby mandady", in motmalgache.org

[1]