Afara (vahoaka)
.jpg)
Ny Afara dia vahoaka ao amin' ny Tandrok' i Afrika, vahoaka mpifindrafindra toerana ao avaratra amin' i Jiboty, sy ao atsimo-atsinanana amin' i Eritrea, ary ao atsinanana amin' i Etiôpia. Miisa 2 632 304 izy ireo tamin' ny taona 2007, ka ny 1 689 004 ao Etiôpia, ny 445 000 ao Eritrea (anisan' izany ny Sahô miisa 140 000) ary ny 498 300 ao Jiboty. Ny ankamaroan' izy ireo dia mpanaraka ny finoana silamo sonita. Ny fitenin' izy ireo, ny fiteny afara, dia ao amin' ny vondrom-piteny kositika atsinanana. Atao hoe አፋር izy ireo amin' ny teny gezy, fa Qafár kosa amin' ny teny afara. Ny Afara dia antsoina hoe Adal (gezy: ኣዳል) ao Etiôpia, fa Dankali (arabo: دنكل) kosa amin' ny teny arabo (Danakil raha milaza maro).
Toerana onenany
[hanova | hanova ny fango]Monina ao amin' ny lohasahan' i Awash, izay lasa lempona mivelatra lehibe, atao hoe "Telolafy Afara", ny Afara. Miantso ny tenan' izy ireo hoe Afar izy ireo, anarana midika hoe "vovoka", noho ny habetsahany, nefa antsoin' ny Mozilmana hoe Danakil, izay midika hoe "mpanompo sampy".
Fivelomany
[hanova | hanova ny fango]Miompy osy ny Afara, izay somary mpifidrafindra toerana; taloha izy ireo no niantoka ny fitaterana amin' ny fampiasana biby mpitatitra mpitanjozotra, indrindra ny fitaterana sira sy andevo, an' ny mpivarotra iemenita, eo anelanelan' ny Lembalemba Etiôpiana sy ny Hoalan' i Tadjourah ao amin' ny Ranomasina Mena.
Fiarahamonina sy fitondrana
[hanova | hanova ny fango]Misy fandaminana araka ny sokajin-taona sady fehezin' ny lehibe nandova fitondrana izay atao hoe "soltàna" izy ireo. Nandray ny fivavahana silamo izy ireo efa hatry ny ela, nefa tsy miala amin' ny finoana nentim-paharazana. Misy ny andriana atao hoe Asahyammara ("Olona mena") sy ny mpanompon' izy ireo atao hoe Adohyammara ("Olona fotsy").
Tantara
[hanova | hanova ny fango]Teo anelanelan' ny taona 1523 sy 1543, ny Afara, izay nikamban-draharaha tamin' ny Sômaly, sy tamin' ny vahoaka nandray amin' ny ampahany ny fivavahana silamo, dia natambatry ny lehibe mozilmana avy any Tigré, atao hoe Ahmed ibn Ibrahim al-Ghazi, izay atao hoe "imam Grann" (ataon' ny Eorôpeana hoe Gragne na "kavia"), manodidina ny Fanjakan' i Adal izay tao amin' ny faritra Harar. Noravan' izy ireo i Etiôpia ka tsy voatosika hiala tao izy ireo raha tsy tamin' ny alalan' ny fidirana an-tsehatry ny zanaka lahin' i Vasco de Gama, ato hoe Dom Christoph, izay notapahin' i Gragne loha, i Gragne izay nisy namono koa tamin' ny taona manaraka an' io.
Firenena telo no mitsinjara ny Afara (Eritrea sy Jiboty ary Etiôpia), nefa te hanana faritra onenana tokana izay hatao hoe Afaria izy ireo, sady monina amin' ny faritra izay manan-danja ho an' i Etiôpia, satria io no atao lalalana hihazoana ny lalambin' i Djibouti sy ny an' i Assab (Eritrea) izay mahafa-pitokana-monina an' i Addis-Abeba.
Taorian' ny fahaleovantena, ny Afara tao Jiboty dia norahonan' ny fitakiana firaisana nataon' ny Sômaly, ary, rehefa nanakaiky ny taona 2000, ny Afara tao Eritrea dia teo afovoan' ny ady nifanaovan' ny Eritreana sy ny Etiôpiana.