Asôly (vahoaka)
Ny Asôly na Akôly dia vahoakan' i Afrika Atsinanana , anisan' ny Nilôtika, monina indrindra any Oganda, ao avaratra-atsinan' ny Farihy Albert, sy any Sodàna Atsimo. Ity faritra ity dia antsoina indraindray hoe "Asôlilandy" (Acholiland) - anarana tsy ôfisialy. Ny Asôly dia anisan' ny vondrona Loô . Araka ny fanisam-bahoaka tamin' ny taona 2002 dia niisa 1 145 357 ny Asôly any Oganda raha 1 000 000 any ho any izany tamin' ny taona 1991.
Ny faritra onenany[hanova | hanova ny fango]
Manana toetanin-tanibe an-tany avo ny tany onenan' ny Asôly, izay mivelatra avy any amin' ny tapany atsimo-andrefana amin' i Sodàna hatrany amin' ny lalan' ny ony Nily Anbert sy Nily Victoria sady ahitana endri-tany anjakan' ny hivoka be bozaka avo, misy hazo lehibe tsindraindray etsy sy eroa. Noho ny toerana misy azy izay mihataka an' i Kampala sy i Khartoum dia ataon' ny hetsi-panoherana mitam-piadiana maro manafangaro finoana ho fialokalofana ny tanin' ny Asôly, isan' ireo hetsika ireo ny Lord's Resistance army ("Tafi-Panoheran' ny Tompo"), izay fikambanana kristiana miara-dia amin' ny fitondran' i Khartoum ao Sodàna.
Tantara[hanova | hanova ny fango]
Tamin' ny fiandohan' ny fahaleovan-tenan' i Oganda, ny Asôly izay nikambana tamin' ny Langô, vahoaka mpifanolo-bodirindraina aminy, izay nipoiran' ny filoha Milton Obote, dia nitana toerana ambony tao amin' ny fitondrana sy tao amin' ny tafika. Tamin' ny fitondran' i Yoweri Museveni, izay ao amin' ny foko moniankôle (munyankole), ireo toerana ireo dia lasan' ny Banto.
Kolontsaina[hanova | hanova ny fango]
Fiteny[hanova | hanova ny fango]
Ny fiteny asôly, izay manakaiky ny an' ny Langô (vahoaka monina ao atsimony sady misy singan-kolontsaina itovizany aminy). Miteny anglisy sy soahily koa ny Asôly.
Fiarahamonina[hanova | hanova ny fango]
Manaraka ny firazanan' ny ray ny taranaka ao amin' ny fianakaviana asôly. Mizara araka ny sokajin-taona ny fiarahamonina asôly, ka izany no miantoka ny fidirana ao amin' ny fiarahamonina, amin' ny alalan' ny fitaizana ny sain' ny ankizy sy ny tanora, raha tsy misy ny fitondrana ara-pôlitika matanjaka. Izany fitantanana izany dia ilaina amin' ny fiforonan' ny maha asôly ny Asôly.
Fitantanana[hanova | hanova ny fango]
Fiharian-karena[hanova | hanova ny fango]
Ny Asôly dia sady mpamboly no mpiompy, nefa, sahala amin' ny vahoaka nilôtika hafa, dia ny fiompiana andiam-biby no asandrany avo.
Rafi-pitondrana[hanova | hanova ny fango]
Ny fahefana ara-pôlitika ao amin' ny tanin' ny Asôly dia mitsinjarazara ho tany fehezin' ny lehibe (chefferie), samy mahaleo tena, ka ny tany fehehin' ny lehibe tsirairay dia ivondronan' ny tanàna kely maromaro. Amin' ny ankapobeny, ny lehibe, izay manana fahefana mivelatra sady eken' ny rehetra, dia manana fahefana ara-pombafomba sy ara-pivavahana. Izany anjara asa izany, raha ny tena marina, dia nomena ny rwot. Ankoatry ny maha ombiasa sy mpisorona azy dia izy koa no mpanelanelana sy mpitsara amin' ny fifanolanana sady mampanatanteraka ny sitrapony.
Ny fahefana ara-pôlitikan' ny rwot dia mihatra tokoa: izy no manendry ny lehiben' ny vondron-tanàna, izay miandraikitra ny fanangonana hetra amin' ny anarany. Araka ny fomba efa nifandovana hatrizay, izy dia izy no manana ny zo hisafidy sy hahazo anjara voalohany amin' ny hodi-biby (liona, …) izay maty nohazaina teo amin' ny taniny.