Anjely

Anjely mpiambina, nataon' i Bernhard Plockhorst

Ilay anjely maratra, Hugo Simberg, 1903

Ny anjely, araka ny fivavahana sy fedrà maro, dia zava-manan' aina any an-danitra, fanahy, izay irahin' Andriamanitra ho mpanelanelana azy sy ny olona ety ambonin' ny tany sady ho mpampita ny hafatra sy ny sitrapon' Andriamanitra amin' ny olona (anjely tsara), na koa manatanteraka ny sitrapony tsy araka ny sitrapon' Andriamanitra (anjely ratsy, amin' ny jodaisma sy ny kristianisma).

Mety hampianatra, hanome vaovao, na hanome baiko avy amin’ Andriamanitra ny anjely. Mety ho tsara na ratsy ny anjely, ka ny ratsy dia atao hoe Devoly sy demony (na demonia) fa ny tsara kosa dia atao hoe anjely fotsiny. Miresaka momba ny anjely ny soratra masin' ny Jiosy (Tanakh) sy ny an' ny Kristiana (Baiboly) ary ny an' ny Silamo (Kor'any). Ny taranja teôlôjika ianarana ny amin' ny anjely dia ny anjelôlôjia.

Fiforonan-teny

Ny teny hoe anjely dia fanagasiana ny teny anglisy hoe angel, izay avy amin' ny teny latina hoe agelus, izay avy amin' ny teny grika hoe ἄγγελος / ággelos (vakina hoe ángelos), izay midika hoe "iraka" na "iraka mitondra hafatra". Iray tarika amin' ny teny hoe εὐαγγέλιον / euangélion izay midika hoe "vaovao mahafaly" na "hafatra mahafaly" na "filazan-tsara" sady nohagasina hoe evanjely hanondroana ireo boky efatra voalohany ao amin' ny Testamenta Vaovao ny teny hoe anjely.

Ny anjely araka ny zôrôastrisma

Ao amin' ny zôrôastrisma dia misy ny firesahana zava-mananaina mitovy amin' ny anjely. Ohatra, ny olona tsirairay dia manana anjely mpiambina iray, antsoina hoe fravashi. Miaro ny olombelona sy ny zavaboary hafa izy ireo, ary maneho ny herin' Andriamanitra koa. Ny amesha spenta dia matetika noheverina ho anjely, na dia tsy misy firesahana mivantana momba azy ireo mampita hafatra, fa fielezan’ ny tenan’ i Ahura Mazda, andriamanitry ny zôrôastrisma. Taty aoriana vao nanam-pisiana manokana izy ireo, mifandray amin' ny lafiny samihafa momba ny famoronana.

Ny anjely araka ny fivavahana jiosy

Ny fivavahana jiosy (jodaisma) dia mifototra amin' ny Tanakh (Baiboly jiosy) izay mitovy amin' ny Testamenta Taloha ao amin' ny Baiboly prôtestanta. Nefa misy koa ny lovantsofina ivelan' ny Tanakh. Ao amin' io boky io, ny teny hoe מַלְאָךְ / mal’akh na mal’ekh dia midika hoe "iraka" (irak' Andriamanitra) na "mpitondra hafatra" ka mety manondro tokoa ny anjely nefa koa mety manondro ny mpaminany (Isa. 14.32) na ny mpisorona (Mal. 2.7).

Ny anjely araka ny Tanakh na ny Testamenta Taloha

Ny teny na andian-teny ilazana ny anjely

Hita ao amin' ny Bokin' ny Genesisy (na Bokin' ny Jenezy) (hebreo: Sefer Bereshit), ny Bokin' i Jôba (hebreo: Sefer Iyyov), ny Bokin' i Jôsoa (hebreo: Sefer Yehoshua), ny Bokin' ny Mpanjaka (hebreo: Sefer Melakhim), ny Bokin' i Daniela (na Bokin' i Daniely) (hebreo: Sefer Daniel) sy ny Bokin' ny Mpitsara (hebreo: Sefer Shoftim), ny Boky voalohan' ny Tantara (hebreo: Sefer Divrei haYamim) sy ny boky hafa koa ao amin' ny Testamenta Taloha ny momba ny anjely. Ny Testamenta Taloha dia miantso ny anjely hoe:

• בני האלהים / bənê hāʼĕlōhîm "zanak' Andriamanitra" (Gen. 6.1-4; Joba 1.6);
• צבאות / sabaoth izay nadika hoe "tafik' i Jehovah" na "tafik' i Iahveh" na "tafiky ny Tompo" (Jôs. 5. 14), na "tafiky ny lanitra" (1Mpanj. 22.19);
• הקודשים / haqqôd̠əšîm ("masina") (Jôb. 5.1; Dan. 7.13);
• מלאך יהוה / mal’akh IHVH ("irak' i / anjelin' i Jehovah", "irak' i / anjelin' i Iahveh" na "iraky ny / anjelin' ny Tompo") dia heverin' ny mpandinika ny Baiboly fa manambara ny fisehoan' Andriamanitra tenany mihitsy (Gen. 16.7-11; Gen. 22.11-15; Mpits.13);
• Hita ao amin' ny Bokin' i Isaia ny hoe מַלְאַךְ פָּנָיו / mal’ak panav ("anjelin' ny fanatrehany": fanatrehan' Andriamanitra) (Is. 63.9) na ny hoe מלאך הפנים / mal’ak ha panim ("anjelin' ny tavany": tavan' Andriamanitra);
• Hita koa ny hoe מלאך אלהים / mal'āk̠ 'ĕlōhîm ("irak' /anjelin' Andriamanitra") sy ny hoe העליונים / hā'elyônîm ("ny avo");

Anjely fantatra anarana

Telo ny anjely fantatra anarana ao amin' ny Tanakh, dia i Gabriela na Gabriely (Dan. 8.16-26) sy i Mikaela na Misely (Dan.12.1). Ny Bokin' i Tobia (boky deoterôkanonika katôlika na apôkrifa prôtestanta sy jiosy) dia miresaka momba ny anjely Rafaely (na Rafaela) niaraka tamin' i Tôbia (Tôbia. 12.15).

Ny fisehoan' ny anjely

Mitolona amin'ny anjely i Jakoba, nataon'i Alexander Louis Leloir tamin'ny 1865

Nisy anjely niteny tamin' i Hagara, vady sy mpanompon' i Abrahama nandositra ny tompovaviny Saraha, anjely izay nanambara tamin' i Abrahama ny hahaterahan’ i Ismaela sady nampanantena azy taranaka maro (Gen. 16.7-11).

Nisy koa anjelin' i Iahveh (na anjelin' i Jehovah na anjelin' ny Tompo) niseho tamin' i Abrahama tao Mamre (na Mambre) nanambara taminy ny hahaterahan' i Isaka sy ny handravana an' i Sôdôma (Gen. 18-19).

Tamin' ny saika hanaovan' i Abrahama sorona an' i Isaka zanany dia nisy anjelin' i Jehovah (na anjelin' i Iahveh) nisakana izany ka nanome azy ondry ho solony (Gen. 22.11-15). Nisy anjely niseho tamin' i Jakoba tamin' ny alalan’ ny nofy raha natory izy (Gen. 28.11-19).

Nitolona tamin' anjely i Jakoba sady nisehoan' Andriamanitra, ka nahazoany ny anarana hoe Israely, izay midika hoe "mpitolona amin' Andriamanitra". (Gen. 32.28). Nanambara mialoha ny hahaterahan' i Samsôna tamin-drainy ny anjely iray (Mpits. 13).

Ny toetra sy ny fahefan' ny anjely

Mahery ny anjely, ka anjely iray fotsiny dia nandripaka ny olo-mahery tao amin' ny tafik' i Asiria izay hiady amin' i Hezekia (Ezekiasa) mpanjaka (2 Tant. 32.21). Nisy anjely nanidy ny vavan' ny liona tao amin' ny lavaka nisy an' i Daniela (Dan.6.22).

Araka ny lovantsofina jiosy sy ny literatiora apôkaliptika

Ny literatiora apôkaliptika sy ny lovantsofina jiosy ivelan' ny Tanakh taorian' ny fahababoana tany Babilôna dia miresaka betsaka ny amin’ ny anjely sy ny demony.

Mpanalalana ny anjely

Voizin' ireo literatiora ireo fa tsy takatry ny olombelona Andriamanitra ka ny anjely no hanalalana azy amin' Andriamanitra sy hitondra ny vavaka ataony mankany aminy.

Ny fanjakàn' i Satana sy ny fanjakan' Andriamanitra

Misy ny fanjakan' i Satana sy ny fanjakan' Andriamanitra. Ao amin' ny fanjakan' i Satana no misy ireo anjely nikomy tamin' Andriamanitra, ka nahatonga ny ratsy rehetra eto an-tany: ireo no atao hoe demony na demonia. Ity tontolo ankehitriny ity dia eo ambany fahefan' ireo anjely ratsy tarihin' i Satana. Ny fanjakan' Andriamanitra kosa dia misy ireo anjely tsara izay manoa mandrakariva an' Andriamanitra. Ho resy ihany anefa i Satana sy ny anjely miaraka aminy amin' ny farany ka ny fanjakan' Andriamanitra kosa hiverina eto amin' izao tontolo izao. Izany no ivon' ny literatiora apôkaliptika jiosy.

Ny anjely araka ny fivavahana kristiana

Ny voalaza momba ny anjely ao amin’ ny Testamenta Taloha dia noraisin' ny Kristiana ka nampifamenoiny amin' izay voasoratra ao amin' ny Testamenta Vaovao. Ao koa ireo lovantsofina kristiana ivelan' ny Baiboly mikasika ny anjely.

Araka ny Testamenta Vaovao

Miresaka ny amin' ny anjely ny Evanjelin' i Matio, ny Evanjelin' i Lioka, ny Asan' ny Apôstôly, ny Apokalipsin'i Joany ary ireo Epistily (na Epistola) ao amin'ny Testamenta Vaovao.

Fisehoan' ny anjely sy ny asany

Nisehoan’ ny anjely Gabriela i Zakaria talohan' ny hahaterahan' i Joany Batista (na Jaona mpanao batisa) zanany (Lio. 1.7). Nanambara ny hahaterahan' i Jesoa koa ny anjely Gabriela (Lio. 1.21; 2.9). Nisy anjely marobe niseho tamin' ny mpiandry ondry tany an-tsaha nilaza ny fahaterahan' i Jesoa (Lio. 2.9). Nampandositra an' i Jôsefa sy i Maria ho any Egipta mba tsy hamonoan' i Herôda mpanjaka an' i Jesoa zazakely ny anjely iray ary nampiverina azy ireo indray hody any Nazareta rehefa maty ny mpanjaka (Mat. 1-2).

Nisy anjely nanakodia ilay vato nandrindrina ny fasan' i Jesoa. (Mat. 28.2). Nisy anjely koa hitan’ ireo mpamangy fasana tao amin’ ny fasana nilevenan’ i Jesoa tamin’ ny nitsanganany ho velona (Mat. 28.3).

Novohan’ ny anjely ny tranomaizina nisy ireo Apôstôly (Asa 5.19). Nisy anjelin' ny Tompo niteny tamin' i Filipo ho any Gaza mba hitoriteny amin' ny tandapa Etiôpiana iray (Asa 8.26). Nafahan' ny anjelin' ny Tompo avy tao amin' ny tranomaizina i Petera (Asa 12.7). Nisy anjelin' Andriamanitra namely an' i Herôda izay nolazain' ny olona ho manana ny feon' Andriamanitra raha nikabary (Asa 12.23).

Resak' i Jesoa momba ny anjely

Niresaka ny amin' ny anjely izay hiaraka aminy miverina avy any an-danitra i Jesoa (Mat. 25.31). Niresaka ny amin' ny anjely mifaly noho ny fahitany mpanota mibebaka izy (Lio. 15.10). Niresaka momba ny anjely mpiambina ny madinika (ny ankizy sns) koa izy (Mat. 18.10).

Ny toetran' ny anjely

Zavamananaina ara-panahy na fanahy ny anjely (Heb. 1.13-14). Tsy manambady sady tsy mety maty ny anjely (Mat. 22.30; Mar. 12.25; Lio. 20.34-36). Mahery ny anjely hiaraka amin' i Jesoa avy any an-danitra (2Th.1.7). Mahery noho ny olona ny anjely (2Pet. 2.11). Manasitrana koa ny anjely tao amin' ny farihy Siloama (Jao. 5.4).

Anjely fantatra anarana ao amin' ny Testamenta Vaovao

Mikaela

I Mikaela dia voalaza fa nifanditra ny amin’ ny fatin' i Mosesy tamin' ny Devoly (Joda 9). Hiady amin' ny dragona any an-danitra i Mikaela sy ny anjely maro miaraka aminy (Apôk. 12.7).

Gabriela

Nilaza tamin' i Zakaria ny hahaterahan' i Joany mpanao batisa ny anjely Gabriela (Lio 1.19). Nankany amin' i Maria i Gabriela hanambara ny hahaterahan' i Jesoa (Lio. 1.26).

Araka ny boky apôkrifa sy ny lovantsofina kristiana

Ny boky apôkrifa no tena miresaka be momba ny anjely.

Ny toetran' ny anjely sy ny asany

Ny boky apôkrifa toy ny Bokin' i Henôka sy ny Bokin' ny Jobily dia miresaka ny amin' ny anjely.

Ao amin' ny Bokin' i Henôka (1Hen. 89.59; 90.14) dia voalaza fa nandefa mpiandry ondry na anjely miisa 70 Andriamanitra mba hiandry an' i Israely taorian' ny fahababoana, ka ny arkanjely Mikaela (na Misely) no ho lohan' i Israely. Voasoratra koa fa samy manana ny anjely mpiaro azy ny zava-drehetra eto an-tany hatramin’ ny fizaràn-taona aza.

Mitondra ny vavaky ny olona eo amin' Andriamanitra ny anjely (1Hen. 90.3), mitari-dalana ny olombelona koa izy ireo (1Hen. 60.11).

Voalaza ao amin’ ny Bokin’ ny Jobily (Jobily 2.2) fa noforonina tamin' ny andro voalohan' ny Famoronana ny anjely sy ny andraikiny. Ny isam-batan' olona dia samy manana ny anjely mpiaro azy. Misy ambaratongam-boninahitra sahala amin’ ny an' ny miaramila ny anjely ka manana anarana izay manambara ny andraikitra nankinin' Andriamanitra aminy avy ny ambaratonga tsirairay.

Anaran' anjely sy sokajiny

Misy ny anjely tsara, dia ireo anjely lehibe na arkanjely sy ireo anjely tsotra izay tsy fantatra anarana ny ankamaroany, ary misy koa ny anjely ratsy izay atao hoe demony.

Anjely tsara

Ny anjely mpitarika ny anjely (arkanjely) dia indraindray miisa efatra (i Mikaela, i Rafaela, i Gabriela ary i Oriela na Fanoela), indraindray fito (i Mikaela, i Rafaela, i Gabriela, i Oriela, i Ragoela, i Sarakaela ary i Remiela).

Anjely ratsy

Maro ny anaran' anjely ratsy na devoly, fa ny tena fantatra dia i Losifera. Ao koa i Samaela.

Ny anjely araka ny finoana silamo

Ao amin' ny finoana silamo, ny anjely dia tsy afaka handà ny asa ampanaovin' Andriamanitra azy satria tsy mitovy amin’ ny olombelona sy ny jiny izay manan-tsafidy. Tsy hotsaraina izy ireo amin’ izany. Tsy lahy tsy vavy ny anjely. Tsy miteraka izy. Tsy misy noho izany ny atao hoe anjely ratsy.

Araka ny boky Kor'any

Ny teny arabo dia manao ny anjely hoe ملاك / malāk (raha tokana) na ملاًئِكة / malā'ikah (raha maro)". Irak' Andriamanitra ny anjely. Namboarin' Andriamanitra tamin' ny hazavana na ny rivotra mafana izy ireo.

Anjely niresaka amin’ ny olona

Voaresaka ao amin’ ny boky Kor'any ny anjely Jibrily (Gabriela/Gabriely) izay nampita ny fanambaràna ny zava-miafina tamin' ireo mpaminany. Miresaka momba an’ i Mikaela koa io boky io.

Niteny tamin’ ny olona ny anjely: ohatra tamin' i Ibrahima (Abrahama) sy tamin' i Zakaria ary tamin' i Mariama (Maria).

Ny asa sy ny toetran' ny anjely

Tsy afaka manota ka tsy hanaraka ny sitrapon' Andriamanitra ny anjely. Sady tsy lahy no tsy vavy izy. Ambony noho ny olona rehetra, afa-tsy ny mpaminany Mohamady, ny anjely. Manohana sy miaro ny mpino amin’ ny fahavalony ny anjely. Misy ny anjely mpanelanelana ny olona sy Andriamanitra, ny anjely mpiambina, ny anjely mpitana an-tsoratra ny ratsy sy ny tsara ataon' ny olombelona ary ny anjely mpitondra ny fanambaràna ny miafina.

Ny anaran' anjely hita ao amin' ny Kor'any

Ireto ny anaran' anjely hita ao amin' ny Kor'any:

I Jibril, Jibrail na Jabril (Gabriela): Anjely nirahin’ Andriamanitra nanambara tamin’ ny mpaminany Mohamady ny teny rehetra ao amin’ ny Kor'any tao amin’ ny lavabaton' i Hirā.

I Mikael (Mikaela): Anjely amin' ny Fitsarana farany misahana ny fandanjana ny asa tsara sy ratsy nataon' ny olombelona.

I Malik na Malek: Anjely mpiambina ny helo.

Araka ny lovantsofina

Misy anaran’ anjely tsy voasoratra ao amin’ ny Kor'any nefa fantatra amin' ny alalan' ny lovantsofina dia i Azraela (na Izrā’il) sy i Rafaela (na Isrāfil) ary i Ridoana (na Ridwan).

- I Izrā’il (Azraela): Anjelin' ny fahafatesana (Malak-Al-Mawt) izay hanaisotra ny fanahin' ny olona maty. Nofaiziny ireo Egiptiana tsy nanaraka ny tenin' Andriamanitra nampitondrainy an’ i Aarona sy i Mosesy.

- I Isrāfil (Rafaela na Rafaely): Anjely mpitsoka trompetra amin' ny andro hitsanganan' ny maty ho velona.

- I Ridwan: Anjely mpiambina ny paradisa.

Jereo koa

• Devoly
• Satana

• Demony
• Jiny
• Serafima
• Kerobima